گزارش|
به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجو، محمد هادی شجاعی؛ تالاب جازموریان به عنوان یکی از بزرگترین تالاب‌های کشور و منطقه غرب آسیا مطرح است، اما متاسفانه طی سال‌های اخیر به دلایلی از جمله تغییرات آب و هوایی، کاهش بارندگی‌ها، کاهش میزان دبی ورودی آب رودخانه‌های منتهی به این تالاب و نیز ایجاد سد و افزایش برداشت آب در مناطق بالا دست رودخانه‌های تغذیه کننده این تالاب مهم، باعث خشک شدن آن شده بطوری که حتی اخیرا نماینده مردم کهنوج صراحتا مرگ این تالاب را اعلام کرد.
یکی از مهمترین و بارزترین نظام مسايل استان کرمان و نیز جنوب شرق ایران که زندگی چندین میلیون نفر را در چندین استان به طرق مختلف تحت تاثیر قرار داده است ، موضوع مرگ و خشک شدن تالاب جازموریان است، تالابی که روزی یکی از بزرگترین تالاب های آب شیرین ایران بود ولی امروز کویر بی‌آبی از آن باقی مانده است، که ایستادن در برخی نقاط از بستر این تالاب به دلیل وقوع گردوخاک و ریزگردها حتی برای چند دقیقه غیر ممکن است و بستر این تالاب مهم و حیاتی ، تبدیل به کانون ریزگرد در استان‌های منطقه جنوب شرقی کشور شده است و حتی امکان دارد گرد و خاک آن سایر استان‌های ایران را هم در آینده نه چندان دور تهدید نماید ؛ بطوری که معصومه ابتکار رییس اسبق سازمان حفاظت محیط زیست کشور طی اظهاراتی حدود ۲۵ درصد از گردوخاک در کشور را از کانون ریزگرد بستر تالاب جازموریان می‌دانست.
طبق اطلاعات موجود تقریبا از سال ۱۳۷۰ روند خشک شدن تالاب جازموریان با برخی اتفاقات آغاز شد و اکنون دیگر اثری از این تالاب یافت نمی‌شود و تالاب جازموریان عملا تبدیل به یک زمین خاکی شده است.
خشک شدن این تالاب عظیم که زمانی به دلیل شرایط خاص جغرافیایی اش و نقش همجواری با آن در تولید محصولات کشاورزی و نیز خصوصا علوفه دام به عنوان " انبار علوفه ایران " مطرح بوده است و همچنین نقش بسزایی که در مهار ریزگرد‌های جنوب شرق کشور و نیز تاثیر مهم در اشتغالزایی بخش کشاورزی مردم منطقه و اقتصاد بومی و همچنین موضوع حفظ اکوسیستم طبیعی داشته، متاسفانه بر بسیاری از مولفه‌های این منطقه از کشور تاثیر نامطلوب گذاشته است.
با این تفاسیر در شرایط فعلی احیای مجدد تالاب جازموریان نیاز عزم ملی همه مسئولان اجرایی کشور، توجه ویژه رییس جمهور و نیز اهتمام خاص و مستمر سازمان محیط زیست کشور و وزارت نیرو در خصوص تامین حق آبه‌ها و نیز اجرای طرح‌های انتقال آب و سایر راهکارهای اجرایی است.
آشنایی با مختصات تالاب جازموریان
تالاب یا دریاچه جازموریان به عنوان یکی از تالاب‌های فصلی مشترک بین سیستان و بلوچستان و کرمان است که با مساحت ۳۳۰۰ کیلومتر مربع بر اثر فرونشست زمین با ساختی جوان ایجاد شده است.
این کفه به علت پدیدهٔ تغییر اقلیم در سال‌های اخیر، خشکسالی‌های مکرر و همچنین احداث سد‌های متعدد بر حوضهٔ آبریز آن همچون سد جیرفت در استان کرمان بر روی هلیل‌رود و سد کارواندر در سیستان و بلوچستان، دچار خشکسالی شده و به عنوان یکی از کانون‌های گرد و غبار جنوب شرق ایران شناسایی شده است.
حوضهٔ آبریز جازموریان از شمال توسط کوه شاه، کوه بزمان، جبالبارز از حوضهٔ آبریز کویر لوت، و از جنوب توسط بلندی‌های بشاگرد از حوضهٔ آبریز دریای عمان و خلیج فارس جدا می‌شود.
حدود ۳۴٬۱۶۰ کیلومتر مربع از اراضی این حوضه را مناطق کوهستانی، و حدود ۳۲٬۴۰۰ کیلومتر مربع آن را دشت‌ها و کوهپایه‌ها، و حدود ۳٬۰۰۰ کیلومتر مربع باقی‌مانده را باتلاق‌ها و شوره‌زار‌ها تشکیل می‌دهد.
