تالاب‌های چهارمحال و بختیاری زیستگاه پرندگان مهاجر / شناسایی ۲۹۶ گونه پرنده در استان

گروه استان‌های خبرگزاری دانشجو، تالاب‌های استان چهارمحال و بختیاری از جاذبه‌های با ارزش طبیعی این سرزمین به شمار می‌آیند و مکان‌های مناسبی برای گردشگری بوده که به علت زیبایی خاص آن‌ها هرساله مسافران زیادی را به خود جذب می‌کنند.

استان چهارمحال و بختیاری دارای شش تالاب مهم است که این تالاب‌ها نقش حیاتی برای بسیاری از جانوران و پرندگان دارد. ویژگی بارز و مهم این تالاب‌ها نسبت به سایر تالاب‌های ایران قرار گرفتن آن‌ها در ارتفاع بیش از دو هزار متری است.

وجود آب‌بندها، باتلاق‌ها و تالاب‌های طبیعی در این منطقه سبب شده است تا هزاران پرنده بومی و مهاجر در این زیستگاه‌ها به‌طور دایم و موقت زندگی کنند.

واقع شدن تالاب‌های چهارگانه چغاخور، گندمان، علی آباد و سولقان و دو تالاب چال‌تر و چال خشک در گستره چهارمحال و بختیاری شرایطی ویژه و منحصر به فردی را برای این قطعه از طبیعت کشور به لحاظ ارزش‌های زیست محیطی و ظرفیت‌های اکوتوریسمی به ارمغان آورده است.

تالاب‌های که به صورت زنجیروار از ضلع جنوبی شهرستان بروجن، در امتداد کوه کلار به طرف غرب منطقه گسترده شده و با ایجاد یک مجموعه بزرگ زیستی، زیستگاه‌های کم همتای پرندگان مهاجر و ماهیان منحصر به فرد است.

این مجموعه تالابی بزرگ و ارزشمند، چهارمحال و بختیاری را به یکی از شاه راه‌های عبور پرندگان مهاجر و آبزی از کشور‌های اروپایی و روسیه و استان‌های شمالی کشورمان به سمت کشور‌های حوضه خلیج فارس تبدیل کرده است.

تالاب بین‌المللی چغاخور در ارتفاع حدود دوهزار و ۲۷۰ متری از سطح آب‌های آزاد واقع شده‌است، از زیباترین و بزرگترین تالاب‌های استان است که رشته کوه کلار با قله سه هزار و ۸۳۰ متری از سمت جنوب غربی مشرف بر آن است.

مساحت آبی تالاب از ۹۶۰ هکتار قبل از احداث سد بر روی آن به یک هزار و ۵۰۰ هکتار بعد از احداث سد افزایش یافته، مساحت منطقه شکار ممنوع تالاب، دوهزار و ۵۰۰ هکتار است.

متوسط طول تالاب، پنج هزار و ۴۰۰ متر و عرض آن بین ۲۵۰ تا ۴۰۰ متر در بخش‌های مختلف متغیر است، پیش از احداث سد به حدود شش متر در نواحی شمالی آن رسیده است و عمق متوسطی حدود سه متر دارد.

تالاب را مرغزاری وسیع در بر گرفته که مساحت آن حدود ۷۰۰ هکتار برآورد شده است. این مرغزار در ماه‌های اردیبهشت تا مهر که سطح آب تالاب رو به کاهش می‌رود از این هم وسیع‌تر می‌شود. این ناحیه، آب و هوایی مرطوب با تابستان‌های معتدل و زمستان‌های سرد دارد و از نقاط ییلاقی چهارمحال و بختیاری محسوب می‌شود.

منابع تأمین کننده آب تالاب عمدتاً نزولات جوی و چشمه‌ها یا آبدهی نسبتاً بالای منطقه از جمله چشمه سیبک، تنگ سیاه، زوردگان، اورگان، ساکی آباد، گلوگرد است که در بخش غرب و جنوب تالاب قرار دارند، جریان‌های سطحی سهم اندکی در تأمین آب تالاب ایفا می‌کنند.

