از شعار تا عمل؛ صندوق توسعه ملی، پیشگام سرمایه‌گذاری زیرساختی در هوش مصنوعی
به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، سال ۱۴۰۴ از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی با عنوان «سال سرمایه‌گذاری برای تولید» نام‌گذاری شد؛ شعاری که در دل خود، پیام روشنی برای تمامی ارکان حاکمیتی، بخش خصوصی و نهاد‌های پشتیبان توسعه دارد. در این میان، توجه به فناوری‌های نوین و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های دانشی و فناورانه، به‌ویژه هوش مصنوعی، نه تنها ضرورتی اجتناب‌ناپذیر، بلکه بستری حیاتی برای آینده‌نگری در اقتصاد ملی است. صندوق توسعه ملی به‌عنوان یک نهاد حاکمیتی، با ایفای نقشی فعال در این مسیر، می‌تواند اهرم محرکی برای توسعه متوازن، پایدار و مبتنی بر نوآوری باشد.
ضرورت سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های فناورانه
سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های فناورانه، از جمله هوش مصنوعی، به معنای سرمایه‌گذاری بر آینده‌ای است که در آن مرز‌های رقابت اقتصادی، نه بر پایه منابع طبیعی، بلکه بر اساس توان فناورانه و نوآوری تعیین می‌شود. در دنیای امروز، کشور‌هایی موفق‌تر هستند که بتوانند داده‌های خود را به ثروت، فرآیند‌های خود را بهینه، و نیروی انسانی خود را توانمند سازند.
هوش مصنوعی به‌عنوان یکی از ابزار‌های کلیدی انقلاب صنعتی چهارم، قابلیت‌هایی فراتر از فناوری صرف دارد. این فناوری می‌تواند نظام‌های آموزشی، بهداشتی، تولیدی، کشاورزی، انرژی، حمل‌ونقل و حتی حکمرانی را دگرگون سازد. در نتیجه، کشور‌هایی که امروز زیرساخت‌های AI را توسعه می‌دهند، فردا صاحبان مزیت‌های رقابتی جهانی خواهند بود.
نگاه راهبردی به هوش مصنوعی در اسناد بالادستی جمهوری اسلامی ایران
در سال‌های اخیر، تدوین سند راهبردی هوش مصنوعی جمهوری اسلامی ایران با همکاری نخبگان، دانشگاه‌ها و نهاد‌های علمی، گامی مهم در جهت توسعه هدفمند این فناوری بوده است. این سند، با رویکردی جامع، زمینه‌های کاربرد هوش مصنوعی در حوزه‌های مختلف و الزامات زیرساختی، حقوقی، آموزشی و تحقیقاتی آن را مشخص کرده است. در همین راستا، معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، وزارت علوم، و مراکز دانشگاهی و پژوهشی، باید به صورت جبهه‌ای واحد در مسیر گسترش AI حرکت کنند.
نقش صندوق توسعه ملی در حمایت از فناوری‌های راهبردی
صندوق توسعه ملی از بدو تأسیس، هدف اصلی‌اش صیانت از منابع ارزی کشور برای نسل‌های آینده بوده است. اما در سال‌های اخیر، این نهاد، با شناخت عمیق‌تر از تحولات اقتصادی و فناوری جهانی، سیاست‌های حمایتی هوشمندانه‌تری در پیش گرفته است. به‌جای ورود مستقیم به فعالیت‌های اجرایی، با نگاهی تسهیل‌گر و غیرمداخله‌گر، منابع مالی خود را به سمت طرح‌هایی سوق می‌دهد که اثربخشی بلندمدت و زیرساختی دارند.
یکی از نمونه‌های بارز این رویکرد، امضای تفاهم‌نامه‌های همکاری با معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری و وزارت ارتباطات در آغازین ماه سال ۱۴۰۴ برای حمایت از طرح‌های زیرساختی در حوزه هوش مصنوعی است. این تصمیم هوشمندانه، نه تنها نشان از درک اهمیت فناوری AI در توسعه اقتصادی کشور دارد، بلکه اقدامی شجاعانه در راستای تحقق شعار سال نیز محسوب می‌شود.
نقش الگو‌های حاکمیتی در تشویق بخش خصوصی
در اقتصاد‌هایی که نهاد‌های عمومی رفتار‌های راهبردی از خود نشان می‌دهند، بخش خصوصی نیز با اطمینان بیشتری وارد میدان می‌شود. وقتی صندوق توسعه ملی، منابع خود را به حمایت از فناوری‌هایی، چون هوش مصنوعی اختصاص می‌دهد، این پیام را مخابره می‌کند که سرمایه‌گذاری در این حوزه، نه تنها مخاطره‌آمیز نیست، بلکه یک انتخاب آینده‌دار و قابل اتکا است.
سرمایه‌گذاران خصوصی، به ویژه در شرایط اقتصادی پرریسک، نیازمند سیگنال‌های اطمینان‌بخش از سوی حاکمیت هستند. اقدام صندوق توسعه ملی می‌تواند به مثابه یک کاتالیزور برای جریان سرمایه‌های خصوصی، صندوق‌های جسورانه، شتاب‌دهنده‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه هوش مصنوعی عمل کند.