به سبب فقدان پوشش گیاهی مناسب در اراضی حوضه، به هنگام بارندگی سیلاب‌های شدیدی به راه می‌افتد که باعث می‌گردد تا آب‌های حاصل از بارندگی کمتر در زمین نفوذ کند و از سوی دیگر فرسایش شدید خاک نیز زیان‌های بسیاری به بار می‌آورد.
جازموریان بین کوه‌های مکران و شاهسواران قرار دارد و از مشرق به مغرب تقریباً به‌طول ۳۰۰ کیلومتر و از شمال به جنوب به‌عرض ۱۰۰ کیلومتر است.
رود‌های هلیل‌رود و بمپور به این هامون می‌ریزند. برخلاف تمام هامون‌های بسته درونی ایران خاک‌های جازموریان چندان شور نیست و زمین آن از قلوه‌سنگ‌ها و لایه‌های شنی و آهکی ساخته شده است.
نگاهی به وضعیت هواشناسی حوضه آبریز جازموریان
آب و هوای این منطقه به شدت متأثر از ارتفاع از سطح دریا و عرض جغرافیایی است و جزو اقلیم‌های بیابانی به‌شمار می‌آید.
طبق آمار اعلام شده میزان بارش سالانه در بلندی‌های شمال حوضهٔ جازموریان میان ۵۰۰ تا ۶۰۰ میلیمتر در نوسان است، در حالی‌که در بخش گسترده و پست جنوبی میزان بارش از حدود ۱۰۰ میلیمتر در سال تجاوز نمی‌کند.
هرچند حوضهٔ آبریز جازموریان از لحاظ هیدرولوژیکی ایران بخشی از حوضهٔ آبریز مرکزی ایران است، اما از لحاظ اقلیم‌شناسی به علت دریافت رطوبت نسبی فراوان از دریای عمان، دارای شرایطی استثنایی و مستقل از نواحی مرکزی ایران است و به هیچ‌وجه با دیگر حوضه‌های مرکزی ایران قابل مقایسه نیست.
آشنایی با مشخصات حوضه آبریز
در حوضهٔ آبریز تالاب جازموریان، آب همهٔ رودخانه‌ها و مسیل‌ها به هامونِ (دریاچه) جازموریان می‌ریخته‌اند.
عمده آورد آب حوضه آبریز از طریق دو رودخانه دائمی هلیل‌رود و بمپور صورت می‌گرفت. علاوه بر این دو، شماری آبراهه نیز وجود دارد که آب آنها مستقیماً وارد تالاب جازموریان می‌شوند.
در این حوضه ۹۱ رودخانهٔ کوچک و بزرگ جریان دارد که هلیل‌رود بزرگترین آنهاست.
حجم آب این رودخانه بستگی به ذوب شدن برف‌های انباشته شده در کوه‌های استان کرمان و ریزش باران دارد. کمبود نزولات جوی و بالا بودن درجهٔ حرارت و میزان تبخیر، دیگر رود‌های این حوضه را به صورت رود‌های کم‌آب فصلی و خشکرود و مسیل درآورده است.
هَلیل‌رود از بلندی‌های شهرستان‌های بافت و رابر سرچشمه می‌گیرد و تنها در سال‌های پربارش از سد جیرفت سرریز می‌کند و پس از آبیاری مزارع جیرُفت و رودبار به تالاب می‌پیوست.
مساحت آبگیر تالاب جازموریان ۱۰۸ هزار هکتار و وسعت حوضهٔ آبریز آن ۶۹٬۳۹۰ هزار کیلومتر مربع است.
نیمهٔ غربی این حوضه در استان کرمان و نیمهٔ شرقی آن در استان سیستان و بلوچستان جای دارد.
دشت‌های حوضهٔ آبریز جازموریان شامل دشت‌های جیرفت، فاریاب و رودبار جنوب در استان کرمان و دشت‌های ایرانشهر، بمپور، سردگان، دلگان، سرتختی و اسپکه در استان سیستان و بلوچستان هستند.
بعضی از این دشت‌ها مانند دشت جیرفت و رودبار از مساعدترین نقاط فلات ایران برای کشت گیاهان گرمسیری به‌شمار می‌آیند.
رودخانه هلیل‌رود مهمترین و پرآب‌ترین رودخانه حوضه آبریز جازموریان است و با آبگیری سد جیرفت در سال ۱۳۷۰ که بر روی این رود و رها نساختن جریان زیست‌محیطی رودخانه، عملاً رودخانه هلیل‌رود در پایین دست سد تبدیل به یک رودخانه غیر دائمی شد و اثر جدی بر وضعیت اقلیمی پایین دست و میزان آب تالاب جازموریان گذاشت.
جازموریان که سال‌ها به کانون تولید ریزگرد در منطقه تبدیل شده، در مقاطعی از تاریخ از جمله در جریان سیل‌های دی‌ماه ۱۳۹۸ یک مقدار آبگیری شد و مجددا خشک شد.