از پاییز تا بهار هر ساله هزاران پرنده بومی و مهاجر در این تالاب به سربرده و تخم گذاری می‌کنند. از انواع پرندگان دائمی یا مهاجری که در تالاب بین المللی شناسایی شده‌اند، می‌توان به انواع مرغابی، غاز و اردک، آنقوت، چنگر، انواع حواصیل، لک لک سفید، خروس کولی و فلامینگو اشاره کرد.

در تالاب بین المللی چغاخور غیر از پرندگان یاد شده انواعی از آبزیان نیز زیست می‌کنند که ماهی کپور و کولی از مهم‌ترین آن‌ها محسوب می‌شوند، همچنین زیست نوعی ماهی از خانواده گامبوز و ماهی گورخری در این مکان است.

دومین تالابی که باید به آن اشاره کرد تالاب گندمان به عنوان یکی از آبگیر‌های حوزه آبریز آقبلاغ با فاصله‌ای نه چندان دور از تالاب چغاخور قرار گرفته است، به طوری که بخشی از آب خروجی تالاب چغاخور به این تالاب سرازیر می‌شود.
این تالاب در نزدیکی شهر گندمان از شهرستان بروجن در ۷۰ کیلومتری شهرکرد قرار گرفته است. این تالاب در لیست ۱۰ تالاب برتر پرنده نگری در ایران قرار دارد و در دفتر بین‌المللی تحقیقات پرندگان آبزی لندن ثبت شده است.

پوشش آب دائمی این تالاب در حدود ۷۰۰ هکتار است و اطراف آن پوشیده از مرغزاری زیباست، رشته کوه چرو با ۳۵۰۰ متر ارتفاع از غرب تا جنوب این تالاب کشیده شده است.

چشمه‌های اطراف تالاب علاوه بر آن که مکان مناسب جهت گذران اوقات فراغت به شمار می‌آیند، آب این تالاب را نیز تامین می‌کنند که از مهم‌ترین این چشمه‌ها می‌توان به جشمه نصیرآباد، گل‌گپ، چشمه بیدک و چشمه‌ستگان اشاره کرد، دیگر منابع تامین کننده آب تالاب نزولات جوی و رودخانه آقبلاغ است.

یکی دیگر از تالاب‌های مهم استان تالاب سولقان (سولگان) است با بیش از هشت کیلومتر مربع مساحت در نزدیکی گندمان واقع شده است. این تالاب با مساحتی حدود ۱۱۵ هکتار به دلیل قرار گرفتن در ضلع جنوبی جاده چهارمحال و بختیاری به خوزستان به لحاظ گردشگری و زیست محیطی از اهمیت ویژه‌ای برخورداراست.

تالاب سولقان دارای اکوسیستم‌های زیبایی است و حضور عشایر و مهاجرت و زیست پرندگان مهاجر و رویش گل‌های رنگارنگ در برخی فصول سال زیبایی این مکان را چند برابر کرده است و گردشگران زیادی را به خود جذب می‌کند، تالاب از دو بخش شرقی و غربی تشکیل شده که تالاب غربی به ولگان نیز شناخته می‌شود.

عمق آب تالاب در گذشته متجاوز از یک متر بود و به همین دلیل محل مناسبی برای زندگی مرغان آبی بود و انواع مختلف پرندگان مهاجر را به خود جلب می‌کرده است.

تالاب سولقان در زمان پر آبی یکی از مناطق ارزشمد زادآوری پرندگان آبزی به خصوص اردک‌ها بوده است، از انواع پرندگانی که در این تالاب مورد شناسایی قرار گرفته‌اند می‌توان به چنگر، یوزگنبی، قورقور و قزل غاز اشاره کرد.
تالاب علی‌آباد، چال‌تر و چال خشک است، دیگر تالاب‌های مهم استان چهارمحال و بختیاری است.