تحلیل تطبیقی با تجارب جهانی
در سطح جهانی، کشور‌هایی که امروز در حوزه فناوری هوش مصنوعی پیشرو هستند، مسیر سرمایه‌گذاری زیرساختی را با جدیت طی کرده‌اند. درادامه به چند کشور اشاره کوتاهی می‌شود:
الف. چین:
برنامه "ساخت چین ۲۰۳۰" با اختصاص بودجه‌ای بالغ بر ۷۵ میلیارد دلار برای توسعه هوش مصنوعی، الگوریتم‌ها، مراکز داده و پرورش نیروی انسانی متخصص، نمونه‌ای بارز از راهبرد ملی مبتنی بر AI است. دولت چین همچنین شهرهایی، چون پکن و شانگهای را به قطب‌های فناوری هوش مصنوعی تبدیل کرده است.
ب. سنگاپور:
در قالب برنامه AI Singapore، دولت سنگاپور تمرکز خود را بر آموزش نیروی انسانی، زیرساخت داده‌محور و همکاری میان دولت، صنعت و دانشگاه‌ها قرار داده است. این کشور، با ایجاد مشوق‌های مالی و تسهیلاتی، مسیر را برای نوآوری و تجاری‌سازی هوش مصنوعی هموار کرده است.
ج. هند:
استراتژی ملی هوش مصنوعی هند که توسط شورای برنامه‌ریزی NITI Aayog تدوین شده، بر عدالت اجتماعی تأکید دارد. استفاده از AI در حوزه‌هایی، چون آموزش روستایی، کشاورزی هوشمند، سلامت همگانی و مدیریت بلایای طبیعی، محور‌های اصلی این استراتژی هستند.
فرصت تاریخی برای ایران
جمهوری اسلامی ایران، با جمعیت جوان، جامعه دانشگاهی پویا، و ظرفیت‌های بومی فناوری، می‌تواند در صورت سرمایه‌گذاری راهبردی در حوزه هوش مصنوعی، جایگاه شایسته‌ای در منطقه و جهان به‌دست آورد. صندوق توسعه ملی، با حمایت هوشمندانه از زیرساخت‌های این حوزه، می‌تواند به عنوان یک نهاد نقش‌آفرین در خلق آینده دیجیتال ایران شناخته شود.
همکاری‌های شکل‌گرفته در سال ۱۴۰۴، اگر با پیوست اجرایی شفاف، نظارت مستمر، و هدف‌گذاری مشخص همراه باشند، می‌توانند الگوی موفقی برای سایر حوزه‌های فناورانه نیز ایجاد کنند.
توصیه‌های سیاستی:
- تقویت زیرساخت‌های داده‌ای، پلتفرم‌های پردازشی و شبکه‌های ارتباطی برای توسعه AI
- طراحی مشوق‌های مالی و مالیاتی برای بخش خصوصی خصوصا قشر تحصیلکرده جویای نام در حوزه هوش مصنوعی
- تعریف پروژه‌های کلان ملی در زمینه‌هایی، چون آموزش هوشمند، کشاورزی دقیق، سلامت دیجیتال و انرژی پاک
- همکاری هدفمند میان صندوق توسعه ملی، وزارتخانه‌ها و دانشگاه‌ها برای تأمین مالی پایدار طرح‌ها
- تدوین چارچوب‌های حقوقی و اخلاقی متناسب با استفاده از هوش مصنوعی در سطح ملی
- ارائه گزارش روند این همکاری در مقاطع سه ماهه جهت نظارت بهتر دستگاه‌های مرتبط
در پایان باید گفته شود که حرکت صندوق توسعه ملی به سمت حمایت از زیرساخت‌های فناورانه از جمله هوش مصنوعی، نمونه‌ای بارز از حکمرانی هوشمندانه در شرایط تحریم و محدودیت منابع است. این رویکرد، همسو با اسناد راهبردی کشور و نیاز‌های آینده اقتصاد ملی بوده و اگر با مشارکت بخش خصوصی و نهاد‌های علمی خصوصا جایگاه وزارت علوم، دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های تابعه ادامه یابد، می‌تواند زمینه‌ساز شکوفایی اقتصاد دانایی‌محور در ایران باشد.
در سالی که به سرمایه‌گذاری برای تولید نام گذاری شده، فعالیت همه جانبه در حوزه هوش مصنوعی به عنوان تولید ارزش‌افزوده دانشی، بهترین مصداق تحقق شعار سال است. به نظر اینجانب حالا دیگر صندوق توسعه ملی، با ایفای این نقش تاریخی، می‌تواند نام خود را در فهرست پیشگامان توسعه فناورانه کشور ثبت کند. شاید بی جا نباشد که بگوییم دستگاه‌های اجرایی مرتبط در حوزه علمی و عملی نیز باید در این مسیر پیشرانی خود را به اثبات برسانند.