نماینده کهنوج : تالاب جازموریان مرده است!
منصور شکراللهی نماینده مردم کهنوج، منوجان، قلعه گنج، فاریاب، جازموریان و رودبارجنوب در مجلس در گفت‌و‌گو با خبرنگار گروه استان‌های خبرگزاری دانشجو، با تشریح آخرین وضعیت تالاب جازموریان واقع در جنوب استان کرمان، گفت: متاسفانه تالاب جازموریان مرده است و احیای این تالاب مهم و حیاتی نیازمند عزم رییس جمهور، دولتمردان و سازمان محیط زیست است.
وی افزود: قبلا به مدیران سازمان محیط زیست کشور و رییس جمهور فقید آیت الله رییسی که به جنوب استان کرمان و منطقه جازموریان آمده بود، گفتیم به فکر نجات و احیای تالاب جازموریان باشید.
او اظهار کرد: عمده ریزگردها از محل تالاب خشک شده جازموریان بلند می‌شود و همانطور که طی روز‌های اخیر مردم شاهد بودند، این ریزگردها و آلایندگی‌های و توفان شن از منشا این تالاب بوده است.
شکراللهی تاکید کرد: اگر بحث حق آبه تالاب جازموریان حل و پیگیری شود قطعا در جلوگیری از ریزگردها که زندگی مردم را با مشکل مواجه کرده است، موثر خواهد بود.
نماینده مردم کهنوج در مجلس تصریح کرد: رییس جمهور و مسئولان سازمان محیط زیست و دولتمردان کمک کنند تا موضوع حق آبه این تالاب حل شود تا مشکل ریزگردها حل گردد.
او با بیان اینکه پیرامون موضوع حق آبه‌های تالاب جازموریان در دولت قبلی با شهید آیت الله رییسی از طریق سر شاخه‌هایی که هست و فعلا از آنها در سایر نقاط جلوگیری شده صحبت شد و همچنین در خصوص حق آبه‌های تالاب جازموریان در جلسه با دکتر پزشکیان رییس جمهور در دیدار با مجمع نمایندگان استان کرمان نیز گفت‌و‌گو شد؛ منتظر شروع شدن اقدامات اجرایی سازمان محیط زیست و سایر نهاد‌های متولی در این امر هستیم.
اظهارات رییس سازمان محیط زیست کشور
رئیس سازمان محیط زیست کشور نیز ٢٨ آذر در گفت‌و‌گو با دانشجو گفت: حق‌آبه تالاب جازموریان در کارگروهی ذیل قانون حفاظت از تالاب‌ها پیگیری می‌شود.
شینا انصاری، معاون رئیس جمهور در حاشیه بازدید از بیست و دومین نمایشگاه بین المللی محیط زیست در پاسخ به خبرنگار دانشجو با تأکید بر اهمیت تأمین حق‌آبه تالاب‌ها اعلام کرد: برای تمامی تالاب‌هایی که موضوع حق‌آبه آنها مطرح است، برنامه‌های مشخصی در دستور کار داریم.
وی افزود: یک کارگروه ویژه نیز ذیل قانون حفاظت از تالاب‌ها تشکیل شده است تا به صورت تخصصی این مسائل را بررسی و پیگیری کند.
انصاری گفت: موضوع تالاب جازموریان نیز در این کارگروه به‌صورت ویژه مورد توجه قرار می‌گیرد و اقدامات لازم برای احیای آن دنبال خواهد شد.
تخصیص حق‌آبه زیست محیطی می‌تواند اکوسیستم جازموریان را نجات دهد
همچنین سرپرست جدید اداره کل حفاظت محیط زیست کرمان در روز‌های اول انتصاب خود از تالاب جازموریان در جنوب این استان بازدید کرد و گفت: تخصیص حق‌آبه زیست محیطی می‌تواند اکوسیستم بزرگ جازموریان را نجات دهد.
محسن جعفری نژاد بسطامی اعلام کرد : با توجه به خشکسالی‌های اخیر در استان و خشک بودن بستر تالاب جازموریان، این تالاب یکی از فعال‌ترین کانون‌های فرسایش شدید بادی است که تعداد زیادی از شهرستان‌های استان را تحت تاثیر قرار می‌دهد و به همین دلیل حفاظت خاک و کاهش فرسایش بادی با تکیه بر مطالعات زیست بومی جامع تالاب، همچنین مطالعات کاشت جایگزین، و مطالعات حق‌آبه تالاب با استفاده از ظرفیت بومی منطقه مورد تاکید است.
او تاکید کرد: تخصیص حق‌آبه زیست محیطی می‌تواند اکوسیستم مرتع بزرگ جازموریان را نجات و فرآیند بیابانی شدن این منطقه را کاهش دهد، در غیر این صورت باید منتظر تبعات زیست محیطی وحشتناک و غیرقابل جبرانی باشیم.
