کودکان عصر دیجیتال/کسی به فکر حقوق کودکان نیست!

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری دانشجو _ فاطمه قدیری، هیچ گروهی به اندازه کودکان تحت تأثیر انقلاب ارتباطات عصر اینترنت قرار نگرفته است. در کشور‌های ثروتمند، ارتباطات آنلاین در حال حاضر در زندگی کودکان از همان سال‌های اولیه آنها گنجانده شده است. به طور میانگین کودکان ۵ تا ۱۵ ساله هر روز دو ساعت را آنلاین می‌گذرانند. چراکه این فضا به دلیل ویژگی‌های منحصر به فرد خود، بستری فراهم کرده است که ارتباطات انسانی را به طرز قابل توجهی تسهیل کرده و دسترسی به اطلاعات را گسترده‌تر کرده است. این فضا، که شامل اینترنت، شبکه‌های اجتماعی، اپلیکیشن‌های پیام‌رسان، بازی‌های آنلاین و دیگر پلتفرم‌های دیجیتال است، به طور روزافزون به یکی از اجزای اصلی زندگی کودکان و نوجوانان تبدیل شده است. اما با وجود این مزایا، فضای مجازی می‌تواند محلی خطرناک و ناامن برای کودکان باشد. از سوءاستفاده‌های جنسی گرفته تا خشونت‌های روانی و جسمی، استفاده از داده‌های شخصی کودکان برای اهداف تجاری و تبلیغاتی، و همچنین عدم دسترسی به محتوای آموزشی مناسب، همگی از مشکلاتی هستند که حقوق کودکان را در این فضا تهدید می‌کنند.

آموزش و دسترسی به اطلاعات

خوب یا بد، اینترنت به زودی از رشد شخصی و زندگی اجتماعی اکثریت بزرگ کودکان در سراسر جهان جدایی ناپذیر خواهد بود. این مزایای متعددی را به همراه دارد: دسترسی به اطلاعات، فرصت‌هایی برای ابراز وجود، افق‌های گسترده‌تر آگاهی، و دامنه گسترده‌تر برای تعامل اجتماعی. همچنین کودکان را در معرض خطرات جدید و بسیار تبلیغاتی قرار می‌دهد، از جمله استثمار و سوء استفاده توسط کاربران بزرگسال، آزار سایبری توسط همسالان و استفاده بیش از حد.

در مواجهه با این پیشرفت‌های سریع، سیاست گذاری واکنشی و پراکنده بوده است. دستور کار سیاست معمولاً بدون مشورت با کودکان یا ارزیابی تأثیر آن بر آنها و بدون توجه به حقوق قانونی کودکان تنظیم می‌شود. به‌ویژه، سیاست‌هایی که برای محافظت از کودکان در برابر سوء استفاده آنلاین و استفاده بیش از حد در نظر گرفته شده است، اگرچه اصولاً مورد استقبال قرار می‌گیرد، اما اغلب کودکان را از مزایای عصر دیجیتال که در کنار بزرگسالان از حق برابری برخوردار هستند، محروم کرده است.

بزرگترین نابرابری عصر دیجیتال این است که کودکان خانواده‌های فقیرتر در کشور‌های در حال توسعه بعید است که اصلاً به اینترنت دسترسی داشته باشند. این کودکان بیشترین سود را از دسترسی به اینترنت دارند و همچنین بیشترین ضرر را از عدم دسترسی به اینترنت دارند.

حقوق کودکان

دولت‌ها وظیفه قانونی دارند که اطمینان حاصل کنند که کودکان دارای آموزش هستند و می‌توانند به طور گسترده و عادلانه به اطلاعات برای حمایت از رشد و رفاه خود دسترسی داشته باشند. حق آزادی بیان کودکان همچنین مستلزم آن است که آنها بتوانند اطلاعات و ایده‌های مختلف را جستجو کنند. مفهوم این امر این است که مقامات باید به نفع دسترسی کودکان به اینترنت فرض کنند و محدودیت‌ها فقط باید توسط قانون در مواقع ضروری برای اطمینان از احترام به حقوق دیگران، برای حفاظت از امنیت ملی، نظم عمومی یا سلامت عمومی اعمال شود. کودکان همچنین حق دارند در برابر استثمار اقتصادی محافظت شوند.

استفاده از داده‌های شخصی کودکان

یکی از اصلی‌ترین نگرانی‌ها در فضای مجازی، سوءاستفاده از داده‌های شخصی کودکان است. بسیاری از اپلیکیشن‌ها و وب‌سایت‌ها، بدون آگاهی یا رضایت والدین، اطلاعات شخصی کودکان را جمع‌آوری و از آن برای تبلیغات هدفمند استفاده می‌کنند. این اطلاعات شامل موقعیت جغرافیایی، علایق، رفتار‌های آنلاین و حتی اطلاعات حساس‌تر مانند اطلاعات مالی یا بهداشتی می‌شود.

جمع‌آوری و استفاده از این اطلاعات نه تنها حقوق حریم خصوصی کودکان را نقض می‌کند، بلکه می‌تواند آنان را در معرض خطرات جدی‌تری نیز قرار دهد. به عنوان مثال، اطلاعات مربوط به موقعیت جغرافیایی کودکان می‌تواند توسط افراد سودجو یا مجرمان سایبری مورد سوءاستفاده قرار گیرد.

