گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو- حدیث شهپری پور، بعد از جنگ سرد و سقوط شوروی، آمریکا به قدرت هژمون جهان تبدیل شد، اما دیری نگذشت که با ظهور قدرت‌هایی، چون چین، هند، برزیل و سازمانهای غیر دولتی مواجه شد؛ قدرت‌هایی که می‌توانند در سطح جهانی موفق عمل کنند و از اهمیت آمریکا بکاهند. ایران نیز پس از انقلاب اسلامی به یک تهدید برای ایالات متحده تبدیل شد. از این رو آمریکا با شیوههای مختلف به مهار ایران پرداخت؛ از جمله استراتژی مهار از روش‌های مختلف، چون تشدید فشارهای سیاسی ـ. اقتصادی، معرفی ایران به عنوان محور شرارت و حامی تروریسم، تهدید کنندهی امنیت منطقهای جهانی، تحریم و... این نشان‌دهندهی این است که آمریکا اجازه نخواهد داد ایران به عنوان یک قدرت بزرگ عمل کند، اما ایران می‌تواند با قرار گرفتن در میان قدرتهای منطقهای زمینه تبدیل شدن به یک قدرت بزرگ جهانی را برای خود ایجاد کند.
کوهن، ﻛﺸﻮرﻫﺎی ﺟﻬﺎن را از ﻧﻈﺮ ﺳﻄﻮح ﻗﺪرت در ﭘﻨﺞ ﮔﺮوه از ﻗﺪرت درﺟﻪ اول تا درجه ﭘﻨﺠﻢ دﺳﺘﻪبندی می‌کند. به نظر این محقق غربی، قدرتهای درجه اول، توانایی اعمال نفوذ در سطح جهانی را داشته و ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه، اروﭘﺎ، روﺳﻴﻪ، ﭼﻴﻦ و ژاﭘﻦ. ﻗﺪرﺗﻬﺎی درﺟـﻪ ﺳﻮم، ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳی ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﺣﻮزهﻫﺎی ﻛﻮﭼﻜﺘﺮی در ﻣﻨﻄﻘﻪ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻜی ﺑﺎ ﻫﻢ رﻗﺎﺑﺖ دارﻧﺪ. اﻳﻦ رﻗﺎﺑﺘﻬﺎ در زﻣﻴﻨﻪﻫﺎی اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻜی و ﺳﻴﺎﺳی ﻳﺎ در اﺧﺘﻴﺎر ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺳﺖ اﻣﺎ اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ به علت قلت تواناییهای اقتصادی، جمعیتی یا نظامی ﻗﺎدر ﺑﻪ رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺎ ﻗﺪرﺗﻬﺎی ﺳﻄﻮح ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ. ﻗﺪرﺗﻬﺎی درﺟﻪ ﭼﻬﺎرم، ﺗﻨﻬﺎ در ﺟﻬـﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔـﺬاری ﺑـﺮ ﻫﻤـﺴﺎﻳﮕﺎن ﺧـﻮد ﺗـﻼش می‌کنند. ﻗﺪرﺗﻬﺎی درﺟﻪ ﭘـﻨﺠﻢ، ﻛـﺸﻮرﻫﺎﻳی ﻫـﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﺣـﻮزه ﻧﻔﻮذﺷـﺎن ﺻـﺮﻓﺎً ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳی و ﻣﺤﻴﻂ ﻣﻠی ﺧﻮدﺷﺎن اﺳﺖ. ﻛﻮﻫﻦ ﻗﺪرﺗﻬﺎی ﻣﻨﻄﻘﻪای را در ﺷﻤﺎر ﻗﺪرﺗﻬﺎی درﺟـﻪ دوم ﻗﻠﻤﺪاد ﻣیﻧﻤﺎﻳﺪ و آﻧﻬﺎ را ﻗﺪرتﻫﺎﻳی ﻣی داﻧﺪ ﻛﻪ در ﺳﻄﺢ ﻳک ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳی ﻋﻤﻞ ﻛـﺮده و دارای اﺑﻌﺎد زﻳﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ:
ﺗﻼش ﻣیﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻫﺴﺘﻪ و ﻣﺮﻛﺰ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻄﺮح ﻛﻨﻨﺪ، از ﺟﻬﺖ اﻗﺘﺼﺎدی و ارﺗﺒﺎﻃی ﺗﻼش ﻣیﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﮔﺮه ﻣﻮاﺻﻼﺗی و ﻣﺮﻛـﺰ ﻣﻨﻄﻘـﻪ ﺗﺒـﺪﻳﻞ ﺷﻮﻧﺪ، ﻧﻔﻮذ ﻧﻈﺎﻣی را در ﻣﻨﻄﻘﻪ دﻧﺒﺎل ﻣیﻛﻨﻨﺪ، ﺗﻼش ﻣیﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺟﻠﻮی ﻗﺪرﺗﻬﺎی ﺟﻬﺎﻧی در آن ﻣﻨﻄﻘﻪ را ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و ﺧﻮاﺳﺘﻬﺎی ﺑﺮﺗﺮیﺟﻮﻳﺎﻧﻪ در ﻛﻞ ﻣﻨﻄﻘﻪ دارﻧﺪ، ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺗﻮﻓﻴﻖ زﻳﺎدی را ﺑﻪ ﻫﻤـﺮاه ﻧﺪاﺷـﺘﻪ باشد. [۱]ایران کشوری در شمال خاورمیانه با تاریخی غنی و وسعت جغرافیایی بالایی است که منابع طبیعی با ارزش را در خود جای داده. در منطقهای که ایران در آن قرار دارد، اکثر کشورهای حاشیه خلیج فارس از انرژی‌های نفت و گاز، اقتصادی تک محصولی را ایجاد کرده اند. هرچند ایران هم اقتصادی وابسته به نفت و گاز دارد، اما ظرفیت‌های بالای اقتصادی و فرهنگی دارد که توانسته به کشوری توسعه یافته در منطقه تبدیل شود و این ناشی از همسایگانی، چون افغانستان و عراق است.