طرح‌های احیای تالاب از رویا تا واقعیت
طبق اسناد موجود دو محقق تا کنون هر کدام طرحی مشابه را برای انتقال آب دریای عمان به فلات مرکزی ایران ارائه داده‌اند که احیای تالاب جازموریان بخشی از آن بوده است.
در طرح نفر اول این انتقال آب به حوضه آبریز جازموریان با کانال و در طرح نفر دوم با تونلی از زیر بلندی‌های بشاگرد پیشنهاد شده است.
بعد از ارائه طرح‌های گوناگون برای احیای دریاچه جازموریان، این دو کارشناس نیز به صورت مشترک با انتشار مقاله‌ای با عنوان «رؤیای دریاچه جازموریان» در اوایل سال ۱۴۰۳ به بیان طرح مشترک خود برای احیای دریاچه جازموریان با انتقال آب از دریای عمان پرداختند و در آن هر دو روش انتقال آب با تونل و کانال را برای رسیدن به اهداف بررسی کردند.
اهداف طرح احیای تالاب
با احیای دریاچه جازموریان میزان دما و رطوبت نسبی در منطقه تا حد زیادی کنترل خواهد شد.
احیای دریاچه جازموریان به چند طریق باعث افزایش چشمگیر بارش‌ها و تولید طبیعی آب شیرین جدید در حوضه آبریز جازموریان و فلات مرکزی ایران خواهد شد.
نتایج مطلوب احیای دریاچه جازموریان در حداکثر حجم آن در ارتفاع ۴۰۰ متری از سطح دریا که اهداف طرح احیای دریاچه جازموریان است به صورت زیر می‌باشد:
١- احیای دریاچه خشک شده برای احیای محیط زیست حوضه آبریز هامون جازموریان؛
٢- تزریق رطوبت به حوضه آبریز و استفاده از موقعیت جغرافیایی ویژه هامون برای تولید طبیعی آب شیرین و بارش در ارتفاعات منطقه محصور کننده آن؛ هامون جازموریان از شمال توسط کوه شاه، کوه بزمان و رشته کوه جبالبارز، از شمال غربی توسط رشته کوه زاگرس و از جنوب توسط بلندی‌های بشاگرد توسط کوهستان محصور است و جهت جریان‌های باد عمدتا از جنوب و جنوب غرب به سمت این کفه و از آنجا به سمت شمال و رشته کوه جبال بارز و فلات مرکزی ایران است که در زمستان به دلیل باد‌های شمالی و غربی و جنوب غربی جهت باد تغییر می‌کند.
٣- کاهش دما در حوضه آبریز جازموریان، به اشباع رسیدن رطوبت هوای منطقه و بارش را تسهیل می‌شود. دلیل اصلی بارش کم جبهه هوای موسمی جنوب شرقی در تابستان در این حوضه آبریز دمای هوا در منطقه و به اشباع نرسیدن رطوبت در ارتفاعات است.
٤-با کاهش دمای هامون جازموریان، جبهه هوای کم فشار نسبت به مناطق اطراف در این منطقه تشکیل شده و رطوبت هوای دریای جنوب و سامانه‌های مرطوب بارشی، بیشتر به این منطقه جذب خواهند شد. دلیل نفوذ جبهه هوای موسمی تابستانه به جنوب شرق ایران، تشکیل جبهه هوای کم‌فشار در غرب پاکستان و جنوب شرق ایران است که علی‌رغم حمل رطوبت زیاد، به دلیل دمای هوای بالا در جنوب شرق ایران و حوضه آبریز هامون جازموریان، منجر به بارش جدی نمی‌شود.
٥- منشأ حدود ۲۵٪ از گرد و خاک در ایران هامون خشک جازموریان می‌باشد و با احیای دریاچه، این مشکل برطرف خواهد شد.
٦- کاهش دما، افزایش محسوس رطوبت منطقه و همچنین کاهش سرعت باد بر روی سطح به واسطه جذب انرژی باد به وسیله پیکره بزرگ آبی دریاچه جازموریان موجب کاهش تبخیر آب سالانه در حوضه آبریز جازموریان شده و آب بیشتری در این منطقه برای طبیعت و انسان در دسترس خواهد بود.
٧- بعد از تشکیل این دریاچه به دلیل مسطح بودن نسبی زمین و عمق کم دریاچه در حاشیه‌ها، امکان کشت آسان میلیون‌ها هکتار جنگل حرا و سایر گیاهان در حاشیه این دریاچه و تشکیل اکوسیستم مناسب برای رشد آبزیان و پرندگان در آن وجود دارد که زمینه ایجاد اقتصاد مبتنی بر پرورش آبزیان و گردشگری را در این دریاچه بسته فراهم می‌کند.
