حسینیه دانشجو | تکراری‌های جذاب - ۱
گروه اجتماعی خبرگزاری دانشجو_سیده زهرا حسینی؛ عزاداری در رثای آزاد مردان تاریخ از سال‌های دورِ افسانه‌ها و عزا بر مرگ سیاوش تا اسلام و اقامه ماتم بر شهدای دشت کربلا در فرهنگ و تاریخ ایرانیان سبقه‌ای غنی دارد؛ دهه اول محرم، اما بیشتر از هر زمان دیگری حال و هوای خاصی در میان شیعیان پدید می‌آورد و بی شک آنچه که در این ایام بسیار ارزشمند است توجه به نماد‌ها و آیین‌ها است چراکه بررسی رسوم در محرم خود به نوعی مردم‌شناسی و دین‌شناسی است که به دلیل ارزش بالای آن، در جامعه دینی اهمیت دارد؛ این دهه فرصت مناسبی است تا به مهم‌ترین نماد‌ها و معانی در این آیین دیرینه نگاهی داشته باشیم و حسینیه دانشجو با انتخاب تعدادی از این آیین‌ها و نماد‌ها و بازخوانی از تاریخچه و فرهنگ آیین عزاداری در ماه محرم سعی دارد به آگاهی و معرفتی نسبت به این آیین دست پیدا کند، پس در این ایام با ما همراه باشید تا تاریخ و فرهنگ آیینی‌مان را با هم ورق بزنیم.
روز اول محرم‌الحرام؛ زنجیر زنی
شروع عزاداری در ماتم حضرت حسین (ع) بلافاصله بعد از شهادت حضرت در سرزمین کربلا آغاز شد؛ نقل شده پس از آن که امام حسین (ع) از پشت اسب به زمین افتاد و اسب خون آلود آن حضرت به خیمه‌ها بازگشت، زنان و خواهران و دختران به محض شنیدن صدای اسب ایشان از خیمه‌ها بیرون ریخته و بر سر و صورت خود زدند و حضرت ام کلثوم فریاد می‌کرد: وامحمداه! واجداه! این حسین (ع) است که به زمین افتاده و در کربلا نقش زمین شده، سرش از قفا بریده شده و عمامه و ردایش به غارت رفته و نقل کرده‌اند که ایشان آنقدر گریستند تا از هوش رفتند و بعد از آن نیز در کوفه و مدینه عزاداری برای سالار شهیدان حسین ابن علی (ع) به همین صورت انجام می‌گرفت.
آیت الله مصباح یزدی در کتاب «آذرخشی دیگر در آسمان کربلا» نوشته‌اند: وقتی معارف با احساسات روحی و هیجانات قلبی توأم شود؛ میزان تأثیر گذاری به مراتب بیشتر است با این اوصاف اما عزاداری به شکل معین زنجیرزنی و یا سینه زنی و به نحو مستقیم ریشه روایی ندارد و شکل برپایی مراسم عزاداری، به خود مردم واگذار شده است تا با انطباق اصول کلی دین و راهنمایی ائمه اطهار (ع) و بزرگان دین با عرف محلی، تکریم و تجلیل شایسته از ائمه معصومین (ع) بجا آورند.
زَنْجیرزَنی از آیین‌های جمعی سوگواری شیعیان است که در آن شیعیان برای یادکردن مصائب اهل‌بیت خصوصا اسرای کربلا؛ مصائبی مانند در غل و زنجیربودن و نیز تازیانه خوردن از نگهبانان کاروان، زنجیر‌هایی که به صورت خوشه‌ای به دسته‌ای چوبی آویخته شده را بر شانه خود فرود می‌آورند؛ زنجیرزنی نوعی تحمل ریاضت و رنج است که اجراکنندگان بدین وسیله خود را در مصائب و مشکلاتی شریک می‌کنند که دشمنان بر شهدا و اسرای کربلا به وجود آورده‌اند.
زنجیر زنی نوعا مردانه است و به صورت گروهی در مناسبت‌های مهم عزاداری مانند دهه اول محرم و دهه آخر صفر همراه با نوحه و با استفاده از طبل و سنج در کوچه و خیابان‌ها و صحن‌های اماکن مذهبی و یا حسینیه‌ها برگزار می‌شود و مکان خاصی ندارد.