تالاب‌های چال َتر، چال خشک و علی آباد به صورت زنجیروار از ضلع جنوبی شهرستان بروجن در امتداد کوه کلار به طرف غرب استقرار یافته است.

تالاب علی‌آباد از تالاب‌های شهرستان بروجن است که در ۵۵ کیلومتری شهرکرد قرار دارد و محل زمستان‌گذرانی پرندگانی همچون مرغابی، حواصیل و اگرت بوده، بر اساس میزان بارش، عمق آب در این تالاب از ۱۰ تا ۵۰ سانتی‌متر متغیر است.

تالاب زیبای چال‌تر با وسعتی قریب به ۱۵۷ هکتار در بین کوه کلار قرار گرفته است. در جنوبی‌ترین نقطه این تالاب در پای ارتفاعات کوه کلار چشمه زیبائی است که سردترین آب منطقه را دارد چرا که با ذوب شدن برف‌ها در آفتاب تموز هیچ چیز و هیچ جای زیباتر از این منطقه را نخواهید دید.

تالاب‌های استان چهارمحال و بختیاری سالانه در دو نوبت (بهاره و پاییزه) میزبان پرندگان مهاجر و مسیر عبور پرندگان مهاجر با ارزش حفاظتی بالا هستند، تاکنون ۲۹۶ گونه پرنده در استان شناسایی و ثبت شده است.

حضور پرندگان مهاجر تالاب‌ها

شهرام احمدی، مدیر کل محیط زیست چهارمحال و بختیاری در این رابطه می‌گوید: برای افزایش توجه جهانی به پرندگان مهاجر و به‌دلیل اهمیت آن، توافقنامه پرندگان مهاجر آبزی آفریقا-اوراسیا (AEWA) از سال ۲۰۰۶ میلادی، به برگزاری روز جهانی پرندگان مهاجراقدام کرده است.

احمدی با اشاره به اینکه شعار امسال روز جهانی پرندگان مهاجر به‌خاطر پرنده‌ها، شب‌ها نور چراغ‌ها را کم کنید است تصریح می‌کند: این شعار به دلیل تأثیرات منفی زیادی است که نور‌های مصنوعی بر پرندگان مهاجر می‌گذارند.

مدیر کل حفاظت محیط زیست استان به مناسبت این روز گفت: عمده‌ی تاثیرات منفی نور‌های مصنوعی، به دلیل اختلال در جهت یابی درست پرندگان مهاجر به هنگام پرواز شبانه است و این شعار از انسان‌ها می‌خواهد، تا با کاهش استفاده غیر ضروری از نور‌های مصنوعی در شب هنگام، از نتایج منفی آن بر پرندگان مهاجر کم کنند.

وی می‌افزاید: علاوه بر آن در طول سال نیز حضور پرندگان تابستان‌گذران و جوجه‌آور و نیز زمستان‌گذران و گونه‌های بومی در چهار فصل نیز در تالاب‌ها گزارش شده است.

شهرام احمدی تصریح می‌کند: در بین تالاب‌های استان، تالاب گندمان که منطقه شکار ممنوع نیز هست، در ثبت مشاهده پرندگان مهاجر جدید سهم بالایی دارد و تالاب بین المللی چغاخور به دلیل وسعت بیشتر، شاهد حضور گونه‌های بیشتری از پرندگان مهاجر است.

احمدی بیان می‌کند: گونه‌های در معرض خطر انقراض مانند اردک سرسفید با نام علمی Oxyura leucocephala بار‌ها در تالاب‌های استان ثبت و مشاهده شده است که نشان از اهمیت بالای استان در مسیر مهاجرت پرندگان با ارزش حفاظتی بالا نیز است.

شایان ذکر است، تاکنون حضور ۲۹۶ گونه پرنده که عمده‌ی آن‌ها از پرندگان مهاجر است، در استان شناسایی و مشاهده آن‌ها ثبت شده است.