طرح استاندارد سازی تعاریف و مفاهیم آماری

به گزارش گروه اقتصادی «خبرگزاری دانشجو» ، عادل آذر رئیس مرکز آمار ایران نوشت: مرکز آمار ایران از بدو تاسیس همواره برای یکسان نمودن تعاریف و مفاهیم آماری تلاش نموده است اما با گسترش مشکلات ناشی از عدم استفاده از تعاریف و مفاهیم توسط دستگاه‌های مختلف تولید کننده آمار در ک شور، این مرکز فعالیت مذکور را از سال 1373 با جدیت بیشتری با عنوان «طرح استاندارد سازی تعاریف و مفاهیم آماری» در دستور کار خود قرار داد. هدف نهایی طرح این بود که با بررسی مجموعه تعاریف و مفاهیم موجود برای هر قلم آماری و با عنایت به تعاریف بین‌المللی و مصوبات قانونی در نهایت برای هر قلم آماری تنها یک تعریف که دارای جامعیت و مانعیت کافی باشد، به عنوان تعریف استاندارد تعیین شود. نیل به این هدف، مستلزم اجرای طرح در دو مرحله بود.

در مرحله اول، تمام تعاریف و مفاهیم آماری به کار رفته در طرح‌ و گزارش‌های آماری 27 وزارتخانه و سازمان دولتی عمده تولید کننده آمار در کشور جمع‌اوری و با عنوان «فرهنگ تعاریف و مفاهیم  آماری به کار رفته در طرح‌ها و گزارش‌های آماری» به صورت الفبایی در قالب 10 جلد، 5400 صفحه و 7900 واژه در سال 1374 منتشر شد.

در مرحله دوم، واژه‌های آماری جمع‌آوری شده به بخش‌های مختلف فعالیت‌های اقتصادی تقسیم‌بندی شد و برای هر بخش یک گروه کاری مرکب از صاحبنظران مرکز آمار ایران و نمایندگان دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط تشکیل شد و طی جلسات متعدد کارشناسی، واژه‌های کلیدی هر بخش انتخاب و با بررسی مجموعه تعاریف و مفاهیم جمع‌آوری شده و سایر مدارک، برای هر واژه،‌تعریف استاندارد ارایه شد و در کتابی با عنوان «تعاریف و مفاهیم استاندارد برای استفاده در طرح‌ها و گزارش‌های آماری» ویرایش یکم در سال 1379 منتشر شد.

از سال 1380 با شروع طرح سازمان‌دهی آماری ثبتی در دستگاه‌های اجرایی، استانداردسازی تعاریف و مفاهیم واژه‌هایی آماری اقلام ثبتی مصوب شورای عالی آمار آغاز شد که تا سال 1381 ادامه یافت. در سال 1382 با ایجاد دفتر «تعاریف و استانداردهای آماری» در تشکیلات مرکز، استانداردسازی تعاریف و مفاهیم از وظایف این دفتر قرار گرفت و فعالیت مذکور به صورت سازمان یافته و با انسجام بیش‌تری ادامه پیدا کرد و فرایند استانداردسازی تعاریف در چارچوب نظام آماری کشور طراحی شد.

در سال 1386 نسخه بهنگام شده کتاب تعریف و مفاهیم استاندارد آماری با عنوان «تعاریف و مفاهیم استاندارد آماری- ویرایش دوم» منتشر شد. در این ویرایش برخی واژه‌ها و تعاریف موجود در ویرایش اول مورد بازنگری قرار گرفته و تعاریف واژه‌های مورد نیاز برنامه‌های توسعه و استفاده شده در اقلام ثبتی دستگاه‌های اجرایی نیز به آن اضافه شد.

در سال 1393 آخرین ویرایش تعاریف و مفاهیم استاندارد آماری با عنوان «تعاریف و مفاهیم استاندارد آماری برای استفاده در طرح‌ها و گزارش‌های آماری- ویرایش سوم» توسط مرکز آمار ایران منتشر شد. در این ویرایش واژه‌های موجود در اقلام ثبتی، واژگان استفاده شده در سرشماری‌ها و طرح‌های آمارگیری، مجموعه تعاریف استاندارد شده طی سال‌های 1387 تا 1393 به همراه واژه‌ها و تعاریف بازنگری شده ویرایش قبلی، پس از انجام ویرایش‌های موضوعی، محتوایی و نگارشی منتشر شده است.

بخش‌های موضوعی این کتاب براساس تلفیقی از بخش‌های طبقه‌بندی رشته فعالیت‌های اقتصادی ویرایش جلد چهارم کتاب تعاریف و مفاهیم استاندارد آماری- ویرایش دوم، در 19 بخش موضوعی به شرح ذیل تنظیم شده است:

1. جمعیت و نیروی کار

2. کشاورزی، شکار، جنگلداری و ماهیگیری

3. معدن

4. صنعت

5. آب، فاضلاب و محیط زیست

6. برق، گاز و انرژی

7. ساخت و مسکن

8. تجارت و بازرگانی

9. تامین جا و غذا

10. شاخص قیمت و حساب‌های اقتصادی

11. حمل و نقل و انبارداری

12. ارتباطات و اطلاعات

13. بهداشت و مددکاری اجتماعی

14. آموزش و پرورش

15. فرهنگ و هنر

16. تربیت بدنی

17. خدمات مالی و بیمه

18. امور نظامی و انتظامی

19. سایر

در این نشریه در بعضی موارد به علت ادغام یا تفکیک سازمان اجرایی  متولی از عنوان سازمان اجرایی ذیربط به جای نام سازمان متولی استفاده شده است و در بعضی موارد نیز نام سازمان به همان صورت نام سازمان در زمان انجام فعالیت استاندارد سازی واژه‌ها باقی مانده است. در ضمن استفاده از پرانتز در این کتاب به منظور ارایه توضیحات بیش‌تر یا مخفف واژه‌ها استفاده شده  و واژگان مترادف با استفاده از عنوان «رجوع شود به» مشخص شده است. علاوه بر این تعریف بعضی واژه‌ها مانند «نمایش‌نامه» به صورت زیر نویس آمده است که منبع آن اینترنت و بر اساس جستجوی آزاد و فقط به منظور آشنایی بیشتر بوده است. از آنجا که بخشی از تعاریف، از قوانین و مقررات موضوعه گرفته شده است، سیاق عبارات و اصطلاحات به کار رفته در آن‌ها، عینا از متن قانون اخذ شده و هیچ گونه دخل و تصرفی در آن‌ها صورت نگرفته است. بدیهی است که هنگام استفاده از این بخش از تعاریف، هرگونه توضیح تکمیلی در صورتی که منجر به تغییر مفهوم مورد نظر قانونگذار نشود، می‌تواند در انتقال بهتر مفاهیم، موثر باشد.

این مجموعه شامل دو فهرست موضوعی و الفبایی است. در فهرست موضوعی که با عنوان «فهرست مطالب» در ابتدای کتاب به چاپ رسیده، عناوین واژه‌های تعریف شده به تفکیک هر بخش و به ترتیب درج در صفحات کتاب، به دنبال یکدیگر آمده و در مقابل هر واژه، شماره صفحه آن مشخص شده است. در فهرست دوم که تحت عنوان «فهرست الفبایی« در انتهای کتاب به چاپ رسیده، تمامی واژه‌هایی که در این مجموعه برای آن‌ها تعریف ارایه شده است به ترتیب حروف الفبا و فارغ از بخش نشان داده شده است.

عادل آذر/ رئیس مرکز آمار ایران