گستره این آیین هند، پاکستان، ایران و عراق است و به نظر می‌آید که در اواسط دوران قاجار به ایران آمده باشد چراکه در منابع قدیمی‌تر اثری از زنجیرزنی نیست. این مراسم در هندوستان و پاکستان متفاوت با ایران و عراق و با استفاده از زنجیر‌های تیغ‌دار و چاقودار برگزار می‌شود؛ البته زنجیر زنی در این دو کشور در ابتدا با همان شیوه‌ای که در ایران رواج داشت، برگزار می‌شد، اما بعد‌ها مردم پاکستان و هندوستان بر این باور آمدند که چون اویس قرنی، دندان خود را فدای رسول خدا نمود، آنان نیز مجازند که خون خود را برای امام حسین بریزند پس تغییراتی در این آیین ایجاد کرده و به انتهای زنجیر تیغ و چاقو اضافه کردند.
زنجیرزنی در همۀ شهر‌های پاکستان برپا شده و حتی برخی جوانان اهل سنت و مسیحی اهل این کشور هم در این مراسم شرکت می‌کنند. در پاکستان رسم است که زن و مردی که فرزند ندارند، نذر می‌کنند اگر خداوند به آنان فرزند پسر دهد، هر سال او را در مراسم زنجیرزنی امام حسین شرکت دهند.
در ایران، اما به نظر می‌رسد برگزاری این آیین از دوران قاجار مرسوم شده و در سفرنامه‌های اروپاییان در زمان ناصرالدین‌شاه قاجار، نقل‌هایی از زنجیرزنی در میان مردم آمده است البته برگزاری این آیین در زمان رضاشاه پهلوی تماما ممنوع شد و در زمان محمدرضا پهلوی نیز محدودیت‌هایی در آیین زنجیر زنی ایجاد شد.
زنجیرزنان در ایران، به صورت منظم و پشت سرهم در ستون‌های دو تایی یا بیشتر حرکت می‌کنند. در ردیف‌های جلو پیشکسوتان و سپس جوانان، نوجوانان و کودکان حرکت می‌کنند و به صورت هماهنگ، بر اساس ریتم نوحه‌ای که همزمان نوحه‌خوان می‌خوانند، زنجیر‌ها را بر کتف و پشت و گاهی سر و سینه خود می‌کوبند مرسوم است همراه دسته، طبل و سنج بکوبند و ریتم زنجیر زنی تابع همین طبل و سنج و یا ریتم نوحه است.
در روز‌های تاسوعا و عاشورا، گاهی در پیشاپیش دسته‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی اسب‌هایی با پوشش پارچه‌های سفید آغشته به قطرات سرخ‌رنگ به نشان خون حرکت می‌کنند و گاهی چند کبوتر به نشانهٔ انتقال خبر شهادت امام حسین از کربلا به مدینه پشت اسب‌ها می‌گذارند.
روز اول محرم‌الحرام؛ زنجیر زنی
شروع عزاداری در ماتم حضرت حسین (ع) بلافاصله بعد از شهادت حضرت در سرزمین کربلا آغاز شد؛ نقل شده پس از آن که امام حسین (ع) از پشت اسب به زمین افتاد و اسب خون آلود آن حضرت به خیمه‌ها بازگشت، زنان و خواهران و دختران به محض شنیدن صدای اسب ایشان از خیمه‌ها بیرون ریخته و بر سر و صورت خود زدند و حضرت ام کلثوم فریاد می‌کرد: وامحمداه! واجداه! این حسین (ع) است که به زمین افتاده و در کربلا نقش زمین شده، سرش از قفا بریده شده و عمامه و ردایش به غارت رفته و نقل کرده‌اند که ایشان آنقدر گریستند تا از هوش رفتند و بعد از آن نیز در کوفه و مدینه عزاداری برای سالار شهیدان حسین ابن علی (ع) به همین صورت انجام می‌گرفت.
