پایان قهرمان‌سازی در ادبیات داستانی با ورود رمان به ایران/ آسیبی که ادبیات داستانی ما با آن مواجه بوده، دغدغۀ «استیلای بر قالب» است

به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو به نقل از روابط‌عمومی شبکه کتاب، علی‌اصغر عزتی پاک دربارۀ سیمای انسان ایرانی در ابتدای شکل‌گیری رمان فارسی، بیان کرد: نویسندگان مواجهۀ اولیه‌ای با رمان دارند. به نظر من نویسنده‌های اولیۀ ما نمی‌خواستند سیمای انسان ایرانی را آنچه که هست را در گام اول به نمایش بگذارند. در گام‌های اولیه که به قبل از مشروطیت برمی‌گردد، قصد داشتند که یک انسان آرمانی را به نمایش بگذارند و به دنبال این بودند که یک انسان تربیت شده، باسواد و قانون‌مدار را به نحوی معرفی کنند یا در آثارشان تربیت کنند و هدفشان بیشتر بازتاب آن در آثارشان بود و به وضعیت موجود ما کاری نداشتند.

وی افزود: نویسندگان دنبال قهرمان نبودند و فکر می‌کردند رمان قالبی است که در آن می‌توان به مخاطب دربارۀ چگونه زندگی کردن و فکر کردن آن‌ها تصمیم گرفت. بسیاری از این نویسندگان گویا هنوز انسان ایرانی را کشف نکرده‌اند و آثاری را که در زبان فارسی خوانده است را بازتولید می‌کند و همۀ دغدغه‌شان این است که نشان دهند رمان را می‌شناسند و، اما از دغدغه و ایجاد گفتمان باز می‌مانند و بیشتر غرق هیجان هستند.

این نویسنده دربارۀ قهرمان‌پروری و قهرمان‌سازی در ادبیات داستانی، گفت: رمان از زمانی وارد ایران شد که دورۀ قهرمان و قهرمان‌بازی تمام شده است. به نظرم ضربۀ مهلک را از همان ابتدایی که ادبیات تازه داشت متولد می‌شد در ایران زدند. من بدون هیج تعارفی آن را یک فکر استعماری می‌دانم که شما دیگر به فکر قهرمان نباشید و قهرمان دیگر وجود ندارد. این مشکل تا به امروز ادامه دارد و به ما می‌گویند که قهرمان‌پروری و شخصیت متعالی را که می‌تواند الگویی برای مخاطبان و پرورش این روحیه در آن‌ها باشند، کنار بگذارند. ادبیات داستانی ایران و رمان ایرانی، قهرمان تحویل مردم نداده است، زیرا اساساً روشنفکر ایرانی و ادبی از همان ابتدا در برابر گفتمان‌های وارداتی کاملاً منفعل و در قبال این قالب کمرش خم بوده است.

وی با اشاره به دور بودن روشنفکران ایرانی از مردم خودشان، اظهار کرد: روشنفکر کسی است که به دغدغه‌ها فکر می‌کند و راه جدیدی در برابر مشکلات کشورش و برون‌رفت از آن‌ها پیدا می‌کند می‌کند. شما به خودتان فکر نکردید و همیشه نگاه به بیرون داشتید که آن‌ها از چه چیزی خوششان می‌آید و همیشه موضع منفعلانه داشتید، درحالی‌که آن‌ها اصلاً به ما توجه ندارند. در مجموع روشنفکرانی که به فرنگ رفته‌اند استبداد زده هستند و می‌بینند که با جامعۀ خودشان بسیار فاصله دارند.

عزتی پاک با اشاره به این که داستان انقلاب باید ذیل انقلاب داستان دیده شود، بیان کرد: به نظر من، در دهۀ ۶۰ دربارۀ انقلاب خودآگاهی نداریم و انقلاب اسلامی باید انقلابی ذیل داستان‌نویسی ما پدید آورد که محصول آن بازگشت به خویشتن و نوشتن از خویشتن ایرانی باشد و فکر کردن به هویت ایرانی اسلامی که این انقلاب بر پایۀ آن شکل گرفته است. من معتقدم که در اواخر دهه‌های ۷۰ و ۸۰ و در دوران کنونی اتفاقات بهتری افتاد و کم‌کم جمهوری اسلامی ایران توانست نویسندگان خود را بیابد.

او در پایان، گفت: آسیبی که ادبیات داستانی ما با آن مواجه است، دغدغۀ استیلای بر قالب است و تا زمانی که نتوانند فکر کنند بر آن غلبه پیدا نمی‌کنند. ما صد سال است که می‌خواهیم بر رمان غالب شویم و هنوز نتوانسته‌ایم رمان بنویسیم. این انفعال در برابر فرم است و همیشه درگیر هستیم که بر این قالب مسلط شویم.

گفتنی است، برنامۀ میز داستان هر هفته چهارشنبه‌ها ساعت ۱۸ در ketab.tv پخش می‌شود. علاقه‌مندان می‌توانند از طریق لینک https://tv.ketab.ir/v/۳۰۹ برنامه را از آرشیو این تلویزیون مشاهده کنند.