به گزارش گروه اجتماعی «خبرگزاری دانشجو»، در دانش طب سنتی ایران، که ارزش و جایگاه والایی برای تغذیه قائل است و نقش تغذیه درست را در نگاهداشت تندرستی و همچنین درمان بیماری‌ها بسیار پررنگ و حیاتی می‌شمارد، برای هر ماده خوراکی، اعم از غذا یا دوا، به «مصلح»هایی اشاره شده است.
البته تعریف درست و برشمردن ویژگی‌های مصلح در دانش طب ایرانی نیاز به فرصتی جداگانه دارد ولی به‌طور خلاصه می‌توان گفت در طب ایرانی، مصلح به دوایی گفته می‌شود که یک خوردنی یا آشامیدنی را اصلاح نماید، خواه ضرر آن را رفع نماید یا به اثر بیشتر آن کمک کند یا قوت آن را حفظ کند یا شدت و حدّت آن را کم نماید یا موجب رسیدن غذا یا دوا به موضع خاص و مورد نظر آن شود و....
در روش تغذیه سنتی ایرانیان، همیشه به همراهی «مصلح»ها با غذاها و دواهای مختلف توجه می‌شده و بسیاری از خوراکی‌ها و نوشیدنی‌ها بدون مصلح مصرف نمی‌شده‌اند. اما متأسفانه امروزه بسیاری از این مصلح‌ها کنار گذاشته شده‌اند که سبب کاهش کم و کیف جذب و هضم غذا و افزایش آثار و عوارض آنها خواهد بود.
به پیرامون خود و غذاهایی که می‌خورید توجه کنید: خوردن برنج با زیره سیاه، کاهو با سکنجبین، ماست با نعنا، پونه یا سیاه‌دانه، کباب گوسفند با سماق، تخم مرغ با دارچین، شیر با عسل، عدسی و باقلا با گلپر، دوغ با کاکوتی، آویشن یا نعنا، ماهی با سیر یا گردو، آبگوشت با دنبه و ترشی و... یا پختن گوشت و مرغ همراه با دارچین، زنجبیل و پیاز و نمونه‌های فراوان دیگر، هیچ‌گاه صرفاً از سر تفنن یا توجه به مزه و رنگ غذاها نبوده است.
حتی ترکیب و دستور پخت غذاهای اصیل ایرانی نیز بسیار حکیمانه و طبیبانه بوده و مثلاً شما لیمو عمانی را در فسنجان یا گردو را در قیمه یا قورمه‌سبزی نمی‌بینید... و لازم است بدانیم که همه اینها بر اساس دانش و تجربه‌ای عمیق و حکیمانه به دست آمده و شکل گرفته‌اند.
آن اندازه از توجه به تغذیه اصولی و درست که در طب ایرانی به چشم می‌خورد، کمتر در دیگر مکاتب طبی دنیا دیده می‌شود. حکیمان ایران‌زمین معتقد بودند: «اگر طبیب، درمان بیمار خود را از اصلاح غذای او آغاز نکند، گویی بر کشتن وی جرأت یافته است»! نظر پیشوایان دینی نیز اهمیت بی‌اندازه تغذیه را به ما گوشزد می‌کند. رسول خدا فرموده‌اند: «معده، خانه همه بیماری‌ها است.» و در قرآن کریم هم به دقت در خوردن وآشامیدن تأکید شده و از جمله می‌فرماید: «انظر الی طعامک» (به غذایت با دقت بنگر).
لازم است اینجا به موضوع دیگری هم توجه شود و آن نقش «ادویه» -به عنوان گروه بزرگی از مصلح‌ها- در اصلاح مواد غذایی است. متأسفانه امروزه بیشتر به ادویه به عنوان مزه‌دهنده و رنگ‌دهنده غذاها توجه می‌شود و اینکه غذاها و ادویه‌ها پس از ورود به بدن موجب چه تغییرات مطلوب یا نامطلوبی می‌گردند، مغفول واقع می‌شود. باید دقت کرد که بهداشت، پیشگیری و درمان بیماری‌های جسم و روح و روان انسان‌ها، تا زمانی که الگوی زندگی و ار جمله خوردن و آشامیدن آنان کامل و درست نباشد، میسّر نخواهد شد. امام صادق(ع) می‌فرمایند: «غذای تو، دوای تو باید باشد» یعنی باید با توجه دقیق به آنچه می‌خوریم، در پی رفاه و تندرستی و شادابی هم باشیم.
اصلاح تغذیه، یک ضرورت است
طب ایرانی بر پایه نظریه اخلاط چهارگانه (سودا، صفرا، بلغم و خون) و نیز مفاهیم «مزاج» و کیفیت‌های چهارگانه سردی، گرمی، تری و خشکی بنا شده است. هر انسانی به طور سرشتی و ژنتیکی دارای طبیعت یا مزاجی است که موجب ویژگی‌های خاص جسمی، روحی و اخلاقی در وی می‌شود و رابطه او با دنیای پیرامونش و از جمله خوراکی‌ها را هم تحت تأثیر قرار می‌دهد. مثلاً یک فرد گرم‌مزاج تحمل گرما را ندارد، در زمستان لباس کم می‌پوشد، آب زیاد می‌خورد، میل به خنکی‌ها و غذاهای سرد نظیر ماست و خیار و ترشی دارد، در صورت مصرف زیاد غذاهای گرم چون عسل و خرما و دارچین، ممکن است جوش و خارش و کهیر پیدا کند و....