سوءاستفاده‌های جنسی و خشونت‌های آنلاین

فضای مجازی می‌تواند به بستری برای سوءاستفاده‌های جنسی از کودکان تبدیل شود. مجرمان سایبری با استفاده از تکنیک‌های مختلف، از جمله ایجاد پروفایل‌های جعلی در شبکه‌های اجتماعی، تلاش می‌کنند تا با کودکان ارتباط برقرار کرده و آنها را به انجام کار‌هایی که می‌تواند منجر به سوءاستفاده‌های جنسی شود، ترغیب کنند. این موارد می‌تواند شامل درخواست‌های ناهنجار برای ارسال تصاویر یا ویدئو‌های شخصی، تهدید به انتشار اطلاعات شخصی، و یا حتی برخورد‌های حضوری پس از جلب اعتماد کودک باشد.

علاوه بر این، خشونت‌های آنلاین نظیر قلدری اینترنتی (cyberbullying) یکی دیگر از چالش‌های جدی است که کودکان با آن مواجه‌اند. این نوع خشونت‌ها می‌تواند تأثیرات مخربی بر سلامت روانی و جسمی کودکان داشته باشد و در مواردی منجر به انزوا، افسردگی و حتی خودکشی آنان شود.

محتوای نامناسب و مضر

یکی دیگر از ابعاد تضییع حقوق کودکان در فضای مجازی، دسترسی آسان به محتوای نامناسب و مضر است. این محتوا می‌تواند شامل تصاویر و ویدئو‌های خشونت‌آمیز، مطالب مرتبط با مواد مخدر، محتوای جنسی، و یا تبلیغات غیرمجاز باشد. کودکان، به دلیل کنجکاوی و ناآگاهی از خطرات، ممکن است به این نوع محتوا‌ها دسترسی پیدا کنند که می‌تواند تأثیرات جبران‌ناپذیری بر شکل‌گیری شخصیت و رفتار‌های آنان داشته باشد.

علاوه بر این، عدم دسترسی به محتوای آموزشی مناسب یکی دیگر از مشکلاتی است که می‌تواند حقوق کودکان را در فضای مجازی نقض کند. بسیاری از کودکان در مناطق محروم به دلیل فقر، نداشتن دسترسی به اینترنت یا دستگاه‌های دیجیتال، از فرصت‌های یادگیری آنلاین محروم هستند.

تبلیغات تجاری و بهره‌برداری از کودکان

تبلیغات تجاری یکی دیگر از عوامل تضییع حقوق کودکان در فضای مجازی است. بسیاری از شرکت‌ها و کسب‌وکار‌ها از کودکان به عنوان مخاطبان هدف استفاده می‌کنند و با استفاده از تکنیک‌های روان‌شناختی تلاش می‌کنند تا محصولات خود را به آنان بفروشند. این نوع تبلیغات، که غالباً بدون آگاهی والدین انجام می‌شود، می‌تواند منجر به تشویق مصرف‌گرایی در کودکان، ایجاد نیاز‌های کاذب و در نهایت تأثیر منفی بر رشد ذهنی و روانی آنان شود.

دلایل بروز تضییع حقوق کودکان در فضای مجازی

عوامل مختلفی می‌تواند منجر به بروز تضییع حقوق کودکان در فضای مجازی شود. یکی از مهم‌ترین این عوامل، ناآگاهی والدین از خطرات فضای مجازی و عدم نظارت کافی بر فعالیت‌های آنلاین کودکان است. بسیاری از والدین به دلیل مشغله‌های کاری یا ناآگاهی از فناوری‌های جدید، قادر به کنترل و مدیریت استفاده کودکان از اینترنت نیستند. علاوه بر این، نبود قوانین و مقررات مناسب و اجرای ضعیف آنها در زمینه حفاظت از حقوق کودکان در فضای مجازی نیز از دیگر عوامل مهم است. بسیاری از کشور‌ها هنوز قوانین جامعی برای حفاظت از کودکان در فضای مجازی تدوین نکرده‌اند و یا در اجرای آنها با چالش‌هایی مواجه‌اند.

برای کاهش تضییع حقوق کودکان در فضای مجازی، مجموعه‌ای از اقدامات و راهکار‌های مختلف باید مورد توجه قرار می‌گیرد. یکی از مهم‌ترین اقدامات برای کاهش خطرات فضای مجازی، آموزش والدین و کودکان در زمینه استفاده ایمن از اینترنت است. والدین باید با خطرات فضای مجازی آشنا شده و نحوه نظارت بر فعالیت‌های آنلاین کودکان را یاد بگیرند. همچنین، کودکان نیز باید در مورد خطرات احتمالی آگاه شده و آموزش‌های لازم را برای برخورد ایمن با این فضا دریافت کنند. همچنین دولت‌ها باید قوانین جامعی برای حفاظت از حقوق کودکان در فضای مجازی تدوین کرده و بر اجرای دقیق آنها نظارت کنند. این قوانین باید شامل مقرراتی برای حفاظت از حریم خصوصی کودکان، جلوگیری از سوءاستفاده‌های جنسی و خشونت‌های آنلاین، و نیز محدودیت‌هایی برای تبلیغات تجاری هدفمند به کودکان باشد.

شرکت‌های فناوری باید ابزار‌ها و فناوری‌های مناسبی برای نظارت و محافظت از کودکان در فضای مجازی توسعه دهند. این ابزار‌ها می‌تواند شامل نرم‌افزار‌های کنترل والدین، فیلتر‌های محتوای نامناسب و سیستم‌های شناسایی تهدید‌های آنلاین باشد؛ و در کنار این موارد با توجه به ماهیت جهانی اینترنت و فضای مجازی، همکاری‌های بین‌المللی بین دولت‌ها، سازمان‌های غیرانتفاعی و شرکت‌های فناوری برای مقابله با تهدید‌های مشترک در این زمینه ضروری است. این همکاری‌ها می‌تواند شامل تبادل اطلاعات، توسعه استاندارد‌های مشترک و همکاری در تحقیق و توسعه باشد.