مافیای «سم» کشاورزی ایران را بی‌آبرو کرد/ مرجوع شدن پی‌در‌پی کالاها از کشورهای مختلف

به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، با وجود سال‌ها تلاش برای بهبود صنعت کشاورزی و افزایش صادرات محصولات کشاورزی ایران، بحران بازگشت محصولات از بازار‌های بین‌المللی همچنان ادامه دارد؛ بحرانی که علت اصلی آن استفاده از سموم و آفت‌کش‌های غیرمجاز است. این مسئله نه تنها اعتبار صادرات کشاورزی کشور را مخدوش کرده، بلکه نگرانی‌های جدی در خصوص سلامت عمومی و محیط زیست ایجاد کرده است. فعال بودن شبکه‌هایی موسوم به مافیای سموم و همچنین ضعف عملکرد نهاد‌های نظارتی، از جمله وزارت جهاد کشاورزی و سازمان حفظ نباتات، دو عامل اصلی تداوم این وضعیت عنوان شده‌اند.

مرجوع محصولات کشاورزی روی دور تکرار

این نخستین بار نیست که محصولات کشاورزی ایران به دلیل استفاده از سموم غیرمجاز مرجوع می‌شوند. در سال ۱۴۰۰ حجم قابل توجهی از محصولات صادراتی ایران مرجوع شد از جمله ۳۵۰۰ تن سیب‌زمینی صادرشده به ازبکستان و پاکستان از سوی دولت ازبکستان مرجوع و بخشی از آن معدوم شد. مقامات ازبک دلیل این اقدام را آلودگی خطرناک اعلام کردند. هشدار داده شد که در صورت تکرار، واردات سیب‌زمینی از ایران و پاکستان به‌ طور کامل ممنوع خواهد شد.

 عراق نیز که هر ساله بخشی از کمبود داخلی سیب‌زمینی خود را از ایران تأمین می‌کرد، واردات این محصول را متوقف کرد. علت این تصمیم باقی‌مانده نیترات و سموم بالا در سیب‌زمینی‌های ایرانی عنوان شد. این در حالی بود که معاون وقت تولیدات گیاهی وزارت کشاورزی ادعا کرده بود که دلیل اصلی توقف واردات، حمایت عراق از تولید داخلی است با این حال، عراق واردات خود را متوقف نکرد و نیاز بازار را از دیگر کشور‌ها تأمین نمود.

پس از آن ماجرای توقف صادرات فلفل دلمه‌ای ایران به روسیه خبرساز شد. طبق اعلام وزارت جهاد کشاورزی، علت اصلی این مسئله وجود نوعی سم بود که از سوی نهاد‌های بهداشتی روسیه مورد تأیید قرار نگرفت. هرچند این موضوع هیچ‌ گاه به‌صورت شفاف از سوی مسئولان ایرانی توضیح داده نشد. براساس آمار گمرک، در هفت‌ ماهه نخست سال ۱۴۰۰ ایران در مجموع ۸۱.۸۶ هزار تن فلفل به ارزش ۲۹.۱ میلیون دلار صادر کرده که از این میزان ۳۸.۹ هزار تن به ارزش ۱۷ میلیون دلار سهم روسیه بوده است. به‌عبارت دیگر، ۴۴ درصد صادرات فلفل ایران به روسیه اختصاص داشته است.

پای کیوی به پرونده مرجوعی‌ها باز شد

مدتی بعد نوبت به کیوی رسید امارات متحده عربی محموله‌ای ۲۰ تنی از کیوی ایران را مرجوع کرد. پیش‌تر نیز محموله‌ای که از بندرعباس به مقصد هند ارسال شده بود، از سوی مقامات هندی بازگردانده شد. صدرالدین نیاورانی، نایب‌رئیس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی، علت بازگشت این محموله‌ها را وجود «ذرات سفیدک» روی پوست کیوی عنوان کرد؛ عاملی که مورد تأیید سازمان قرنطینه هند قرار نگرفت.

بررسی‌های همان زمان نشان داد علت اصلی این بازگشت‌ها استفاده از آفت‌کش‌ها و سموم غیرمجاز بوده است؛ موادی که در بسیاری از کشور‌ها به دلیل مخاطرات برای سلامت انسان و محیط زیست ممنوع هستند. با وجود هشدار‌های متعدد طی سال‌های اخیر هیچ بهبودی در این زمینه حاصل نشده و روند بازگشت محصولات تکرار شده است.

یکی از دلایل تکرار این بحران نبود نظارت کافی بر استاندارد محصولات کشاورزی است. در حال حاضر محصولات کشاورزی مشمول مقررات استاندارد اجباری نیستند. تنها برای شش قلم خشکبار شامل پسته، کشمش، خرما، زعفران، زیره و برگ زردآلو، گواهی استاندارد اجباری برای صادرات صادر می‌شود. به همین دلیل، سایر محصولات بدون کنترل کیفی جامع وارد بازار‌های جهانی می‌شوند.