جمهوری اسلامی ایران به لحاظ سیاسی بر اساس سند چشم انداز توانسته در منطقه چهار پایتخت مهم یمن، سوریه، لبنان و عراق را تحت نفوذ خود قرار دهد و به قدرت منطقهای در زمینه‌ی نظامی و امنیتی در خاورمیانه تبدیل شود، چیزی که مهم است این است که با حفظ این نفوذ به لحاظ اقتصادی نیز به منطقه و همسایگان توجه داشت و از این نفوذ استفاده اقتصادی داشت.
دولت‌ها برای رسیدن به قدرت منطقهای باید به تحکیم مبانی داخلی قدرت ملی و شرایط بین المللی بپردازند و به دنبال انسجام منطقه باشند. ایران به لحاظ قدرت ملی در مهمترین منطقهی جغرافیایی جهان یعنی همجواری با خلیج فارس و کهنترین کشور دنیا (تاسیس شده در ۳۲۰۰ سال قبل از میلاد مسیح) بوده، بر پایه سرشماری سال ۱۳۹۵ دارای ۷۹٬۹۲۶٬۲۷۰ نفر جمعیت در رتبه هجدهم جهان قرار گرفته، رتبه چهارم از لحاظ نظامی در دنیا، رتبه اول تولید مقالات در منطقه و جهان اسلام و از لحاظ سیاسی ـ. حکومتی در رده‌ی اول منطقه قرار گرفته است.
عملیات عمرانی در کشورهای همسایه که هزینه‌ی این عملیات‌ها از پول (سرمایه) نفت تأمین می‌شود مانند ساخت پل، سد، راه، ارتباطات، خانه سازی، لیزر، کار‌های عام المنفعه، طرح‌های صنعتی، معدنی، برق، آب و... را می‌توان زیر نظر ایران به اجرا گذاشت.
ایران چهارمین کشور جهان در زمینه علم نانو، دومین کشور جهان در زمینه ساخت هواپیمای خورشیدی استراتژیک ارتفاع بالا، بزرگترین تولید کننده متانول جهان، پنجمین کشور تولید کننده کاغذ از سنگ در جهان، سیزدهمین قدرت برتر جهان از نظر سیاسی و اقتصادی (طبق گزارش روزنامه ایندیپندنت انگلستان)، رتبه اول پرورش آبزیان در خاورمیانه، هشتمین کشور جهان از نظر گسترش خطوط لوله گاز، و سومین کشور سدساز جهن است.
