فولادی: مهاجرت ایرانیان از نرم‌افزارهای خارجی با شکل حقیقی شبکه ملی اطلاعات امکان‌پذیر است

به گزارش گروه فناوری خبرگزاری دانشجو، سیصد و چهارمین نشست تخصصی کارشناسی اندیشکده فضای مجازی مرکز مطالعات ژرفا؛ و جبهه انقلاب اسلامی در فضای مجازی که با مشارکت دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه امام حسین (ع) و جمعی از رسانه‌ها با موضوع «تقابل رویکرد‌های دوفضایی و امتدادی در مدیریت فضای سایبر» با حضور  کاظم فولادی، «عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران و سرپرست آزمایشگاه پژوهشی فضای سایبر» در محل مرکز ژرفا برگزار شد.

وی در ابتدای این نشست گفت: پذیریش سایبر به عنوان مفهومی متناظر با حاکمیت، با پذیرش نگاه دو فضایی سازگاری ندارد و تناقض‌های متعددی به‌ وجود می‌آورد. دیدگاه دوفضایی نوعی از آنارشیسم (Anarchism) یا نفی حاکمیت مطلق را به دنبال دارد که ذات آن به «هرج و مرج» منتهی می‌شود. ترویج کنندگان دیدگاه دوفضایی (Dual-Space) به مدیریت فضای سایبر، دنیایی را معرفی می‌کنند که می‌توان با ابزار تکنولوژیک وارد آن شد و از خدماتی که در آن ارائه می‌شود، مانند «تاکسی‌های اینترنتی» استفاده کرد که در آن کاربر به‌ راحتی می‌تواند مبدأ و مقصد سفر خود را مشخص کند، سپس با فشردن یک دکمه به‌ سادگی نیازش را رفع کند.

به گفته وی، این نگاه دوفضایی با استفاده از ابزار جذاب، برای کاربران ترویج می‌شود و مردم بدون آگاهی از واقعیت‌ها و معضلات فضای سایبر، برای تسهیل امور زندگی خود، جذب این فضا می‌شوند.

فولادی ادامه داد: حقیقت این است که کاربران و شرکت‌های ارائه‌دهنده‌ی خدمات تنها موجودیت‌های حاضر در تعاملات شکل گرفته در فضای سایبر نیستند؛ بلکه چندین بازیگر مهم دیگر در این تعاملات حضور دارند که از نگاه عموم مردم پنهان هستند. یکی از آن‌ها خود حاکمیتی است که این فضا را ایجاد کرده است و بر آن اشراف کامل دارد. دیگری، مالکان سرویس‌های ارائه شده است. برای مثال، تاکسی‌های اینترنتی نیز در سطح خود قابلیت اعمال حاکمیت دارند، برای مثال مالکان این شرکت‌ها می‌توانند از طریق داده‌کاوی روی کلان‌داده‌ها (Big Data) الگوی رفتاری کاربران خود را ترسیم کنند، سپس با استفاده از این تحلیل‌ها به اعمال حاکمیت بر کاربران خود بپردازند.

این استاد دانشگاه در ادامه گفت: ویژگی‌های خاص فضای سایبر حکم می‌کند همانند فضای واقعی (actual space) برای فضای سایبر (cyberspace) نیز قوانین جدی و چه‌ بسا سخت‌گیرانه‌تری داشته باشیم. افتخار به رها بودن این فضا عاری از عقلانیت است؛ مانند کسی که اتوبانی عریض بسازد، اما علائم «راهنمایی و رانندگی» در آن نصب نکند و هیچ پلیسی در آن مستقر نکند و فقط رانندگان را به بهره‌برداری از آن با حداکثر سرعت تشویق کند. در این حالت واضح است که چه فاجعه‌ای رخ می‌دهد.