مافیای سم آزاد و رها

یکی دیگر از دلایل اصلی بروز این بحران، فعالیت شبکه‌های غیررسمی و زیرزمینی توزیع سموم غیرمجاز است. این شبکه‌ها سموم ارزان‌ قیمت را از کشور‌های دیگر وارد کرده و بدون مجوز رسمی در بازار توزیع می‌کنند. کشاورزان نیز به دلیل کمبود منابع مالی یا عدم آگاهی کافی، به استفاده از این سموم روی می‌آورند؛ اقدامی که در نهایت منجر به مرجوع شدن محصولات و از دست رفتن بازار‌های صادراتی می‌شود.

نظارت بر استفاده از سموم و آفت‌کش‌ها بر عهده وزارت جهاد کشاورزی و سازمان حفظ نباتات است، اما کارشناسان معتقدند این نهاد‌ها در مدیریت بحران موفق نبوده‌اند. ضعف در برخورد با مافیای واردات سموم غیرمجاز، نبود برنامه آموزش گسترده برای کشاورزان و عدم ارزیابی دقیق بازار سم از جمله ایرادات وارده به عملکرد این نهادهاست. با وجود بازگشت محصولات در سال ۱۴۰۰، اقدام پیشگیرانه‌ای از سوی این نهاد‌ها گزارش نشده است.

بازگشت محصولات کشاورزی نه‌ تنها خسارات اقتصادی مستقیم به کشاورزان و صادرکنندگان وارد می‌کند، بلکه موجب تضعیف برند «محصول ایرانی» در بازار‌های جهانی می‌شود. مصرف‌کنندگان خارجی، به‌ ویژه در کشور‌های اروپایی و آسیای شرقی، نسبت به سلامت مواد غذایی حساس هستند و تکرار این موارد می‌تواند به کاهش تقاضا برای محصولات ایرانی منجر شود.

از منظر بهداشت عمومی، استفاده از سموم غیرمجاز تهدیدی جدی برای سلامت انسان‌هاست. طبق گزارش‌های منتشرشده، این مواد می‌توانند باعث بروز بیماری‌هایی همچون سرطان، اختلالات هورمونی و مشکلات گوارشی شوند. از سوی دیگر، تأثیرات منفی بر محیط زیست نیز شامل آلودگی خاک و منابع آب و کاهش تنوع زیستی است.

وزارت جهاد کشاورزی تا کی می‌خواهد منفعل عمل کند؟

برای پایان دادن به این بحران، اقدام قاطع از سوی نهاد‌های ذی‌ربط ضروری است. وزارت جهاد کشاورزی و سازمان حفظ نباتات باید با شدت بیشتری بر واردات و مصرف سموم نظارت کرده و آموزش‌های لازم را به کشاورزان ارائه دهند. همچنین بازار‌های غیررسمی و زیرزمینی سموم باید شناسایی و تعطیل شوند در غیر این صورت هر چند وقت یکبار این موضوع تیتر اخبار می‌شود و پس از چند روز از یاد می‌رود تا مجدد کشوری محصولات کشاورزی ایران را مرجوع کند. برگشت خوردن فلفل دلمه‌ای از روسیه، سیب از هند، چای از اروپا و پرتغال و گوجه فرنگی از کشور‌های عربی، همگی ناشی از استفاده از سموم تقلبی و غیراستاندارد هستند

بحران بازگشت محصولات کشاورزی از بازار‌های بین‌المللی، حاصل بی‌توجهی به واردات و استفاده از سموم غیرمجاز و ضعف نظارت نهاد‌های دولتی است. برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که بین ۳۰ تا ۴۰ درصد سموم موجود در بازار ایران یا تقلبی بوده یا فاقد استاندارد بین‌المللی هستند. این ترکیبات اغلب در کارگاه‌های زیرزمینی تولید می‌شوند و سلامت جامعه و کشاورزی کشور را تهدید می‌کنند.

واقعیت اینجاست که وزارت جهاد کشاورزی، به‌ عنوان متولی اصلی امنیت غذایی کشور سال‌هاست در برابر فاجعه‌ای به این گستردگی  یا سکوت کرده یا واکنشی حداقلی نشان داده است. در حالی که بازار‌های جهانی یکی پس از دیگری در را به روی محصولات کشاورزی ایران می‌بندند، این وزارتخانه همچنان سرگرم صدور بخشنامه‌های بی‌اثر و تکذیبه‌های بی‌فایده است.

آیا وزارت جهاد از وجود سموم تقلبی موجود در بازار بی‌خبر است؟ وقتی وزارتخانه‌ای حتی پس از مرجوع شدن هزاران تن محصول از روسیه، هند، امارات و عراق، باز هم اراده‌ای برای مقابله با «مافیای سم» و نظارت واقعی نشان نمی‌دهد این تعلل، نوعی شراکت است. وزارت جهاد کشاورزی دقیقاً چه زمانی تصمیم دارد مسئولیت خود را در برابر سلامت مردم و آینده کشاورزی کشور بپذیرد؟