زبان‌های فارسی و سانسکریت شباهت‌های زیادی بهم دارند

به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، محمد ارشد القادری، دانشیار بخش زبان و ادبیات فارسی جامعه ملیه اسلامیه دهلی‌نو گفت: متاسفانه تاکنون تجربه شرکت در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران را نداشته‌ام، اما در صورت حضور، چون بیشتر به ادبیات فارسی در هند علاقه‌مندم آثاری مانند دیوان و کلیات غالب دهلوی، امیرخسرو، میرزا بیدل، عرفی شیرازی، صائب تبریزی و نظیری نیشابوری را خریداری خواهم کرد. این آثار بسیار به کار من می‌آید.

ادبیات کلاسیک فارسی در هند طرفداران بسیاری دارد

وی همچنین درباره علاقه هندی‌ها به ادبیات کلاسیک ایران اشاره کرد: وقتی از ادبیات کلاسیک صحبت می‌کنیم، نخستین اسامی که در ذهن ما می‌آید سعدی و فردوسی و مولانا و خیام است. برای اینکه ایشان هم در هند و هم در سایر نقاط جهان محبوبیت بسیار دارند. آنان فراتر از مرز‌های جغرافیا هستند و صرفا برای ایرانیان نیستند. همانطور که شما سعدی و حافظ و مولانا جلال‌الدین محمد بلخی را دوست دارید ما هم همانطور دوست داریم.

این استاد جامعه ملیه اسلامیه دهلی‌نو همچنین در پاسخ به این سوال که علاقه دارد چه کتاب‌هایی از هندوستان در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به ایرانیان عرضه شود، گفت: کتاب‌های بسیاری است. ما ادبیات بودایی داریم که به داستان‌های جاتکه معروف است که باید به زبان فارسی ترجمه شوند. بسیاری از داستان‌های پنچاتنترا هنوز ترجمه نشده، اما دوست دارم که این کتاب‌ها به دست ایرانیان برسد. در علوم سیاسی هم منابع بسیاری داریم. نویسندگان هندی که به زبان انگلیسی می‌نویسند مثلا ویکرام ست و رادا کریشنن که کتاب‌های بسیاری درباره ادیان و فلسفه دارند. می‌خواهم ایرانیان این کتاب‌ها را مطالعه کنند. زمینه بسیار گسترده است.

وی افزد: وقتی از ادبیات هندی حرف می‌زنیم رابیندرانات تاگور به ذهن ما می‌آید و دیگران هم هستند. بیشتر ما به ادبیات اردو و فارسی سروکار داریم. در ادبیات اردو نویسندگان بسیار هستند مثلا قره العین حیدر. ایشان کتابی نوشتند به نام «رودخانه‌ای از آتش» (آگ کا دریا) این درباره نسبت‌شان با ایران و خراسان و تمام مناطق را در آن رمان نکاتی را ذکر کردند. این رمان بسیار معروفی است. سعادت حسن منتو تقسیم کشور هند و پاکستان را در داستان‌های خود خیلی زیبا ترسیم کرده است. عصمت جغتای یک نویسنده برجسته هندی است. همین طور در شعر اردو میرتقی میر است. غالب دهلوی است. وزیر اکبرآبادی است. فکر می‌کنم ۹۰ درصد ایشان شاعر ذولسانین بودند که هم به اردو و هم به فارسی آثاری داشتند.

محمد ارشد القادری در ادامه با اشاره به این نکته که ایرانیان بعد از مطالعه این کتاب‌ها متوجه می‌شوند که فارسی در میان هندیان چقدر ریشه داشته و دارد، گفت: هنوز هم وقتی از ادبیات اردو صحبت می‌کنیم به طور طبیعی حرف فارسی به میان می‌آید. اگر یک نفر بخواهد که بر ادبیات اردو تسلط داشته باشد باید که فارسی یاد بگیرد. پس ادبیات اردو بدون ادبیات فارسی ناکامل است.