در جهان آفرینش، علاوه بر انسان‌ها، همه جانداران و حتی موجودات بی‌جان، رنگ‌ها، تصویر‌ها، هواها، اقلیم‌های جغرافیایی و... طبع و مزاج خاص خود را دارند. هر ماده غذایی هم، بسته به طبع و مزاج خود، وقتی وارد بدن می‌شود موجب تولید نسبتی از اخلاط چهارگانه و ایجاد کیفیاتی در بدن می‌گردد. مثلاً كاهو، طبع سرد و تر دارد یا زنجبیل، گرم و خشك است.
انتخاب‌های مناسب با نوع مزاج
هر كس بسته به طبع و مزاج خود، باید خوراکی‌های مناسب حال خود را برگزیند و بیشتر آنها را مصرف می‌كند. به عنوان مثال، فردی كه طبع گرم دارد، باید غذاهای سردی‌افزا مصرف كند تا گرمی زیادی او تعدیل شود و در تندرستی و تعادل جسمی و گوارشی به سر ببرد. چنین فردی باید كمتر گرمی بخورد و موقع خوردن غذاهای گرم به اصلاح و تعدیل آنها توجه داشته باشد.
البته تذکر دوباره این نکته، مهم است که «مصلح»ها لزوماً و صرفاً به اصلاح عوارض و کیفیات بد خوراکی‌ها مربوط نیستند و دیگر اینکه گاهی برای یک خوردنی یا نوشیدنی، مصلح‌های مختلفی بر اساس فرد خورنده یا دیگر شرایط محیطی توصیه شده است.
چند نمونه شایع و مهم:
* باقلا می‌تواند موجب نفخ و احساس سنگینی در سر وکاهش حافظه و همچنین دیدن خواب‌هاي آشفته و ایجاد خارش بدن شود. به همین خاطر توصیه شده پوست آن را بکنند و در آب بجوشانند و آب آن را دور بریزند و سپس بپزند و با روغن بادام و ادويه گرمی چون آویشن، گلپر، فلفل، پونه، دارچين و قرنفل (میخک) میل کنند.
* عدس برای افراد سوداوي‌مزاج و کسانی که دچار ضعف بینایی، بواسير، برخی مشکلات گوارشی و ادراری هستند، مناسب نیست و زیاد خوردن آن موجب غلظت خون، کاهش بینایی، برخی مشکلات روحی چون اندوه و افسردگی، ایجاد برخی توده‌ها و ورم‌ها، قولنج، بواسير، مشکلات قاعدگی، کاهش میل جنسی، ديدن خواب‌هاي مشوش و... می‌شود. مصلح عدس، پختن آن با روغن كنجد تازه يا روغن گاو و سرکه یا جو و خوردنش با گوشت یا گلپر است.
* کیفیت غالب در ماهی‌ها، تری است. ماهی‌های دریای خزر بیشتر سرد و ترند و ماهی‌های خلیج پارس، بیشتر گرم و تر. به همین خاطر خوردن ماهی‌ها همراه با دوغ و ماست و سرکه و ترشی‌ها و دیگر خوردنی‌های افزاینده سردی و تری یا خوردن ماهی در فصل‌های سرد به‌ویژه زمستان بسیار نهی شده است. به همین خاطر است که در پختن ماهی‌ها از سبزی‌ها و ادویه گرم و مایل به خشکی استفاده می‌شود و به همراه آن، زیتون،
سیر، دارچین، زنجبیل، فلفل، جوز هندی، گردو و... مصرف می‌گردد.
* ماست سرد و تر است و هرچه ترش‌تر و رقيق‌تر باشد، سردي و تري آن بیشتر خواهد بود. خوردن ماست برای افراد سردمزاج و کسانی که معده‌های سردی دارند مناسب نیست، ديرهضم است و مواد نامناسبی تولید می‌کند که به درد بدن نمی‌خورند و می‌توانند موجب بیماری‌های گوارشی، پوستی، عصبی و مفصلی شوند. مصلح ماست هم ادویه گرم چون نعنا، پونه، گل‌سرخ، کاکوتی و به‌ویژه زنجبيل است.
* طبيعت برنج خشك است اما در گرمی و سردی آن، حکما اختلاف دارند و بعضي آن را سرد، بعضي گرم و بعضي معتدل دانسته‌اند. حقیقت آن است كه برنج «مركب‌‌القوي» است و در گرم‌مزاجان، گرمی و در سردمزاجان، سردی پدید می‌آورد. البته روش پخت برنج هم مهم است زيرا اگر آن را در آب بجوشانند و آبكش كنند و چلو بپزند، جرم آن، سرد و آب آن، گرم مي‌باشد اما اگر كته و يا دم‌پخت كنند، مايل به گرمي خواهد بود. توصیه شده برنج را به‌ویژه افراد سردمزاج با زیره میل کنند.
* کره، روغن و دیگر چربی‌ها و خوردنی‌های چرب، موجب تضعیف و رخوت معده می‌شوند و اشتهای فرد را از بین می‌برند و در صورت زیاده‌روی موجب اسهال می‌شوند. به همین خاطر توصیه شده این مواد همیشه به همراه نمک، شکر، عسل، مربا و... خورده شوند.
نکته آخر...
رنگ‌ها، لباس‌ها، زمین، مصالح ساختمانی، وسایل پلاستیكی، محیط‌های جغرافیایی، خوراكی‌ها، احساسات، رفتارهای مذهبی، رفتارهای اجتماعی، رفتارهای جنسی، بارداری، تكلم، تفكر، كار، ورزش و... هر كدام دارای طبع و مزاج خاص بوده و هر یک به نسبتی در روح و روان و جسم و نوع شخصیت آدمی اثرگذار هستند.
منبع: تندرستان
ارسال نظرات