شایان ذکر است، خشک شدن همیشگی تالاب جازموریان موجب از بین رفتن اکوسیستم گیاهی و جانوری منطقه، تغییر بافت گیاهی حاشیه رودخانه هلیل‌رود و تالاب جازموریان شده و ادامه این موضوع موجب نابودی مزارع و درختان، نابودی دام‌ها، پیشروی تپه‌های شنی در شرق استان سیستان و بلوچستان و جنوب کرمان به سمت مناطق مسکونی، زراعی و باغی و ایجاد مشکلات دیگر در منطقه حوضه آبریز جازموریان شده است.
آشنایی با سایر طرح‌های احیای جازموریان
بعد از خشکی تقریباً دائمی تالاب جازموریان برای احیای دریاچه و محیط زیست حوضه آبریز جازموریان ۳ راهکار به مسئولان پیشنهاد شده که از بین آنها دو راهکار اول شامل کاهش قابل توجه مصرف آب سرشاخه رود‌های تأمین کننده آب تالاب جازموریان و برگرداندن شرایط حوضه آبریز به قبل از زمان کاهش ورود آب به تالاب جازموریان و راهکار سوم، انتقال آب دریا به کفه جازموریان بوده است.
با توجه به غیرقابل بازگشت بودن افزایش جمعیت و ادامه افزایش مصرف آب در صنعت، خدمات و کشاورزی حتی با وجود اتخاذ روش‌های بهینه و به روز در مصرف آب در سرشاخه‌های رودخانه هلیل و بمپور و همچنین کاهش قابل توجه بارش‌ها در نتیجه تغییر اقلیم در این حوضه آبریز، بازگرداندن شرایط تراز آبی حوضه آبریز به زمان پرآبی تالاب جازموریان با منابع آب موجود غیرممکن شده است؛ لذا به نظر برخی کارشناسان ، از بین این راهکارهای پیشنهادی برای احیای تالاب جازموریان، به نظر می رسد راهکار سوم یعنی انتقال آب دریای عمان به این حوضه برای احیای تالاب که روشی بسیار گران با توجه به هزینه های سنگین طرح های انتقال آب می باشد است و نیازمند تحقیقات فنی و تخصصی بیشتر و استفاده از تجارب جهانی در این خصوص است.
طرح احیای جازموریان چیست؟
طرح احیای دریاچه جازموریان (که یک طرح صرفا پیشنهادی و تایید نشده توسط مراجع ذیصلاح است) با انتقال آب دریای عمان یکی از طرح‌های مطرح جازموریان به شمار می‌رود.
این طرح به منظور استفاده از موقعیت جغرافیایی ویژه کفه جازموریان در محصور بودن بین کوهستان‌ها و جهت جریان‌های هوای مرطوب در آن است تا در نتیجه احیای این پهنه آبی، کاهش قابل توجه دما و افزایش رطوبت نسبی در این حوضه آبریز رخ دهد و به مثبت شدن بیلان منابع آب به صورت طبیعی در این حوضه بیانجامد و به افزایش بارش‌ها در حوضه‌های مجاور نیز کمک کند.
کاهش دما در این حوضه آبریز منجر به سه اثر بر الگو‌های بارشی می‌شود که مورد اول تسهیل به اشباع رسیدن و تعدیل دمای هوای مرطوب سامانه‌های بارشی وارد شده به این حوضه آبریز و افزایش شدت بارش‌ها و احتمال رخ آنهاست.
اثر دوم تغییرات میکروکلیمای هوای مستقر روی دریاچه، افزایش احتمال استقرار سامانه هوای با دمای کمتر و کم فشار حرارتی نسبت به مناطق مجاور بر روی این دریاچه و جذب بهتر سامانه‌های بارشی و هوای مرطوب دریای جنوب به سمت این حوضه آبریز است. اثر سوم افزاینده بارش‌ها، ایجاد امکان بارشِ اثر دریاچه‌ای و دریایی در این حوضه آبریز با توجه به ورود عمده سامانه‌های بارشی از مناطق گرمسیر جنوب غربی و شرقی و محصور بودن این دریاچه با کوهستان‌های بلند، به خصوص در شمال است.
این سه اثر افزاینده بارش‌ها با آبگیری دوباره دریاچه جازموریان، سالانه به صورت طبیعی میلیارد‌ها متر مکعب آب شیرین جدید در این منطقه تولید می‌شود و به مثبت شدن بیلان منابع آب و احیای دریاچه جازموریان می‌انجامد.
از اثرات جانبی طرح، کاهش نرخ تبخیر آب‌های شیرین موجود در این حوضه آبریز، تعدیل دمای سایر مناطق فلات مرکزی ایران، کاهش نرخ تبخیر در این حوضه آبریز و محدود شدن اثرات گرمایش جهانی بر این منطقه است. همچنین استفاده از آب شور دریاچه برای تأمین ارزان نیاز آبی صنایع معدنی و نیروگاهی منطقه و شکل‌گیری اقتصاد مبتنی بر آبزی‌پروری و گردشگری در حوضه آبریز جازموریان مهیا می‌گردد.
