بیش از ۵ کشور پهپاد شاهد ۱۳۶ را به طور غیر قانونی تولید می‌کنند/ آیا پهپاد رونمایی شده کنفرانس آمریکا واقعاً ایرانی است؟

به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو، پهپاد شاهد-۱۳۶، به عنوان یک سلاح ارزان‌قیمت و کارآمد، به سرعت جایگاه خود را در معادلات نظامی منطقه‌ای و بین‌المللی تثبیت کرده است و از محبوب ترین طرح های مهندسی نظامی ایران محسوب می شود. این پهپاد انتحاری، با برد قابل توجه (حدود ۱۸۰۰ تا ۲۵۰۰ کیلومتر) و قابلیت حمل کلاهک جنگی، قادر است اهداف را با دقت نسبتاً بالا مورد اصابت قرار دهد. شاهد 136، با استفاده از سیستم هدایت ترکیبی (احتمالاً GPS/INS و سیستم‌های کمکی اپتیکی یا فروسرخ) و موتور ملخی، قادر است اهداف را در فواصل دور هدف قرار دهد. سهولت تولید، هزینه پایین و قابلیت انهدام اهداف استراتژیک، این پهپاد را به یک گزینه جذاب برای بازیگران دولتی و غیردولتی تبدیل کرده است. 

پس از اینکه روسیه در نبرد با اوکراین از نمونه تولید بومی روسیه این پهپاد بهره برد آوازه این پهپاد جهانی شد و کشور های مختلف جذب این طراحی ایرانی شدند. با توجه به گزارشات منتشر شده در رسانه ها برخی کشور ها اقدام به خرید مستقیم(مثلا بلاروس) کرده اند و یکسری دیگر اجازه تولید نمونه بومی را دریافت کرده اند( مثل روس ها) ولی متاسفانه گزارش های زیادی منتشر شده است که یکسری کشور ها با نقض صریح مالکیت فکری صنایع شاهد و هواپیماسازی ایران(هسا) اقدام به توسعه نمونه های مشابه برای خود از طراحی رسمی 136 ایرانی کرده اند که میتواند تبعات دیپلماتیک و حقوقی هم برای ایران و هم این کشور ها داشته باشد . بار دیگر مانند شایعه پراکنی ها پیرامون فروش پهپاد به روسیه، بار دیگر کشورمان مورد اتهام زنی قرار بگیرد.

تولید غیرقانونی این سلاح کارآمد، نگرانی‌های جدی را در خصوص امنیت بین‌المللی ایجاد کرده است. گزارش‌های متعددی حاکی از آن است که برخی کشورها، با نقض قوانین بین‌المللی و حقوق مالکیت معنوی، به تولید غیرقانونی پهپاد شاهد-۱۳۶ روی آورده‌اند. این اقدام، می‌تواند منجر به افزایش ناامنی، تشدید درگیری‌ها و گسترش تروریسم در مناطق مختلف جهان شود.

در این گزارش، به بررسی کشورهایی می‌پردازیم که شواهد و قرائن نشان می‌دهد در حال تولید غیرقانونی پهپاد شاهد-۱۳۶ هستند. این کشورها شامل ترکیه، چین، تایوان، عربستان سعودی و بلغارستان می‌باشند. هدف از این گزارش، روشن کردن ابعاد این پدیده خطرناک و ارائه تحلیل دقیقی از پیامدهای آن بر امنیت جهانی است.

1:ترکیه:

پهپاد انتحاری "عذاب" ساخت شرکت "روبیت تکنولوژی" ترکیه، یک کپی غیرقانونی از پهپاد شاهد-۱۳۶ ایران است. این پهپاد که آزمایش‌های پروازی خود را با موفقیت پشت سر گذاشته، در حال آماده‌سازی برای آزمایش‌های تسلیحاتی است و بدون اجازه رسمی از ایران، طرح شاهد 136 را با نام عذاب تولید کرده اند. پهپاد عذاب در دو مدل با طول بال‌های ۲ متر و ۱.۵ متر تولید می‌شود. مدل بزرگ‌تر با طول بال ۲ متر، قادر به حمل تا ۱۵ کیلوگرم مهمات جنگی است. این پهپاد با استفاده از مختصات GPS ارائه شده، اهداف را منهدم می‌کند و برد ارتباطی آن ۲۰۰ کیلومتر است. شرکت سازنده اعلام کرده که آمادگی تولید انبوه این پهپاد را دارد و می‌تواند سفارشات آتی را پاسخگو باشد. به گفته مسئولان شرکت سازنده، انواع مختلف کلاهک‌های جنگی را می‌توان بر روی پهپاد عذاب نصب کرد. 