آیت الله مصباح یزدی در کتاب «آذرخشی دیگر در آسمان کربلا» نوشته‌اند: وقتی معارف با احساسات روحی و هیجانات قلبی توأم شود؛ میزان تأثیر گذاری به مراتب بیشتر است با این اوصاف اما عزاداری به شکل معین زنجیرزنی و یا سینه زنی و به نحو مستقیم ریشه روایی ندارد و شکل برپایی مراسم عزاداری، به خود مردم واگذار شده است تا با انطباق اصول کلی دین و راهنمایی ائمه اطهار (ع) و بزرگان دین با عرف محلی، تکریم و تجلیل شایسته از ائمه معصومین (ع) بجا آورند.
زَنْجیرزَنی از آیین‌های جمعی سوگواری شیعیان است که در آن شیعیان برای یادکردن مصائب اهل‌بیت خصوصا اسرای کربلا؛ مصائبی مانند در غل و زنجیربودن و نیز تازیانه خوردن از نگهبانان کاروان، زنجیر‌هایی که به صورت خوشه‌ای به دسته‌ای چوبی آویخته شده را بر شانه خود فرود می‌آورند؛ زنجیرزنی نوعی تحمل ریاضت و رنج است که اجراکنندگان بدین وسیله خود را در مصائب و مشکلاتی شریک می‌کنند که دشمنان بر شهدا و اسرای کربلا به وجود آورده‌اند.
زنجیر زنی نوعا مردانه است و به صورت گروهی در مناسبت‌های مهم عزاداری مانند دهه اول محرم و دهه آخر صفر همراه با نوحه و با استفاده از طبل و سنج در کوچه و خیابان‌ها و صحن‌های اماکن مذهبی و یا حسینیه‌ها برگزار می‌شود و مکان خاصی ندارد.
گستره این آیین هند، پاکستان، ایران و عراق است و به نظر می‌آید که در اواسط دوران قاجار به ایران آمده باشد چراکه در منابع قدیمی‌تر اثری از زنجیرزنی نیست. این مراسم در هندوستان و پاکستان متفاوت با ایران و عراق و با استفاده از زنجیر‌های تیغ‌دار و چاقودار برگزار می‌شود؛ البته زنجیر زنی در این دو کشور در ابتدا با همان شیوه‌ای که در ایران رواج داشت، برگزار می‌شد، اما بعد‌ها مردم پاکستان و هندوستان بر این باور آمدند که چون اویس قرنی، دندان خود را فدای رسول خدا نمود، آنان نیز مجازند که خون خود را برای امام حسین بریزند پس تغییراتی در این آیین ایجاد کرده و به انتهای زنجیر تیغ و چاقو اضافه کردند.
زنجیرزنی در همۀ شهر‌های پاکستان برپا شده و حتی برخی جوانان اهل سنت و مسیحی اهل این کشور هم در این مراسم شرکت می‌کنند. در پاکستان رسم است که زن و مردی که فرزند ندارند، نذر می‌کنند اگر خداوند به آنان فرزند پسر دهد، هر سال او را در مراسم زنجیرزنی امام حسین شرکت دهند.
در ایران، اما به نظر می‌رسد برگزاری این آیین از دوران قاجار مرسوم شده و در سفرنامه‌های اروپاییان در زمان ناصرالدین‌شاه قاجار، نقل‌هایی از زنجیرزنی در میان مردم آمده است البته برگزاری این آیین در زمان رضاشاه پهلوی تماما ممنوع شد و در زمان محمدرضا پهلوی نیز محدودیت‌هایی در آیین زنجیر زنی ایجاد شد.
زنجیرزنان در ایران، به صورت منظم و پشت سرهم در ستون‌های دو تایی یا بیشتر حرکت می‌کنند. در ردیف‌های جلو پیشکسوتان و سپس جوانان، نوجوانان و کودکان حرکت می‌کنند و به صورت هماهنگ، بر اساس ریتم نوحه‌ای که همزمان نوحه‌خوان می‌خوانند، زنجیر‌ها را بر کتف و پشت و گاهی سر و سینه خود می‌کوبند مرسوم است همراه دسته، طبل و سنج بکوبند و ریتم زنجیر زنی تابع همین طبل و سنج و یا ریتم نوحه است.