مسیر جریان‌های هوای مرطوب در کفه جازموریان در بیشتر مواقع سال (بهار، تابستان و پاییز) از سمت جنوب شرقی، جنوب و جنوب غربی به روی کفه و از آنجا به سمت ارتفاعات رشته کوه جبال بارز و در ادامه به سمت سایر مناطق و ارتفاعات فلات مرکزی ایران است.
تالاب جازموریان در زمان پرآبی تغذیه کننده رطوبت برای مناطق اطراف در این حوضه آبریز بوده است ولی با خشک شدن این کفه باتلاقی، میزان رطوبت روی این کفه از مناطق اطراف مثل شهر ایرانهشر، کهنوج و جیرفت کمتر بوده و دما بالاتر است.
روش‌ها و مسیر‌های مختلفی برای اجرای این طرح ارائه شده است.
شایان ذکر است، به قرار اطلاع برخی از صاحب نظران احیای دریاچه جازموریان را در قالب طرح‌های جامع تری مثل طرح احیای دریاچه‌های فلات مرکزی ایران یا طرح انتقال آب به فلات مرکزی بررسی کرده‌اند.
جزییات طرح تحقیقاتی بررسی تاثیرات زیست محیطی سد جیرفت در حوضه آبریز تالاب جازموریان
در همین راستا محسن اسدی، معاون برنامه‌ریزی شرکت آب منطقه‌ای کرمان در گفت‌و‌گو با خبرنگار گروه استان‌ها خبرگزاری دانشجو گفت: بررسی تاثیرات زیست محیطی سد جیرفت در حوضه آبریز تالاب جازموریان با مشاوره پژوهشی دانشگاه تحصیلات تکمیلی صنعتی و فناوری پیشرفته کرمان توسط شرکت آب منطقه‌ای کرمان انجام گرفته است که در این پژوهش به صورت خاص، نقش وجود یا عدم وجود سد جیرفت در میزان جریان سطحی موثر در آبگیری پهنه جازموریان مورد بررسی قرار گرفت.
وی افزود: ۵۱ % درصد وسعت این حوضه در استان کرمان و ۴۹% آن در استان سیستان بلوچستان واقع شده است و میانگین بلند مدت بارش کل حوضه، ۱۶۲ میلیمتر است که ۲۰۳ میلیمتر مربوط به هامون جازموریان غربی (کرمان) و ۱۲۲ میلیمتر مربوط به هامون جازموریان شرقی (سیستان بلوچستان) می‌باشد.
وی اعلام کرد: میزان تبخیر بلند مدت از سطح آزاد آب در پهنه هامون جازموریان، ۴۰۴۹ میلیمتر در سال است.
اسدی اظهار کرد: این پهنه به وسیله ده‌ها رودخانه فصلی و دو رودخانه دائمی بمپور و هلیل تغذیه می‌شود و علاوه بر این دو رودخانه، شماری آبراهه وجود دارد که آب آنها مستقیم وارد هامون جازموریان می‌شود.
وی افزود: در این حوضه آبریز ۹۱ رودخانه بزرگ و کوچک وجود دارد که هلیل رود بزرگترین آنهاست.
حوضه آبریز جازموریان به عنوان یکی از مهمترین حوضه‌های کشور است
معاون برنامه‌ریزی شرکت آب منطقه‌ای کرمان با تاکید بر اینکه این شرکت به عنوان متولی آب در استان و با توجه به اهمیت موضوع و بروز مشکلات عدیده در منطقه جازموریان، چندین طرح تحقیقاتی در این منطقه انجام داده است و حوضه آبریز جازموریان به عنوان یکی از مهمترین حوضه‌های ایران به دلایل گوناگون دچار مشکلات زیست محیطی از جمله خشکسالی شده است، گفت: یکی از المان‌هایی که همیشه در مظان اتهام به عنوان مقصر خشکسالی پهنه‌ها یاد شده است، سد‌های احداث شده بالادست حوضه علی الخصوص سد جیرفت است که این تأسیسات با ذخیره آب، حقابه زیست محیطی پایین دست را محدود یا قطع می‌کنند.
او افزود: بنابراین شرکت آب منطقه‌ای کرمان بر آن شد که طرح تحقیقاتی با موضوع بررسی تاثیرات زیست محیطی سد جیرفت در حوضه آبریز جازموریان با مشاوره پژوهشی دانشگاه تحصیلات تکمیلی صنعتی و فناوری پیشرفته کرمان انجام دهد که در این پژوهش به صورت خاص، نقش وجود و یا عدم وجود سد جیرفت در میزان جریان سطحی موثر در آبگیری پهنه جازموریان مورد بررسی قرار گرفت.