کوهن، ﻛﺸﻮرﻫﺎی ﺟﻬﺎن را از ﻧﻈﺮ ﺳﻄﻮح ﻗﺪرت در ﭘﻨﺞ ﮔﺮوه از ﻗﺪرت درﺟﻪ اول تا درجه ﭘﻨﺠﻢ دﺳﺘﻪبندی می‌کند. به نظر این محقق غربی، قدرتهای درجه اول، توانایی اعمال نفوذ در سطح جهانی را داشته و ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه، اروﭘﺎ، روﺳﻴﻪ، ﭼﻴﻦ و ژاﭘﻦ. ﻗﺪرﺗﻬﺎی درﺟـﻪ ﺳﻮم، ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳی ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﺣﻮزهﻫﺎی ﻛﻮﭼﻜﺘﺮی در ﻣﻨﻄﻘﻪ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻜی ﺑﺎ ﻫﻢ رﻗﺎﺑﺖ دارﻧﺪ. اﻳﻦ رﻗﺎﺑﺘﻬﺎ در زﻣﻴﻨﻪﻫﺎی اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻜی و ﺳﻴﺎﺳی ﻳﺎ در اﺧﺘﻴﺎر ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺳﺖ اﻣﺎ اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ به علت قلت تواناییهای اقتصادی، جمعیتی یا نظامی ﻗﺎدر ﺑﻪ رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺎ ﻗﺪرﺗﻬﺎی ﺳﻄﻮح ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ. ﻗﺪرﺗﻬﺎی درﺟﻪ ﭼﻬﺎرم، ﺗﻨﻬﺎ در ﺟﻬـﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔـﺬاری ﺑـﺮ ﻫﻤـﺴﺎﻳﮕﺎن ﺧـﻮد ﺗـﻼش می‌کنند. ﻗﺪرﺗﻬﺎی درﺟﻪ ﭘـﻨﺠﻢ، ﻛـﺸﻮرﻫﺎﻳی ﻫـﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﺣـﻮزه ﻧﻔﻮذﺷـﺎن ﺻـﺮﻓﺎً ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳی و ﻣﺤﻴﻂ ﻣﻠی ﺧﻮدﺷﺎن اﺳﺖ. ﻛﻮﻫﻦ ﻗﺪرﺗﻬﺎی ﻣﻨﻄﻘﻪای را در ﺷﻤﺎر ﻗﺪرﺗﻬﺎی درﺟـﻪ دوم ﻗﻠﻤﺪاد ﻣیﻧﻤﺎﻳﺪ و آﻧﻬﺎ را ﻗﺪرتﻫﺎﻳی ﻣی داﻧﺪ ﻛﻪ در ﺳﻄﺢ ﻳک ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳی ﻋﻤﻞ ﻛـﺮده و دارای اﺑﻌﺎد زﻳﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ:
ﺗﻼش ﻣیﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻫﺴﺘﻪ و ﻣﺮﻛﺰ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻄﺮح ﻛﻨﻨﺪ، از ﺟﻬﺖ اﻗﺘﺼﺎدی و ارﺗﺒﺎﻃی ﺗﻼش ﻣیﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﮔﺮه ﻣﻮاﺻﻼﺗی و ﻣﺮﻛـﺰ ﻣﻨﻄﻘـﻪ ﺗﺒـﺪﻳﻞ ﺷﻮﻧﺪ، ﻧﻔﻮذ ﻧﻈﺎﻣی را در ﻣﻨﻄﻘﻪ دﻧﺒﺎل ﻣیﻛﻨﻨﺪ، ﺗﻼش ﻣیﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺟﻠﻮی ﻗﺪرﺗﻬﺎی ﺟﻬﺎﻧی در آن ﻣﻨﻄﻘﻪ را ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و ﺧﻮاﺳﺘﻬﺎی ﺑﺮﺗﺮیﺟﻮﻳﺎﻧﻪ در ﻛﻞ ﻣﻨﻄﻘﻪ دارﻧﺪ، ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺗﻮﻓﻴﻖ زﻳﺎدی را ﺑﻪ ﻫﻤـﺮاه ﻧﺪاﺷـﺘﻪ باشد. [۱]ایران کشوری در شمال خاورمیانه با تاریخی غنی و وسعت جغرافیایی بالایی است که منابع طبیعی با ارزش را در خود جای داده. در منطقهای که ایران در آن قرار دارد، اکثر کشورهای حاشیه خلیج فارس از انرژی‌های نفت و گاز، اقتصادی تک محصولی را ایجاد کرده اند. هرچند ایران هم اقتصادی وابسته به نفت و گاز دارد، اما ظرفیت‌های بالای اقتصادی و فرهنگی دارد که توانسته به کشوری توسعه یافته در منطقه تبدیل شود و این ناشی از همسایگانی، چون افغانستان و عراق است.
جمهوری اسلامی ایران به لحاظ سیاسی بر اساس سند چشم انداز توانسته در منطقه چهار پایتخت مهم یمن، سوریه، لبنان و عراق را تحت نفوذ خود قرار دهد و به قدرت منطقهای در زمینه‌ی نظامی و امنیتی در خاورمیانه تبدیل شود، چیزی که مهم است این است که با حفظ این نفوذ به لحاظ اقتصادی نیز به منطقه و همسایگان توجه داشت و از این نفوذ استفاده اقتصادی داشت.