در روز‌های تاسوعا و عاشورا، گاهی در پیشاپیش دسته‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی اسب‌هایی با پوشش پارچه‌های سفید آغشته به قطرات سرخ‌رنگ به نشان خون حرکت می‌کنند و گاهی چند کبوتر به نشانهٔ انتقال خبر شهادت امام حسین از کربلا به مدینه پشت اسب‌ها می‌گذارند.
زنجیرزنی از پاکستان تا ابرکوه
اگرچه زنجیرزنی در نقاط مختلف کشور و حتی جهان اسلام در رثای حضرت حسین (ع) برگزار می‌شود، اما زنجیرزنی در ابرکوه شاخصه‌ها و ویژگی‌هایی دارد که این آیین را در این شهر از زنجیرزنی در سایر شهر‌ها متمایز کرده است.
قدمت زنجیر زنی در ابرکوه به بیش از یک قرن می‌رسد که توسط عالم و مجتهدی به نام «میرزا عبدالغنی موسوی رجایی» بنیان‌گذاری شده است.
از ویژگی‌های شاخص این نوع عزاداری در ابرکوه نظم و هماهنگی بی‌نظیر آن است که با موسیقی طبل، شیپور و سنج آمیخته شده و حرکت زنجیرزنان نیز با همین موسیقی منطبق می‌شود.
در روز هشتم محرم که به نام روز ابرکوه نام‌گذاری شده است، تمامی زنجیرزنان در قالب هیئتی واحد با بیش از ۴٠٠٠نفر جمعیت به عزاداری می‌پردازند؛ در این نوع از زنجیرزنی در ابرکوه، زنجیر زنان با زمزمه «حسین، حسین، اباالفضل (ع)» همراه با نوای طبل همزمان با بالا آمدن زنجیر در دست راست، پای راست خود را نیز یک گام به جلو گذاشته و همینطور بالعکس؛ استفاده از دو زنجیر برخلاف دیگر هیئت‌ها که از یک زنجیر استفاده می‌کنند و همچنین هماهنگی در نوع پوشش به نحوی که همه زنجیرزنان یک لباس عربی بلند می‌پوشند، علاوه بر نشان دادن خلوص، پاکی و سادگی، بر عظمت و اُبُهت این نوع سوگواری می‌افزاید.
اگرچه زنجیرزنی در نقاط مختلف کشور و حتی جهان اسلام در رثای حضرت حسین (ع) برگزار می‌شود، اما زنجیرزنی در ابرکوه شاخصه‌ها و ویژگی‌هایی دارد که این آیین را در این شهر از زنجیرزنی در سایر شهر‌ها متمایز کرده است.
قدمت زنجیر زنی در ابرکوه به بیش از یک قرن می‌رسد که توسط عالم و مجتهدی به نام «میرزا عبدالغنی موسوی رجایی» بنیان‌گذاری شده است.
از ویژگی‌های شاخص این نوع عزاداری در ابرکوه نظم و هماهنگی بی‌نظیر آن است که با موسیقی طبل، شیپور و سنج آمیخته شده و حرکت زنجیرزنان نیز با همین موسیقی منطبق می‌شود.
در روز هشتم محرم که به نام روز ابرکوه نام‌گذاری شده است، تمامی زنجیرزنان در قالب هیئتی واحد با بیش از ۴٠٠٠نفر جمعیت به عزاداری می‌پردازند؛ در این نوع از زنجیرزنی در ابرکوه، زنجیر زنان با زمزمه «حسین، حسین، اباالفضل (ع)» همراه با نوای طبل همزمان با بالا آمدن زنجیر در دست راست، پای راست خود را نیز یک گام به جلو گذاشته و همینطور بالعکس؛ استفاده از دو زنجیر برخلاف دیگر هیئت‌ها که از یک زنجیر استفاده می‌کنند و همچنین هماهنگی در نوع پوشش به نحوی که همه زنجیرزنان یک لباس عربی بلند می‌پوشند، علاوه بر نشان دادن خلوص، پاکی و سادگی، بر عظمت و اُبُهت این نوع سوگواری می‌افزاید.
ارسال نظرات