قاچاق دام در قطب دامپروری ایران / فروش اجباری دام مولد در خراسان شمالی!

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، خراسان شمالی به عنوان یکی از قطب‌های پرورش دام در کشور با خروج بی‌رویه دام از استان و زیرساخت‌های ضعیف فرآوری مواجه است؛ همین مسئله باعث شده تا دامداران سود خاصی از این شغل نبرند. دومینوی افزایش قیمت هم بین اجناس مختلف دست به دست می‌شود؛ یک روز لبنیات و حبوبات، روز دیگر گوشت قرمز و روغن. این ماجرا در خراسان شمالی کمی متفاوت است. این استان که از نظر تولید دام در جایگاه مناسبی قرار دارد و می‌تواند بیش از نیاز خود گوشت قرمز تولید کند، در عین ناباوری در بازارهایش قیمت گوشت بیش از استان‌های اطراف است.

طبق آمار سازمان جهاد کشاورزی استان در خراسان شمالی ۲ میلیون و ۱۲ هزار رأس دام سبک شامل گوسفند و بز، ۷۹ هزار رأس دام سنگین از جمله گاو و گوساله، ۲ هزار و ۴۰۰ نفر شتر و هزار رأس اسب وجود دارد که سالانه ۲۲۱ هزار و ۱۱۸ تن انواع محصول از جمله گوشت قرمز، گوشت مرغ، شیر، عسل و تخم مرغ تولید می‌شود. با استنابه این آمار خراسان شمالی با داشتن ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار واحد دامی یکی از قطب‌های دامپروری کشور محسوب می‌شود.

با این حال وضعیت پرورش دام سبک و سنگین طی سال‌های گذشته در استان بهتر شده؛ به طوری که طبق گفته رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی میزان تولید گوشت قرمز در این استان در ابتدای دولت یازدهم ۱۷ هزار و ۱۹۶ تن بوده است که در سال جاری به ۲۲ هزار و ۱۴۰ تن رسیده است. از سوی دیگر بر اساس اعلام دامپزشکی خراسان شمالی، طی شش ماهه نخست امسال ۳۳ هزار و ۵۳۸ رأس دام سبک، ۳ هزار و ۵۱۲ رأس دام سنگین با نظارت بهداشتی در ۸ کشتارگاه دام استان کشتار شده که این میزان بالغ بر هزار و ۷۲۱ تن گوشت قرمز است.

اما در همین مدت آمار دیگری نیز از خروج دام زنده از خراسان شمالی اعلام‌ شده که نشان از ظرفیت بالای تولید گوشت و فرآوری محصولات گوشتی در استان است. ابراهیم تقوایی مقدم، مسئول واحد قرنطینه اداره کل دامپزشکی خراسان شمالی در این خصوص به میزان صدور مجوز‌های خروج دام از استان اشاره و اظهار کرد: از ابتدای امسال تا پایان شهریورماه برای حمل ۲ هزار و ۸۷۸ رأس گاو و گوساله زنده، ۱۹۸ هزار و ۶۸۱ رأس گوسفند و بز زنده مجوز‌های بهداشتی و قرنطینه‌ای صادر شد.

 

اگر فرض کنیم در نیمه دوم سال نیز به همین میزان دام سبک از استان خارج شود، می‌بایست طی یک سال حدود ۴۰۰ هزار دام از استان خارج شود؛ اما آمار دیگری نیز وجود دارد که تفاوت چشمگیری با آمار ارائه شده مسئولان دارد. مهدی شکاری، مدیر امور دام سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی به خبرنگار دانشجو می‌گوید: سالانه ۷۰۰ هزار رأس دام مازاد بر نیاز استان به صورت زنده و پرواری برای کشتار به دیگر استان‌ها حمل می‌شود.

وی در خصوص قاچاق دام هم ادامه می‌دهد: قاچاق دام کشور بیشتر از مرز‌های غربی انجام می‌شود و دام خراسان شمالی به صورت قاچاق خارج نمی‌شود؛ اما بخشی از دام‌هایی که به سایر استان‌ها حمل شده، ممکن است به شکل قاچاق از آن استان‌ها به خارج از کشور منتقل شود.

به این ترتیب مشخص می‌شود آمار دقیقی از میزان خروج دام زنده از استان در دست مسئولان قرار ندارد. این مسئله را باید در کنار سخنان محمد وحیدی، نماینده مردم بجنورد در مجلس شورای اسلامی گذاشت که گفت: از خراسان شمالی روزانه ۳ هزار دام خارج می‌شود و هیچ فرآوری‌ در استان شکل نمی‌گیرد.

با این حال نباید فراموش کرد که گاهی دامداران مجبور به فروش دام زنده خود به دلالان هستند. دلالانی که منتظرند دام ارزان بخرند و در استانی دیگر گران‌تر بفروشند و در این بین نیز دامدار سود خاصی نصیبش نمی‌شود. یکی از علل اصلی فروش و خروج دام به صورت زنده از خراسان شمالی را می‌توان نبود زیرساخت‌های فرآوری گوشت در استان دانست. نه تنها خراسان شمالی در زمینه فعالیت کارخانه‌های فرآوری بسیار ضعیف است؛ بلکه استان در کشتار دام مورد نیاز خود نیز با مشکل مواجه بوده است. به صورت کلی ۹۳ واحد صنایع تبدیلی و تکمیلی در بخش کشاورزی خراسان شمالی وجود دارد که هم‌اکنون ۵۰ درصد آن فعال، ۲۵ درصد نیمه فعال و ۲۵ درصد راکد است.