ما از دیرباز روابطی عالی و شگرف داشته‌ایم

این پژوهشگر زبان و ادبیات فارسی در بخش دیگری از این گفتگو درباره پیشینه روابط ایران و هند، اشاره کرد: ما از دیرباز روابط بسیار عالی و شگرف داشته‌ایم و هنوز هم آن پیوند ادامه دارد. روابط هند و ایران از زمان اوستا و حتی پیش از آن است. زبان سانسکریت و زبان فارسی خیلی به هم شباهت دارند. بسیاری از واژه‌های سانسکریت به ادبیات فارسی راه یافته است. پنچاتنترا که درباره آن گفتم به فارسی شد کلیله و دمنه. برزویه طبیب وقتی به جست‌وجوی آب حیات به هند آمد، نشانی از آن نیافت، ولی کلیله و دمنه تاکنون به عنوان کتابی پر از حکمت به یادگار مانده و یکی از عوامل فرهنگی و ادبی ایران و هند شده است. در زمان‌های بعد هم این روابط ادامه داشته است.

وی ادامه داد: وقتی تاگور به تاسیس یک دانشکده به نام ویسو بهاراتی در شانتی نیکتان در بنگال غربی هندوستان پرداخت، از ابراهیم پورداود به عنوان استاد مهمان دعوت کرد. ایشان چندین سال در هند اقامت کردند. وقتی علی اصغر حکمت به عنوان سفیر در هند حضور داشت، ایشان هم کتابی نوشتند در موضوع نقش پارسی بر احجار هند و این ارتباطات ادامه یافت. گرچه فارسی اهمیت چشمگیر خود را به ویژه در کشور هند از دست داده است، ولی هنوز هم کسانی هستند که پرچمدار روایت شعر فارسی هستند. استاد، ولی الحق انصاری را داشتیم که چند سال قبل فوت کردند، اما مجموعه و دیوانی به زبان فارسی از خود بر جای گذاشتند و شاعر بسیار توانایی هم بودند. ویرایش دیوان عرفی هم کار ایشان بود.

محمد ارشد القادری اضافه کرد: من فکر می‌کنم ما از لحاظ روابط فرهنگی و ادبی نیازی به عوامل دیگری نداریم. بسیاری چیز‌ها بین ما مشترک است مانند زبان فارسی که میراث مشترک ماست. وقتی تاگور به ایران سفر کرد ملک الشعرای بهار شعری به تاگور هدیه کردند. ما از این دست روابط در همه تاریخ داشته‌ایم. وزیرامورخارجه کشور هند در سفرشان به ایران فارسی را میان ۹ زبان رسمی کشور هند جای دادند. ایشان مشخص کردند که ما به فارسی امتیاز می‌دهیم و آن را بین ۹ زبان کلاسیک هند جای می‌دهیم. من فکر می‌کنم این چیز‌ها باعث تحکیم روابط بین دو کشور است.

برنامه دولت ایران برای آموزش زبان فارسی در هند جدی است

این استاد جامعه ملیه اسلامیه دهلی‌نو در بخش دیگری از سخنان خود درباره ترویج زبان فارسی میان عامه مردم هند گفت: زمانی یک زبان بدل به زبان عامه مردم شود، آن زبان گسترش پیدا می‌کند. ما دانشمندی به زبان اردو و فارسی در هند داشتیم به نام محمدحسین آزاد ایشان کتابی نوشتند به عنوان سخندان فارسی. این کتاب شامل مجموعه سخنرانی‌های ایشان به زبان اردو است. آنجا ایشان اشاره کردند که یک زبان وقتی ترویج می‌شود که زبان عامه مردم باشد. فارسی امروز زبان عامه مردم نیست. به همین علت محبوبیتی را که در دوران گذشته داشت، اکنون ندارد. همان وضعیت زبان سانسکریت را دارد که به منزله زبان مرده است. ولی اگر آن زبان موقعیت و ظرفیت استخدام را داشته باشد، تحصیلکردگان آن زبان را می‌آموزند.