فولادی تصریح کرد: شیوه تعامل و اعتماد کاربران به فضای سایبر بر اساس نوع شناخت آن‌ها از این فضا بر می‌گردد. حدود دو دهه است که گروهی در کشور رویکرد دوفضایی را ترویج می‌کنند. از همین جهت ذهنیت کاربران نیز متأثر از این رویکرد شکل گرفته است. به‌ نوعی می‌توان گفت که تعدادی اسطوره غیرواقعی نسبت به فضای مجازی در ذهن کاربران نقش بسته است. یک اسطوره این است که فضای مجازی به ما خدمات می‌دهد و این خدمات رایگان است. اسطورۀ دیگر باور به این است که ارائه‌دهنده‌ی خدمت محرم ماست و به حریم داده‌های ما تجاوز نمی‌کند.

وی بیان کرد: یک اسطوره دیگر این است فضای مجازی همه‌جا در دسترس ماست. اسطوره دیگر این است که هر اشتباهی در فضای مجازی قابل جبران است بدون اینکه لازم باشد غرامت سنگینی پرداخت شود. اسطوره دیگر، تصور این است که تغییر یا پاک کردن هویت در فضای مجازی بسیار ساده است. یک اسطوره‌ی خطرناک دیگر که بسیار رایج است این است که مردم تصور می‌کنند اطلاعات آن‌ها مهم نیست و ارزش خاصی ندارد. اسطوره دیگر هم این است که فعالیت در فضای مجازی آسیبی به محیط زیست نمی‌زند و اصصلاحاً بسیار پاک و تمیز است. باید تاکید کرد که شکل‌گیری این اسطوره‌ها مولود ترویج نگاه دو فضایی به مدیریت فضای مجازی است.

این استاد دانشگاه ادامه داد: درباره اسطوره ارائه خدمات در فضای مجازی باید گفت اگر ما از خدمات این فضا استفاده می‌کنیم، در عین حال، به این فضا خدمات هم می‌دهیم. اگر به پلت‌فرم‌های شکل گرفته در وب ۲ نگاه کنید، می‌بینید که ارزش عموم آن‌ها اساساً ناشی از فعالیت کاربران در آنهاست و زیرساخت‌های نرم افزاری و سخت‌افزاری در رده‌های بعدی قرار می‌گیرد. برای مثال شبکۀ اجتماعی فیس‌بوک را در نظر بگیرید که جمعیت آن بیش از جمعیت بزرگترین کشور کره‌ی زمین است.

فولادی اظها داشت: تصور «رایگان بودن این خدمات» نیز کاملاً اشتباه است. این خطای راهبردی برگرفته از عدم آگاهی کاربران نسبت به ارزش واقعی اطلاعاتی است که در اختیار یک برنامه قرار می‌دهند. واقعیت این است که ارزش اطلاعات کاربران بسیار بیشتر از آن چیزی است که تصور می‌کنند. اسطوره‌ی دوم، در مورد عدم تجاوز ارائه‌دهندگان خدمت به حریم کاربر، امروزه به‌وضوح شکسته شده است. بسیاری از شرکت‌‍‌های بزرگ ارائه‌دهنده خدمات مانند Google و Facebook به‌صراحت اعلام کرده‌اند که از اطلاعات شخصی کاربران استفاده می‌کنند و آن‌ها را می‌فروشند، هر کاربری هم که مشکلی با این مسئله دارد، امکان خروج از پلتفرم‌های این شرکت‌ها برای آن‌ها فراهم است!

وی ادامه داد: اسطوره‌ی دیگر این بود که تصور می‌شود اشتباهات در فضای مجازی به راحتی قابل اصلاح هستند! برای مثال کاربری به اشتباه، پیامی در یک گروه در پیام‌رسان ارسال می‌کند و بعد از اینکه متوجه اشتباه خود می‌شود، این پیام را پاک می‌کند و تصور می‌کند که اثری از آن باقی نمی‌ماند. در صورتی که ممکن است آن پیام به‌طور گسترده بازنشر شده باشد.

وی بیان کرد: در خصوص اسطوره هویت، نکته‌ای که باید به آن اذعان کرد این است که رصد فضای سایبر توسط سطوح مختلف مدیریت کشور‌ها امکان‌پذیر است و امکان پنهان کردن کامل این هویت برای کاربر وجود ندارد. به زعم وی گزاره‌ی «اطلاعات یک کاربر ساده به درد کسی نمی‌خورد» باور اشتباه بعدی است که بسیاری از کاربران فضای سایبر دچار آن می‌شوند. نکته اول این است که اطلاعات هر کاربری برای ارائه‌دهندگان خدمات فضای سایبر کاربرد دارد و استفاده می‌شود.