اثر بارندگی‌های شدید در آبگیری تالاب
اسدی با اشاره به مهمترین نتایج این تحقیق گفت: تعدد دفعات و همچنین بزرگی مساحت‌های آبگیری شده پهنه جازموریان در سال‌های پس از احداث سد جیرفت نشان داد که آبگیری سد تاثیری بر آبگیری پهنه نداشته و وجود و یا عدم وجود بارندگی‌های شدید و در نتیجه شکل گیری سیلاب در آبگیری پهنه نقش بسیار پررنگ تری دارد.
معاون برنامه‌ریزی شرکت آب منطقه‌ای کرمان عنوان کرد: با توجه به نتایج اجرای مدل بارش رواناب و همچنین نفوذپذیری بالای خاک بستر حوضه، سهم تلفات در مسیر جریان سطحی به مراتب زیاد بوده و حجم زیادی از بارش به صورت نفوذ به جریانات زیر سطحی و در نهایت به آبخوان‌های زیرزمینی وارد می‌شود و بنابراین نفوذپذیری بالای بستر حوضه باعث می‌شود که جریانات با دبی کم هرگز از حوضه آبریز بالادست سد جیرفت به پهنه هامون جازموریان نرسیده و تنها سهم تغذیه آب‌های زیرزمینی را ایفا می‌کنند.
وی تصریح کرد: هرچند نمی‌توان به قطعیت گفت، اما به نظر احداث سد جیرفت یکی از عوامل موثر در افزایش سطح کشت و ایجاد تقاضای کاذب برای آب در محدوده پایین دست سد جیرفت داشته که البته اثبات این موضوع نیاز به مطالعات اجتماعی و گسترده تری دارد.
اثرات نامطلوب احداث بند‌های آبخیزداری در بالادست حوضه سد‌ها
او در ادامه با اشاره به اینکه یکی از مشکلاتی که طی سالیان اخیر شرکت آب منطقه‌ای کرمان با آن روبه‌برو شده است، احداث بند‌های آبخیزداری در بالادست حوضه سد‌ها در استان می‌باشد، گفت: این بندها، که در اکثر موارد، با ارتفاع بلند و حجم ذخیره بالا احداث شده‌اند نه تنها از ورودی نرمال به سد‌ها جلوگیری می‌کنند، بلکه با ذخیره آب باعث تبخیر آن و از دسترس خارج شدن آن می‌شوند و با وجود این بندها، تأمین حقابه پایین دست سد‌ها دچار مشکل شده است.
وی تاکید کرد: کاهش ورودی به سد‌ها تأثیر مستقیم بر کاهش توانایی تأمین آب شرب و حقابه زیست محیطی خواهد داشت که با توجه با برنامه‌های مدیریتی تأمین آب استان، در میان مدت و بلند مدت تأثیر بسزایی دارد.
اسدی افزود: با توجه به اهمیت این موضوع، طرح تحقیقاتی با عنوان بررسی میزان تأثیر بند‌های احداث شده آبخیزداری بر میزان ورودی به مخزن سد جیرفت با مشاوره پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمان در دست انجام است و انتظار می‌رود که با انجام این طرح درصد تأثیر بندها بر کاهش رواناب و کاهش ورودی به مخزن سد جیرفت تعیین شود و راهکارهای مدیریتی جهت بهبود شرایط تأمین آب در حوضه سد جیرفت ارائه گردد.
سهم نسبی حوضه تالاب جازموریان در تولید و انتشار گرد و غبار
معاون برنامه ریزی شرکت آب منطقه‌ای کرمان تصریح کرد: از آنجایی که مطالعات علمی جامعی جهت بررسی کانون‌های طوفان‌های گرد و غبار و تعیین درصد این پدیده در منطقه جازموریان صورت نگرفته است، شرکت آب منطقه‌ای کرمان جهت شناسایی کانون‌های گرد و غبار در منطقه جازموریان و مشخص شدن درصد تولید این پدیده در این منطقه نسبت به کل کشور، طرح تحقیقاتی را با دقت بالا و با استفاده از روش‌های علمی معتبر با مشاوره پژوهشی دانشگاه شهید باهنر کرمان به سرانجام رسانده است و در این تحقیق با یک رویکرد جامع و با استخراج نقاط و میزان انتشار گرد و غبار، برآورد فرسایش بادی و فراوانی حضور گرد و غبار با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای، مشاهدات و اندازه گیری‌های زمینی و مدل‌های بروز ضمن تعیین ویژگی‌های این پدیده، سهم نسبی حوضه جازموریان در تولید و انتشار گرد و غبار کشور را تعیین نموده است.
معاون برنامه‌ریزی شرکت آب منطقه‌ای کرمان گفت: از جمله مهمترین نتایج تحقیقات، می‌توان به این موارد اشاره کرد که فراوانی و تداوم نقاط برداشت گرد و غبار در حوضه جازموریان ۱۵ درصد ایران است که تغییرات سالانه و فصلی قابل توجهی دارد؛ به طوری که در زمستان فراوانی بیشتری در مقایسه با فصول دیگر دارد.