2:چین:

مطمئناً یکی از القاب چینی ها در بازار جهانی همین کپی کار بودن آن هاست. چینی ها همه چیز را کپی میزنند. از ماشین و خونه و طرح های صنعتی بگیر تا حتی پهپاد های انتحاری ایرانی!

پهپاد انتحاری "گل آفتابگردان ۲۰۰" (Sunflower 200)، جدیدترین مهمات پرسه زننده (Loitering Munition) ساخت چین، یک کپی غیرقانونی از پهپاد شاهد-۱۳۶ ایرانی است. ظاهر این پهپاد شباهت زیادی به شاهد-۱۳۶ دارد و برای هدف قرار دادن اهداف ثابت در فواصل دور طراحی شده است.

گل آفتابگردان ۲۰۰ یک مهمات پرسه زننده کم‌هزینه محسوب می‌شود. مشخصات فنی این پهپاد شامل طول ۳.۲ متر، عرض بال ۲.۵ متر، سرعت پرواز بین ۱۶۰ تا ۲۲۰ کیلومتر بر ساعت، حداکثر وزن برخاست ۱۷۵ کیلوگرم و وزن محموله جنگی ۴۰ کیلوگرم است. برد پروازی این پهپاد بین ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ کیلومتر اعلام شده است. در مجموع، گل آفتابگردان ۲۰۰ تلاش چین برای تولید یک پهپاد انتحاری مشابه شاهد-۱۳۶ با قابلیت هدف قرار دادن اهداف استراتژیک در فواصل دور است. با توجه به اینکه تاکنون خبری مبنی بر کسب مجوز چینی ها از ایران برای تولید این پهپاد منتشر نشده است، به نظر میرسد دوستان چینی چندان توجهی به تبعات حقوقی و بین المللی این اقدامات غیر قانونی خود نشان نمی دهند.

3:تایوان:

پهپاد "چین شیانگ" (Chien Hsiang) ساخت تایوان، به عنوان مهمات پرسه زننده، یک کپی غیرقانونی از پهپاد شاهد-۱۳۶ ایران محسوب می‌شود. این پهپاد توسط مؤسسه ملی علوم و فناوری چانگ‌شان تولید شده و توسط نیروی هوایی جمهوری چین (تایوان) مورد استفاده قرار می‌گیرد. چین شیانگ با طول ۱۲۰۰ میلی‌متر و عرض بال‌های ۲۰۰۰ میلی‌متر، از سوخت مایع به عنوان پیشرانه استفاده می‌کند.

برد عملیاتی این پهپاد ۱۰۰۰ کیلومتر است و حداکثر سرعتی معادل ۱۸۵ کیلومتر بر ساعت دارد. سیستم هدایت این پهپاد شامل سامانه‌های الکترواپتیکی (EO)، اینرسی، و ضد تابش (anti-radiation) است که امکان شناسایی و هدایت به سمت اهداف را افزایش می‌دهد. پهپاد چین شیانگ از یک پرتابگر جعبه‌ای (box launcher) برای پرتاب استفاده می‌کند و به وسیله یک کامیون کشنده حمل و نقل می‌شود.

این ویژگی‌ها، پهپاد چین شیانگ را به یک ابزار موثر برای انجام عملیات‌های انتحاری در فواصل دور تبدیل کرده است. تولید و بکارگیری چین شیانگ توسط تایوان، چالش‌های جدیدی در زمینه امنیت منطقه‌ای پدید آورده و تأثیراتی بر توازن قدرت در مناطق حاشیه‌ای دارد. البته تایوانی ها به نسبت باقی کپی کاران بیشتر حفظ ظاهر کرده اند و در مواردی یکسری از طراحی های  مهندسان مرکز تحقیقات صنایع هوایی شاهد را تغییر ظاهری داده اند.

4:بلغارستان:

پهپاد "SAMJET" ساخت شرکت دفاعی سامِل-۹۰ بلغارستان، با همکاری یک شرکت سوئیسی توسعه یافته و به عنوان یک کپی غیرقانونی از پهپاد شاهد-۱۳۶ ایران محسوب می‌شود. هدف طراحی این پهپاد، ارائه یک وسیله انتحاری مقرون‌به‌صرفه با کارآیی بالا است که در زمینه‌های نظامی به کار می‌آید. 

سام‌جت از یک پیشران الکتریکی استفاده می‌کند که باعث کاهش صدا و افزایش قابلیت خفایی آن در عملیات‌های نظامی می‌شود. پهپاد به سامانه الکترواپتیکی مجهز است که در دماغه آن نصب شده و قادر است تصاویر را به صورت زنده به کاربر زمینی ارسال کند. این قابلیت، به کنترل و تأسیسات بهتر هدف‌گیری کمک می‌کند.