به گفته وی، در وهلۀ بعد باید به این نکته توجه کرد که جمع‌آوری اطلاعات هر کاربر زمانی ارزش بیشتری پیدا می‌کند که کنار اطلاعات سایرین قرار می‌گیرد و به دنبال آن امکان تحلیل داده‌های کلان برای ارائه‌دهندۀ خدمات فراهم می‌شود تا هر شخصیت حقیقی یا حقوقی با توجه به نیاز خود از آن‌ها بهره ببرد.

فولادی تصریح کرد: بنگاه‌های اقتصادی برای فروش بیشتر، رسانه‌ها برای افزایش اثرگذاری فکری، سیاست‌مداران برای جلب رای مردم و هنرمندان برای جذب دنبال‌کنندگان بیشتر با مقاصد مختلف می‌توانند از مشتریان اطلاعات ما باشند و آن‌ها را خریداری کنند. اگر در گذشته قدرت برتر در اختیار مالکان انرژی بود، امروز حاکم مطلق جهان کسی است که بر فضای سایبر حاکم باشد و داده‌های کلان را در اختیار بگیرد.

فولادی عنوان کرد: اسطوره‌ی اشتباه دیگر فاقد ضرر دانستن فعالیت در فضای سایبر برای محیط زیست است. دانشگاه هاروارد در سال ۱۳۸۷ «ه‍. ش» پژوهشی انجام داد که نتایج آن مدتی بعد منتشر شد. یافته‌های این پژوهش حاکی از این است که به ازای هر جستجوی کاربران در جستجوگر گوگل معادل ۷ گرم CO۲ (دی اکسید کربن) وارد هوا می‌شود! بر اساس این محاسبات حجم آلودگی که سوخت‌های فسیلی، دود اتومبیل‌ها و گاز‌های حاصل از سوخت نیروگاه‌ها وارد جو می‌کند، قابل قیاس با آلایندگی حاصل از تکنولوژی‌های فضای سایبر نیست.

وی افرود: بنابراین، این دیدگاه که فضای سایبر آسیبی به محیط زیست نمی‌رساند، اساساً یک توهم و ساده‌اندیشی است! در حقیقت تمام ارکان فضای سایبر، به طور خاص رکن محاسبات مقدار زیادی انرژی مصرف می‌کند که حاصل آن آلودگی بیش از پیش فضای حقیقی زیست بشر است.

سرپرست آزمایشگاه فضای سایبر دانشگاه تهران تصریح کرد: کشور ما هم عاری از این مسئله نیست. یکی از مسئولین کشور اعلام کرده است که کسی حق اظهار نظر در خصوص مصوبات ستاد کرونا را ندارد! کشور ما بر پایۀ مردم‌سالاری دینی استوار است که هر شهروند ایرانی در آن مجاز به اظهار نظر مستند است، کارشناسان که جای خود دارند. در شرایطی که کمیته علمی ستاد کرونا بار‌ها نظراتی می‌دهد، ولی خود پس از مدتی به نفی آن می‌پردازد، چطور از کارشناسان امر انتظار دارند که انتقادی به عملکرد آن‌ها نداشته باشند! پزشکان سوگند خورده‌اند که مانع ضرر به جان مردم شوند.

ای استاد دانشگاه افزود:؛برای مثال، اگر آن‌ها متوجه آسیب سفر‌های نوروزی بودند، چرا سکوت اختیار کردند؟ وظیفۀ آن‌ها حکم می‌کرد که با برقراری ارتباط با افکار عمومی، مردم را از غلط بودن تصمیم ستاد کرونا مطلع کنند. نه اینکه شرایطی فراهم کنند که مدتی بعد آدرس غلط به مردم ارائه شود و عراقی که مرز‌های آن مدت‌ها بسته است، عامل شیوع موج چهارم کرونا بیان شود. چرا اعضای کمیته علمی ستاد کرونابه رسالت خود عمل نمی‌کنند؟ دلیل اینکه خطر تصمیمات اشتباه مجریان را به گوش مردم نمی‌رسانند، چیست؟ اعتقاد داریم تا زمانی که این اسطوره‌ها اصلاح نشوند و رویکرد درستی جایگزین نشود، حتی تغییرات گسترده در دستگاه اجرایی کشور نیز مشکل مدیریت فضای مجازی ما را حل نخواهد کرد.