وی افزود: من فارغ التحصیل دانشگاه جواهر لعل نهرو هستم. بجز زبان فارسی و عربی در آنجا زبان‌های اروپایی و آمریکایی هم آموزش داده می‌شود. دانشجو هنگام ثبت‌نام در این دانشگاه به این فکر می‌کند که کدام زبان بیشتر ظرفیت استخدام را دارد؛ که متاسفانه امروز زبان فارسی آن ظرفیت را ندارد، اما زبان عربی بیشتر ظرفیت را دارد، چرا که کشور‌های حوزه خلیج فارس که به این زبان صحبت می‌کنند از نظر منابع غنی هستند. البته ایران هم ظرفیت بسیار دارد، اما درگیر تحریم‌هاست و نمی‌تواند به دانشجویان کمک مالی بدهد. ما اینجا در دهلی خانه فرهنگ ایران را داریم. در سال‌های قبل خانه فرهنگ بورس می‌داد یا دانشجویان را رایگان به سفر ایران می‌برد، ولی الان این ظرفیت وجود ندارد. من از سال ۲۰۰۰ در دانشگاه جواهر لعل نهرو ثبت نام کردم خوب یادم است که هر شنبه یک کلاس ویژه‌ای در خانه فرهنگ برگزار می‌شد. ماشین به دانشگاه‌ها می‌فرستادند و دانشجویان را از دانشکده‌های مختلف به خانه فرهنگ می‌آوردند و تمام روز کلاس داشتند؛ بنابراین ما زبان فارسی را با اهالی این زبان یاد گرفتیم. ناهار و پذیرایی هم داشتند. همه این برنامه بسیار منظم بود. اما در حال حاضر شاید به دلیل کمبود مالی و تحریم‌ها سخت شده و ما این شرایط را درک می‌کنیم.

محمد ارشد القادری ادامه داد: دولت ایران برای آموزش زبان فارسی و گسترش زبان و ادبیات فارسی بسیار جدی است. با این اوصاف، اما در هند بیشتر دانشجویان علاقه‌مند به رشته‌های مهندسی، پزشکی و تکنولوژی هستند و این شرایط فقط مربوط به ادبیات فارسی نیست. بیشتر علاقه‌مند به علوم و تکنولوژی هستند، بویژه بعد از کووید ۱۹ چرا که فکر کردند این چیز‌ها هیچ به درد ما نمی‌خورد. این هم یکی از عوامل عدم رشد زبان فارسی است.

این پژوهشگر زبان و ادبیات فارسی در بخش دیگری از این گفتگو با اشاره به اینکه هنوز بسیاری از کتاب‌های سانسکریت به فارسی ترجمه نشده است، ادامه داد: ادبیات سانسکریت ظرفیت‌های بسیار زیادی دارد. بسیاری از کتاب‌های سانسکریت که به فارسی ترجمه شده، ولی هنوز کتاب‌های بسیاری هم باقی مانده است. اشکال این است که ما نه سانسکریت بلد هستیم نه فارسی. این گنجینه حکمت است که فقط مربوط به ادبیات نیست.

وی ادامه داد: در زبان فارسی هم کتابی در زمینه پزشکی نوشته شده مثلا ذخیره خوارزمشاهی که مربوط به پزشکی است. در علم نجوم و ستاره شناسی حتی در زمینه کشتی کتابی است که شرح‌های بسیار بر آن نوشته شده است. پس ادبیات سانسکریت را ما هم می‌توانیم به دوستان ایرانی عرضه کنیم. در ادبیات اردو و ادبیات هندی چیز‌های نوینی مشاهده می‌شود که ما باید این پیشرفت‌ها را به دوستان ایرانی‌مان خبر بدهیم. در هر زمان موضوعات تغییر می‌کند. مثلا در زمان قبل محور ادبیات ما چیز دیگر بود حالا چیز دیگری است. پس نوع پیشرفت‌ها موضوعاتی است که به چشم می‌خورد ما باید این را تبادل کنیم. درباره کتاب‌ها بیشتر به ترجمه توجه کنیم.

سی‌وپنجمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با شعار «بخوانیم و بسازیم» از ۱۹ تا ۲۹ اردیبهشت ۱۴۰۳ در محل مصلی امام خمینی (ره) به شکل حضوری و در سامانه ketab.ir به صورت مجازی برگزار می‌شود.