از این تعداد فقط ۱۲ واحد مربوط به فرآورده‌های لبنی، ۹ واحد خوراک دام و طیور و چهار کشتارگاه صنعتی دام و طیور است. با در نظر گرفتن فعالیت ۵۰ درصد آن و نیمه فعال بودن ۲۵ درصد دیگر و منهای کشتارگاه‌های مرغ، تقریباً سهم کارخانه‌های فرآوری گوشت و لبنیات در استان تقریباً هیچ است. این در حالی است که مسئولان مختلف بار‌ها و بار‌ها این موضوع را متذکر شده‌اند و تاکنون کسی برای حل آن قدمی برنداشته است. به عنوان نمونه رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی بار‌ها گفته که متأسفانه بیشتر محصولات استان از این حوزه به صورت خام به فروش می‌رسد که برای بالا بردن ارزش افزوده باید صنایع تبدیلی و تکمیلی، صنایع بسته بندی و ایجاد زنجیره تولید را رونق دهیم.

 

محسن پولادی، کارشناس امور اشتغال روستایی در قرارگاه پیشرفت و آبادانی خراسان شمالی از اجرای اصلاح نژاد دام در برخی از روستا‌های استان خبر می‌دهد و می‌گوید: خراسان شمالی یکی از نخستین استان‌هایی بود که در موضوع اصلاح نژاد دام سبک وارد شد که با توجه به راندمان و تولید خوب در این کار پایلوت کشوری نیز نام گرفت.

پولادی ادامه می‌دهد: در این طرح طی یک فرآیند دوساله با تهیه سرمایه در گردش و تأمین نژاد‌های اصلاحی برای چندقلوزایی و همزمان سازی زایش، دامدار به سود قابل‌توجهی در شرایط فعلی می‌رسد و دام ارزشمندتری را روانه بازار می‌کند؛ به‌طور مثال در این طرح دامدار شاهد افزایش راندمان زایش گوسفندان خود از ۶۰ تا ۷۰ درصد معمول به ۱۱۰ تا ۱۵۰ درصد است.

این کارشناس اظهار می‌کند: با توجه به نوع ژن این دام‌ها و افزایش قابل‌توجه تولیدات و محصولات آن همچون قیمت‌های ۵ تا ۶ برابری دام‌های اصلاح نژاد شده به همراه گوشت بیشتر دام‌ها، ضمن جبران هزینه‌ها، سود مناسبی را برای دامدار رقم می‌زند که هم‌اکنون نیز با استقبال دامداران محلی در بخشی از روستا‌های شهرستان بجنورد همراه شده است.

امان‌الله حسین‌پور، نماینده مردم اسفراین در مجلس شورای اسلامی در شورای اقتصاد مقاومتی خراسان شمالی که در سالن جلسات استانداری برگزار می‌شود، اظهار کرد: ۳۴ درصد شاغلان خراسان شمالی به کشاورزی مشغول هستند و ۲۵ درصد تولید ناخالص استان را محصولات کشاورزی شامل می‌شود. وضیعت خراسان شمالی در شاخص‌های گوناگون نامناسب است. کشاورزان برای تأمین هزینه‌های خوراک دام مجبور هستند دام‌های مولد خود را بفروشند که این امر باعث خواهد شد تا چند ماه دیگر استان در تأمین گوشت قرمز و دام با مشکل مواجه شود.

 

حسین‌پور ادامه داد: کشاورزان در تأمین ضمانت برای دریافت تسهیلات بانکی با مشکل مواجه هستند. همچنین ارائه تسهیلات به دامداران قطع شده است که این امر برای دام پروران خراسان شمالی آسیب‌زاست. نصب کنتور بر روی چاه‌های آب روستایی در کمتر از ده درصد چاه‌های آب کشور اجرا شده؛ اما در خراسان شمالی این اتفاق به صورت کامل رخ داده که این موضوع باعث فشار به کشاورزان شده است.

احمد یوسفی، مدیر جهاد کشاورزی اسفراین نیز در این خصوص در گفتگو با دانشجو اظهار می‌کند: نهاده‌ها را صرفاً به دامدار‌هایی می‌دهیم که خودشان تولید کننده کنسانتره هستند؛ یعنی اگر پروانه، دام و آسیاب میکسر داشته باشند نهاده به آن‌ها داده می‌شود تا خوراک اصلی دامشان را تولید کنند. کسانی که آسیاب ندارند از کنسانتره آماده استفاده می‌کنند به این ترتیب که با ۷ کارخانه داخل استان قرارداد منعقد شده و عمده نهاده‌ها به این کارخانه‌ها تعلق می‌گیرد و کارخانه در قبال دریافت ذرت، جو و سویای دولتی، کنسانتره تولید می‌کند.

یوسفی ادامه می‌دهد: دامدار از جهاد کشاورزی حواله دریافت می‌کند و پس از رجوع به کارخانه بدون پرداخت کارمزد خوراک دام خود را تهیه می‌کند؛ نظارت بر حسن توزیع نیز صورت می‌گیرد.

مدیر جهاد کشاورزی اسفراین با اشاره به اینکه برخی دامداران به کنسانتره اندکی نیاز دارند، می‌گوید: برای این دامدار صرف ندارد که به کارخانه برود لذا به تعاونی‌ها مراجعه می‌کند و کنسانتره می‌خرد.

در حالی که مسئولان از اجرای نظارت‌ها سخن می‌گویند؛ اما مشاهدات عینی و اعتراض دامداران مشخص می‌کند این نظارت‌ها یا آنچنان دقیق نیست و یا کارایی ندارد. به این ترتیب دامداران همچنان برای تهیه نهاده‌های دولتی با مشکل مواجه‌اند و این عاملی خواهد شد تا روز به روز میزان تولید گوشت قرمز و یا لبنیات در خراسان شمالی کاهش یابد.