به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، 18 اردیبهشت ماه 1397 در تاریخ، به عنوان روز خروج ایالات متحده از برجام ثبت شده است. تاریخی که درسِ عدم اعتماد به آمریکا را میدهد. در همین تاریخ و همزمان با خروج ایالات متحده از برجام، دورِ تازه‌ای از تحریمها و فشارها علیه جمهوری اسلامی ایران به راه افتاد. تحریمهایی که اهداف آن محدود کردن صادرات نفت، صنایع کشتیرانی و حوزه های بانکی ایران بود. اما نکته قابل توجه در این بین، معافیت صادرات گاز ایران به کشورهای ترکیه و عراق از تحریمها است که طی بازه‌های زمانی پی‌درپی تاکنون اتفاق افتاده است.
با نگاهی به مواضع دولت امریکا در قبال تحریم صادرات گاز ایران به کشور عراق به خوبی می‌توان این موضوع را مورد بررسی قرار داد:
16 مرداد ماه 1397: ایالات متحده دور اول تحریم ها علیه ایران را که در ابتدا به عنوان بخشی از توافق هسته ای برداشته شده بود، مجدداً تحریم می کند.
13 آبان ماه 1397: دور جدیدی از تحریم ها با هدف ضربه زدن به اقتصاد ایران در حوزه‌های نفتی و بانکی اعمال می گردد.
16 آبان ماه 1397: کشور عراق از تحریم واردات گازِ ایران معاف شد؛ این خبر را "برایان هوک" اعلام و از ذکر جزئیات بیشتر خودداری کرد. این در حالی است که "عادل عبدالمهدی" نخست وزیر عراق، روز سه شنبه 15 آبان 1397 بار دیگر تصریح کرد که این کشور جزئی از نظام تحریم نخواهد بود.
20 آذر ماه 1397: عادل عبدالمهدی نخست‌وزیر عراق بار دیگر با تأکید بر اینکه کشورش بخشی از تحریم‌های آمریکا علیه ایران نیست خاطرنشان کرد: "ما هیئتی را به آمریکا برای بررسی معافیت عراق از تحریمها علیه ایران و ادامه واردات گاز از این کشور اعزام می‌کنیم". همچنین مقامات عراقی پیش از این اعلام کردهاند که به وقت و زمان بیشتری نیاز دارند تا یک منبع جایگزین برای گاز ایران پیدا کنند. ایالات متحده به مدت 90 روز عراق را از تحریم‌های اعمال‌شده علیه ایران معاف کرد.
29 اسفند ماه 1397: همزمان با پایان یافتن معافیت 90 روزه شبکه سی‌ان‌بی‌سی به نقل از یک مقام وزارت امورخارجه آمریکا گزارش داد که واشنگتن یک معافیت دیگر 90 روزه، از تحریم‌های ایران برای عراق در نظر گرفته است. این مقام وزارت امورخارجه آمریکا تصریح کرد: اگرچه هدف از این معافیت این است که عراق بتواند نیازهای خود در حوزه انرژی را تأمین کند، ما به رایزنی با شرکایمان در عراق درباره تحریم‌های خود علیه ایران ادامه خواهیم داد.
2 خرداد ماه 1398: کاردار سفارت آمریکا در بغداد اعلام کرد، واشنگتن، بغداد را از تحریم‌های مربوط به واردات برق و گاز از ایران معاف کرده است. مقامات آمریکایی طی ماه های اخیر بارها خواستار قطع واردات گاز و برق عراق از ایران شده بودند اما عراقی ها به این خواست آمریکا توجه نکردند.
مقامات عراقی بارها اعلام کردهاند با تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران همراهی نخواهند کرد. اما به راستی چه عواملی به رغم تلاشهای آمریکا، باعث تحریم ناپذیر شدن صادرات گاز ایران به کشورهای منطقه از جمله عراق شده است؟
عراق باوجود اینکه دومین تولید کننده نفت اوپک به شمار می‌آید، برای تأمین برق مورد نیاز خود به گاز طبیعی ایران وابسته است همچنین این کشور بخش مهمی از برق خود را نیز از جمهوری اسلامی ایران خریداری می‌کند.
بنابراین، عراق برای تامین بخش قابل توجهی از برق خود به ایران نیازمند است. اما همین نیاز نیز در صادرات نفت ایران به کشورهای مختلف برقرار است اما چرا صادرات نفت ایران مورد تحریم واقع می‌شود ولی صادرات گاز ایران از تحریمها مصون می‌ماند؟
پاسخ این موضوع را باید در ساختار صادرات گاز جستجو کرد. صادرات گاز به دلیل انتقال گاز از طریق خط لوله عملا جایگزینی آن همانند نفت به راحتی اتفاق نمی‌افتد و کشور وارد کننده برای جایگزین کردن واردات گاز خود از یک منبع جدید نیازمند صرف کردن زمان و هزینه قابل توجه است. بنابراین تحریم صادرات گاز به راحتی اتفاق نمی‌افتد و با چانه زنی کشور وارد کننده عملا صادرات گاز از تحریم مصون خواهند ماند.
البته این مسئله تنها به صادرات گاز به عراق اختصاص ندارد بلکه به طور کلی و بنا به ویژگیهای ذاتی گاز طبیعی صادرات گاز از طریق خط لوله به کشورهای منطقه به هیچ عنوان تحریم پذیر نیست و در صورت وجود داشتن منابع بیشتر درآمدی از طریق صادرات گاز به کشورهای منطقه قطعا امروز فشاری همچون زمان کنونی به اقتصاد کشور وارد نمی‌گردید و مشکلات کنونی کمتر از امروز بود.
صادرات گاز به کشورهایی همچون پاکستان و افغانستان و عمان و افزایش صادرات گاز به ترکیه از جمله مواردی هستند که امکان عملی شدن آن‌ها در زمان کوتاه وجود دارد تا به کشور در دوران دشوار کنونی کمک کند.
یادداشت از محمد امین راد