آفت بی‌تدبیری به جان نوغانداران خراسان شمالی/ فرش دورو ابریشم جهان در حال نابودی

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، حسین اکبری؛ اشتغال روستایی از جمله مواردی است که می‌تواند کمک شایانی به اقتصاد مقاومتی داشته باشد؛ از ماندن جوانان در روستا و عدم مهاجرت آنان به حاشیه شهر‌های بزرگ گرفته، تا افزایش تولیدات دامی، کشاورزی و صنایع دستی. از هر نظر که بنگریم، کمک به رشد اشتغال روستایی می‌تواند برای کشور مفید واقع شود.

این در شرایطی است که گاهی مواقع نه تنها حمایتی در این راستا مشاهده نمی‌شود بلکه برخی تصمیمات و اقدامات باعث می‌شود کسب و کاری که در روستای دور افتاده‌ رونق دارد، از پا بیفتد و نابود شود.

یکی از این موارد را می‌توان در روستا‌های شهرستان راز و جرگلان خراسان شمالی یافت. روستا‌هایی که مردمش به نوغانداری مشغول هستند، اما اینک به شدت دچار مشکلات فراوان شده اند. مردم این شهرستان مرزی دل خوشی خود را تولید ابریشم می‌دانند و در این مسیر موفق نیز بوده اند؛ به حدی که با کسب رتبه اول کشوری در کیفیت و میزان بهره وری پیله ابریشم، توانمندی خود را در این صنعت آبا و اجدادی به اثبات رسانده اند.

این منطقه خراسان شمالی در گذشته محور تولید فرش‌های با کیفیت ابریشمی بوده، اما اینک جز در موارد محدود، ابریشم تولید شده به صورت خام فروخته می‌شود. آن بانوان ترکمنی نیز که همچنان می‌خواهند به فرش بافی مشغول باشند، می‌بایست نخ خود را از استان‌های دیگر خریداری کنند. به صورت دقیق‌تر باید گفت مردم راز و جرگلان ابریشم خام خود را به دلالان فروخته و برای تولید فرش نخ‌ها را با قیمت بسیار بالاتر می‌خرند.

وضعیت بحرانی نوغانداران جرگلان
یکی از نوغانداران فعال در منطقه ترکمن نشین جرگلان با بیان اینکه نوغانداری شغلی فصلی و سخت است، می‌گوید: این شغل سختی‌ها و مرارت‌های فراوانی دارد و متاسفانه امسال قیمت پیله بسیار پایین آمده است که در چنین شرایطی درآمد فعالان این بخش به جیب دلالان می‌رود.

این تولیدکننده ابریشم با اشاره به اینکه ابریشم تولیدی خود را ارزان‌تر از سال گذشته می‌فروشند، بیان می‌کند: امسال هزینه‌های نگهداری و پرورش کرم ابریشم خیلی بالا رفته است، حال آنکه متاسفانه پیله را حتی با قیمت پارسال هم نمی‌توان فروخت.

 

یکی دیگر از نوغانداران نیز می‌گوید: اگرچه در این منطقه استفاده از ابریشم رونق خاصی دارد، ولی به دلیل عدم وجود دستگاه‌های نخ ریسی و پیله خشک کنی، پیله‌های ابریشم به صورت‌تر به دلالان فروخته می‌شود، ولی دوباره مجبور هستیم، نخ‌های ابریشمی را برای تولید فرش‌های دستباف از استان‌های همجوار وارد کنیم.

فروش ابریشم حتی ارزان‌تر از پارسال
هرچند طی سال اخیر بسیاری از اجناس افزایش شدید قیمت داشتند، اما ابریشم ارزان‌تر از پارسال معامله می‌شد. الله وردی خادمی، رئیس جهاد کشاورزی راز و جرگلان در این خصوص گفت: نوغانداران این شهرستان خراسان شمالی امسال پیله ابریشم خود را به قیمت ۶۰۰ تا ۷۰۰ هزار ریال فروختند در حالیکه قیمت این محصول در سال گذشته ۸۵۰ هزار ریال بود.

وی با بیان اینکه امسال ۶۱ کیلوگرم پیله ابریشم در این شهرستان برداشت شد، افزود: برای تولید این میزان محصول هزار و ۶۸۰ جعبه تخم نوغان بین هزار و ۲۰۰ بهره بردار رازوجرگلان توزیع شد.

نکته جالب توجه آن است که نرخ خرید تضمینی ابریشم که از سوی دولت اعلام شده فقط ۳۶ هزار تومان است که با قیمت بازار اختلاف بسیار بالایی دارد.

به این ترتیب بیش از ۴ هزار خانواری که در خراسان شمالی مشغول کار تولید ابریشم هستند با ضرر سنگینی مواجه شدند.

 

فرش منحصر به فرد جهانی درگیر بی‌تدبیری داخلی
از سوی دیگر این نوسان قیمت ابریشم و حضور دلالان باعث شده تولید فرش دو رویه تمام ابریشم که فقط در روستای دویدوخ خراسان شمالی بافت می‌شود و در جهان منحصر به فرد است نیز، با مشکل مواجه شود.

روستای ۶۲۰ خانواری دویدوخ ۲ هزار و ۶۰۰ نفر جمعیت دارد که هر خانواده دارای یک دار قالی است و اکثر قالی‌های بافته شده این روستا به صورت دورو و تمام ابریشمی است که بافت هر قالیچه سه متری حدود هفت ماه به طول می‌انجامد.