طرح انتقال آب از دریای عمان به جنوب استان کرمان هنوز اجرایی نشده است
همچنین مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای کرمان ضمن تشریح جزئیات طرح انتقال آب از دریای عمان به جنوب استان کرمان، گفت: هزینه اجرای این پروژه بزرگ حدود ۱۰۰ همت برآورد شده است که به دلیل محدودیت‌های مالی دولتی، نیازمند جذب سرمایه‌گذار بخش خصوصی شامل صنایع و معادن می‌باشد.
حمید علیدادی سلیمانی در گفت‌و‌گو با خبرنگار گروه استان‌های خبرگزاری دانشجو، اعلام کرد: هدف از اجرای طرح انتقال آب از دریای عمان به جنوب استان کرمان، شیرین کردن آب دریای عمان و انتقال آن به مخازن آب شرب ۶ شهرستان جنوبی، شامل شهرستان‌های کهنوج، فاریاب، قلعه گنج، منوجان، جازموریان و رودبار جنوب و تامین بخشی از آب مورد نیاز صنعت استان با افق چشم انداز سال ۱۴۲۵ است.
او صراحتا بیان کرد: طرح انتقال آب از دریای عمان به جنوب استان کرمان شامل شهرستان‌های جیرفت و عنبرآباد نخواهد شد و آب شرب این دو شهرستان قرار است از طریق طرح انتقال سد جیرفت تامین شود.
او با بیان که تخصیص خط انتقال مذکور جهت مصارف شرب و صنعت استان است، افزود: در این طرح، ۱۲۶.۵ میلیون متر مکعب جهت تامین نیاز آبی صنعت استان کرمان و ۲۵ میلیون متر مکعب جهت مصارف شرب و بهداشت ۶ شهر جنوبی کهنوج، فاریاب، قلعه گنج، منوجان، جازموریان و رودبار جنوب استان تا افق سال ۱۴۲۵ دیده شده است.
او گفت: طرح انتقال آب از دریای عمان به جنوب استان کرمان به دلیل محدودیت‌های مالی دولتی، هنوز وارد فاز اجرایی نشده است؛ آغاز فاز اجرایی پروژه نیازمند تامین مالی است؛ و با توجه به شرایط موجود این پروژه بزرگ نیازمند جذب سرمایه‌گذار بخش خصوصی شامل صنایع و معادن می‌باشد و تا کنون سرمایه گذاری برای این پروژه اعلام آمادگی نکرده و پیدا نشده است.
سهم تالاب جازموریان از خط انتقال دریای عمان!
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای کرمان در خصوص تالاب جازموریان ، تاکید کرد : حدود ۹۰ درصد تامین حق آبه پهنه جازموریان بایستی از محل کاهش برداشت از منابع آب زیر زمینی آن منطقه تامین شود.
علیدادی سلیمانی در پاسخ به سوالی پیرامون اینکه آیا برای احیای تالاب جازموریان از خط انتقال آب از دریای عمان نیز سهمی در نظر گرفته شده است یا خیر ، تصریح کرد : بر اساس اطلاعات موجود برای احیای تالاب جازموریان از پروژه خط انتقال آب از دریای عمان به جنوب استان کرمان تا کنون سهمی در نظر گرفته نشده است.
راهکار حل مسئله
با توجه به مطالب فوق الذکر، آنچه که بیش از همه در خصوص این مسئله حائز اهمیت است، ایجاد یک عزم ملی در عالیترین سطح در میان مسئولان اجرایی دولت برای نجات و احیای مجدد تالاب بزرگ جازموریان است و در مرحله بعدی پیگیری جدی احیای حق آبه‌های این تالاب از رودخانه‌های منتهی به آن ، همچون گذشته است که می‌تواند موثر باشد.
نکته بعدی نیز بررسی و پیگیری امکان اختصاص حق السهم تالاب از پروژه انتقال آب از دریای عمان به جنوب کرمان است که اگر چه با توجه به هزینه گران تولید و انتقال این نوع آب، قطعا نیاز به کار کارشناسی بیشتر با حضور صاحب نظران خبره این حوزه می‌باشد.
در این میان، در کنار استفاده از تجارب جهانی و نیز تجربه احیای دریاچه ارومیه ، قطعا مدیریت مصرف منابع آبی ، کاهش برداشت آب از سفره های زیرمینی و مسدود کردن چاه های غیرمجاز نیز می تواند موثر باشد.
نکته ای که برخی کارشناسان به آن اشاره می کنند پیگیری ایجاد باران های مصنوعی در منطقه مذکور است ، که می تواند بطور مقطعی و در فصولی از سال با توجه به نزدیکی به دریای عمان به آن نیز توجه کرد و بررسی های لازم را در خصوص اجرایی شدن این راهکار انجام داد.
ارسال نظرات