البته منظور ما از مدیریت به‌هیچ وجه اعمال فیلترینگ (به‌معنای قطع دسترسی) نیست. حتی معتقدم این مسئله به روند مدیریت فضای مجازی کمکی نخواهد کرد. قطع دسترسی راهکار پیشنهادی ما نیست، بلکه مهاجرت داوطلبانه چارۀ کار است.

وی در خاتمه گفت: این مهاجرت با معرفی یک اپلیکیشن ایرانی برای جایگزینی با نمونه خارجی محقق نمی‌شود. مهاجرت نیازمند یک پلن و پروسه است. در داستان حضرت موسی (ع) که یکی از مأموریت‌های ایشان خروج قوم بنی‌اسرائیل از مصر بود، مراحلی طی شد که آن‌ها آماده مهاجرت شدند؛ بنابراین ما هم باید مراحل مهاجرت را در نظر بگیریم. در ابتدا برای اینکه افکار عمومی آمادۀ مهاجرت شود، ابتدا باید اسطوره‌های ذهنی کاربران را اصلاح کنیم و واقعیت‌ها را بیان کنیم.

فولادی اظهار داشت: نخستین اقدام راهبردی برای اقناع کاربران، خروج رسمی تمام مسئولین کشور از پلت‌فرم‌های خارجی خواهد بود. مردم نمی‌پذیرند دسترسی عمومی به یک پلت‌فرم قطع باشد، اما اغلب مسئولین کشور فارغ از جناح بندی‌های سیاسی در آن‌ها فعالیت کنند! هنگامی که جامعه از مجموعه حاکمیت فارغ از هرگونه مرزبندی، صداقت نمی‌بیند، راضی به مهاجرت از این فضا نخواهد شد. در این شرایط عدم صداقت، تلقی جامعه بر این پایه شکل می‌گیرد که ابزار‌های خارجی مزیت‌هایی دارد که مسئولان قصد محروم کردن مردم از آن‌ها را دارند، ولی خودشان استفاده می‌کنند!

وی افزود: قاطعانه عرض می‌کنم که اگر شبکه ملی اطلاعات به صورت حقیقی شکل بگیرد، غالب کاربران ایرانی با میل خود به آن مهاجرت خواهند کرد. هنگامی که شبکه ملی اطلاعات امکان درآمدزایی برای کاربر خود دارد حتی آن فردی که فعالیت اقتصادی دارد نیز با اشتیاق استفاده از این شبکه را خواهد پذیرفت. جالب است که بدانید فیلترینگ با روش قطع دسترسی ابداع دولت اصلاحات بود و اسناد متقن آن نیز وجود دارد. همان زمان هم تلاش شد که قشر انقلابی ابداع کننده این مدل از مدیریت در فضای سایبر معرفی شوند.

این استاد دانشگاه عنوان کرد: این جریان غرب‌گرا فقط به دنبال کسب منفعت خود است و به دنبال رفع مشکل مردم نیست؛ فضای مجازی را برای فرزند خود مسدود می‌کنند، ولی کودکان ایرانی را در این فضای «ول» بدون مراقبت رها می‌کنند! هیأت اجرایی کشور ده‌ها کار نیمه تمام در عرصه مدیریت کشور دارد؛ این که جلسه بگذارند تا برای اختلال یک برنامه آمریکایی، اپراتور‌ها را جریمه کنند، در حالی که این برنامه حتی مجوز بهره‌برداری در ایران را هم نداشته است، باید ما را حساس کند و جامعه نیز متعجب از این رفتار دوگانه باشد!