اما ماجرا از آن قرار است که دلالان مانع خرید ابریشم توسط فرش بافان می‌شوند و ابریشم را از نوغانداران خریداری می‌کنند.

 

مجتمع تولید فرش دورو ابریشم در روستای دویدوخ
از سوی دیگر کمبود زیرساخت‌های نخ ریسی و خشک کردن ابریشم نیز به این مشکلات می‌افزاید. اما برای حل این مسئله از حدود دو هفته گذشته عملیات اجرایی ساخت نخستین مجتمع تولیدی فرش دوروی ابریشمی روستای «دویدوخ» از توابع شهرستان ترکمن‌نشین راز و جرگلان در استان خراسان شمالی، که تولیدات آن آوازه جهانی دارد، آغاز شد.

پولاد نجاهی، بخشدار جرگلان در این خصوص گفت: کل اعتبار مورد نیاز برای ساخت این مجتمع ۱۲ میلیارد ریال است، که قرار است از محل تسهیلات کمیته ملی دهیاری‌های کشور تامین شود.

وی خاطرنشان کرد: مجتمع فرش دوروی ابریشمی دویدوخ در سه طبقه ایجاد می‌شود که طبقه اول آن به سالن چندمنظوره و سالن نمایشگاه دایمی فرش اختصاص می‌یابد و در دیگر طبقات نیز ۸۰ دار قالی برپا می‌شود که همزمان ۱۶۰ بافنده در آن به کار مشغول خواهند شد.

نجاهی با اشاره به اینکه هم اکنون در این روستا ۶۰۰ دار قالی برپاست، تصریح کرد: بدون شک ایجاد این مجتمع با توجه به ظرفیت این منطقه در تولید فرش‌هایی با شهرت جهانی، نقش ویژه‌ای در ایجاد فرصت‌های شغلی در منطقه مرزی جرگلان خواهد داشت.

باز هم پای واردات در میان است
اما علت اصلی ضربه دیدن تولید ابریشم در خراسان شمالی به عنوان قطب اصلی ابریشم با کیفیت، پایین بودن نرخ تعرفه واردات ابریشم به کشور است. موضوعی که اکنون مورد اختلاف مرکز ملی فرش ایران و مرکز نوغانداری کشور است.

مرکز نوغانداری کشور معتقد است برای تقویت صنعت نوغانداری می‌بایست تعرفه واردات ابریشم به کشور بالا رود تا برای تجار واردات ابریشم صرفه اقتصادی نداشته باشد. عدیل سروی، رئیس مرکز نوغانداری کشور در این خصوص بالا بودن نرخ سود تسهیلات بانکی، پایین بودن تعرفه واردات نخ ابریشم، محاسبه واردات نخ ابریشم با ارز رسمی را از مشکلات مهم صنعت نوغانداری کشور برشمرد و گفت: در سال ۱۳۸۰ تعرفه واردات نخ ابریشم نزدیک ۲۰۰ درصد بود که در گذر زمان این نرخ به ۱۰ درصد کاهش یافت.

وی افزود: اکنون تعرفه واردات ابریشم ۲۶ درصد است.

فرحناز رافع، رئیس مرکز ملی فرش ایران، اما نظر دیگری داشت. او در بهمن ماه سال گذشته گفت: افزایش تعرفه ابریشم خام از ۲۶ به ۴۰ درصد از سوی وزارت جهاد کشاورزی مطرح شد، اما با ارائه استدلال مرکز ملی فرش ایران در زمینه تاثیر مستقیم و غیرمستقیم افزایش تعرفه در قیمت تمام شده فرش دستباف به عنوان بزرگترین مصرف کننده ابریشم در کشور و تاثیر آن در میزان اشتغال صنعت فرش افزایش تعرفه ابریشم رای نیاورد.

بازار از ابریشم چینی اشباع شده است
بخشدار جرگلان نیز در این زمینه با بیان اینکه واردات بی رویه ابریشم به تولید پیله‌تر و در نهایت تولید ابریشم در این شهرستان مرزی آسیب‌های زیادی وارد می‌کند، می‌گوید: اگرچه سال گذشته قیمت هر کیلوگرم پیله‌تر ۳۰۰ هزار ریال بود، ولی با ایجاد فضای رقابتی بین برخی از تاجران تا ۸۵۰ هزار ریال نیز فروش رفت، ولی امسال به دلیل اشباع شدن بازار ابریشم، پیله های‌تر به قیمت پارسال هم به فروش نخواهد رسید.

پولاد نجاهی می‌افزاید: با وجود اینکه هزینه‌های تولید و نگهداری از کرم ابریشم بالا رفته است، ولی برخی از تجار ابریشم از مناطق کاشان و رشت، که هر ساله پیله‌های این منطقه را با قیمت خوبی خریداری می‌کردند، دلیل این کاهش قیمت‌ها را اشباع شدن بازار این محصول با واردات بی رویه نخ‌های ابریشمی از چین و دیگر کشور‌ها عنوان می‌کنند.

به این ترتیب نوغانداران خراسانی اکنون منتظر تدبیر ویژه از سمت مسئولان هستند. تدبیری که می‌تواند باعث رشد اشتغال در روستا‌های دور دست استان شود؛ با این حال رها کردن شرایط به حال خود قطعا باعث زمین گیر شدن صنعت فرش و ابریشم شود.