دولت‌ها برای رسیدن به قدرت منطقهای باید به تحکیم مبانی داخلی قدرت ملی و شرایط بین المللی بپردازند و به دنبال انسجام منطقه باشند. ایران به لحاظ قدرت ملی در مهمترین منطقهی جغرافیایی جهان یعنی همجواری با خلیج فارس و کهنترین کشور دنیا (تاسیس شده در ۳۲۰۰ سال قبل از میلاد مسیح) بوده، بر پایه سرشماری سال ۱۳۹۵ دارای ۷۹٬۹۲۶٬۲۷۰ نفر جمعیت در رتبه هجدهم جهان قرار گرفته، رتبه چهارم از لحاظ نظامی در دنیا، رتبه اول تولید مقالات در منطقه و جهان اسلام و از لحاظ سیاسی ـ. حکومتی در رده‌ی اول منطقه قرار گرفته است.
عملیات عمرانی در کشورهای همسایه که هزینه‌ی این عملیات‌ها از پول (سرمایه) نفت تأمین می‌شود مانند ساخت پل، سد، راه، ارتباطات، خانه سازی، لیزر، کار‌های عام المنفعه، طرح‌های صنعتی، معدنی، برق، آب و... را می‌توان زیر نظر ایران به اجرا گذاشت.
ایران چهارمین کشور جهان در زمینه علم نانو، دومین کشور جهان در زمینه ساخت هواپیمای خورشیدی استراتژیک ارتفاع بالا، بزرگترین تولید کننده متانول جهان، پنجمین کشور تولید کننده کاغذ از سنگ در جهان، سیزدهمین قدرت برتر جهان از نظر سیاسی و اقتصادی (طبق گزارش روزنامه ایندیپندنت انگلستان)، رتبه اول پرورش آبزیان در خاورمیانه، هشتمین کشور جهان از نظر گسترش خطوط لوله گاز، و سومین کشور سدساز جهن است.
تاب آورده ترین، مقاوم‌ترین و بالنده‌ترین کشور جهان در زیرسنگین‌ترین و گسترده‌ترین تحریم‌های جهان و بزرگترین نگرانی آمریکاست. همه‌ی پیشرفت‌های ایران اسلامی با وجود جنگ همه‌ی دنیا علیه ایران و شدیدترین تحریم‌های تاریخ بشریت به دست آمده است.
ایران می‌تواند با ایجاد یک همگرایی و همکاری با تک تک همسایگان به یک امنیت منطقهای در صادرات و واردات کالا برسد. هر یک از کشور‌ها نیاز‌هایی دارند که می‌توان از کشور تولید کننده آنرا تهیه کرد که این باعث وابستگی متقابل می‌شود. یعنی ایجاد نوعی بلوک منطقهای. هر چه کشورهای منطقه از سطح توانمندی‌ها و مزیت‌های اقتصادی بالایی برخوردار باشند، مزیت‌های همکاری بالا خواهد بود.
در جهان امروزی قدرت نرم اهمیت بسزایی یافته به خصوص اینکه از اهمیت قدرت سخت، چون توانمندی‌های نظامی کاسته شده و بر نقش و اهمیت توانمندی‌های اقتصادی_صنعتی افزوده شده است. [۲]
در جهان امروزی قدرت نرم اهمیت بسزایی یافته به خصوص اینکه از اهمیت قدرت سخت، چون توانمندی‌های نظامی کاسته شده و بر نقش و اهمیت توانمندی‌های اقتصادی_صنعتی افزوده شده است. [۲]
ایران می‌تواند به لحاظ اصالت تاریخی، سنت‌های ریشه دار، استقلال و موقعیت جغرافیایی، به قدرت منطقهای ارزشمندی تبدیل شود و با ایجاد یک بلوک قدرت منطقهای با حفظ برتری خود، امنیت و اقتصاد منطقه را فراهم کنند و این بلوک با ایجاد یک همبستگی متقابل، مانع از نفوذ قدرتهای جهانی به منطقه شوند. ایران به دلیل روحیه‌ی ضد امپریالیستی در برابر قدرتهای خارجی، می‌تواند با ایجاد این همبستگی‌ها قوائد و هنجار‌های جهانی خود را به کل دنیا صادر کند.
[۱]ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻈﺎم ﻗﺪرت ﻣﻨﻄﻘﻪای در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ، محمد حسین افشردی و سید مصطفی مدنی، فصلنامه مدرس علوم انسانی، دوره ۱۳، شماره ۳
[۲]مفهوم و ماهیت منطقه ای، عبدلله قنبرلو
[۱]ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻈﺎم ﻗﺪرت ﻣﻨﻄﻘﻪای در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ، محمد حسین افشردی و سید مصطفی مدنی، فصلنامه مدرس علوم انسانی، دوره ۱۳، شماره ۳
[۲]مفهوم و ماهیت منطقه ای، عبدلله قنبرلو
ارسال نظرات