پهپاد سام‌جت با سرعتی بین ۱۲۰ تا ۲۵۰ کیلومتر در ساعت می‌تواند پرواز کند و برد آن به چند صد کیلومتر می‌رسد که وابسته به حداکثر فاصله ارتباطی با اپراتور زمینی است. این ویژگی‌ها، سام‌جت را به ابزاری موثر برای انجام عملیات‌های انتحاری و مأموریت‌های دوربرد بدل کرده است.

با توجه به موفقیت پهپادهای انتحاری در جنگ‌های اخیر، نظیر جنگ اوکراین، کشورهای بسیاری به دنبال توسعه فناوری‌های مشابه هستند. پاسخگویی به نیازهای عملیاتی کشور ها از طریق قانونی و مطابق با موازین حقوق بین الملل از دو طریق انجام می شود.

1:خرید تسلیحاتی: مانند بلاروس که مستقیماً اقدام به خرید تسلیحاتی کرد

2: خرید امتیاز خط تولید: مانند روس ها که به ادعای مستند پرچمدار پخش شده از شبکه مستند، تکنولوژی این پهپاد را رسمی و قانونی خریدند.

اما روش های دیگر که خارج از اختیارات بین المللی اقدام به کپی از طرح رسمی کشور های دیگر میکنند میتواند تبعات سنگین بین المللی داشته باشد که یکی از آن موارد انتساب مسولیت است. برای مثال در صورت کشف یکسری تسلیحات خاص معامله یا مونتاژ رسمی شده، کشور مذکور در نظام بین المللی بازخواست می شود اما در صورت شکل دهی بازار سیاه تولید و به کار گیری این تسلیحات، یافتن مقصر اصلی و تولیدکنندگان اصلی این تسلیحات سخت می شود و حتی گاهاً ممکن است انتساب مسولیت بین المللی یک عمل متخلفانه( مثلا حمله به یک کشتی تجاری با پرتابه) را با اخلال مواجه کنند چرا که به ددلیل افزونی تولیدکنندگان یک سلاح واحد تشیخص اپراتور اصلی دشوار می شود.

5:عربستان

 آخرین تولیدکننده که رسماً پلفترم شاهد 136 را کپی زده عربستان است که پهپاد خوش نام ایرانی را عین به عین و مو به مو کپی زده است و با نام ایکس1500 تولید آن را آغاز کرده است. هرچند این محصول همچنان در سطح تحقیقاتی است اما مشخصاً هدف اصلی توسعه دهندگان غیر مجاز، تولید انبوه این پهپاد است و نکته اسفناک، بازاریابی این پهپاد در نمایشگاه های نظامی است!

گسترش تولید غیرقانونی این پهپادها می‌تواند به افزایش تنش‌های منطقه‌ای، تشدید درگیری‌های نظامی و حتی گسترش تروریسم منجر شود. از سوی دیگر، این روند باعث ایجاد یک بازار سیاه تسلیحاتی می‌شود که در آن، کنترل و نظارت بر استفاده از این سلاح‌ها دشوار خواهد بود. این مسئله می‌تواند در آینده، مسئولیت‌پذیری کشورها در قبال حملات نظامی را با چالش مواجه کند و حتی زمینه‌ساز اتهام‌زنی‌های نادرست علیه ایران شود.

در نهایت، نقض حقوق مالکیت معنوی در حوزه تسلیحات نظامی، علاوه بر تبعات حقوقی و دیپلماتیک، می‌تواند به بی‌ثباتی بیشتر در نظام بین‌الملل منجر شود. اگر این روند ادامه یابد، نه‌تنها ایران، بلکه سایر کشورهایی که در زمینه توسعه فناوری‌های نظامی فعالیت دارند، با چالش‌های مشابهی روبه‌رو خواهند شد. ازاین‌رو، مقابله با این اقدامات غیرقانونی و تلاش برای حفظ حقوق مالکیت معنوی در حوزه صنایع دفاعی، امری ضروری برای حفظ ثبات و امنیت جهانی است. در روز های اخیر، یک پهپاد با ظاهر شبیه به شاهد 136 در کنفرانسی در آمریکا رونمایی شد و هدف پراپگاندای رسانه های غربی قرار گرفت.

با توجه به توضیحاتی که در بالا ارائه شد و اینکه دولت ایران فروش مستقیم هرگونه پهپاد را به روسیه تکذیب کرده است، به نظر میرسد این اقدام تبلیغاتی(پراپگاندا) در اصل یک نمایش سیاسی با یکی از محصولات مشابه بوده است.

حال با توجه به جزییات منتشره هنوز معلوم نشده پهپاد مذکور ساخت کدام کشور است؟ عربستان؟ چین؟ بلغارستان یا شاید هم ترکیه....

سید نویدرضا موسوی