نیمی از قم در انتظار اتصال به شبکه فاضلاب/بحران خاموش در دل توسعه

به گزارش خبرنگار گروه استان‌های خبرگزاری دانشجو، مهدی حاجیلو، مسئله فاضلاب در شهر قم امروز به یک بحران پنهان اما بسیار جدی تبدیل شده که می‌تواند در سال‌های آینده سلامت و بهداشت عمومی مردم را به خطر بیندازد. با وجود گذشت چندین دهه از توسعه شهری و افزایش جمعیت در قم، هنوز پوشش شبکه فاضلاب این شهر به حدود ۴۲ درصد محدود شده است که این رقم کمتر از نصف جمعیت و شهرک‌های استان را شامل می‌شود.

این وضعیت ناکافی بودن زیرساخت‌های فاضلاب، باعث بروز مشکلات متعدد زیست محیطی و بهداشتی شده است که با بی‌توجهی و ضعف مدیریتی در گذشته تشدید شده است.

یکی از دلایل اصلی این وضعیت، عدم توجه به زیرساخت‌های فاضلاب در شهرک‌های جدید مانند منطقه پردیسان است. متأسفانه این منطقه که در سال‌های اخیر به سرعت گسترش یافته، فاقد شبکه فاضلاب مناسبی است و همین موضوع به آلودگی‌های زیست محیطی و بهداشتی منجر شده است.

علاوه بر این، تخلیه فاضلاب در شبکه‌های جمع‌آوری آب‌های سطحی و یا ورود مستقیم آن به رودخانه‌ها و اراضی کشاورزی بدون تصفیه کافی، نگرانی‌های بیشتری ایجاد کرده است.

در کنار این چالش‌ها، باید به ظرفیت‌های بالقوه فاضلاب نیز توجه داشت. فاضلاب علاوه بر مشکلات بهداشتی، می‌تواند از طریق تبدیل به پساب‌های قابل استفاده، به یک منبع ارزشمند برای مصارف صنعتی و کشاورزی تبدیل شود.

در حال حاضر بخشی از پساب‌های تصفیه شده در کمربند سبز شهر، صنایع و حتی منابع طبیعی استان مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند که این موضوع نشان می‌دهد مدیریت صحیح و توسعه شبکه فاضلاب و تصفیه خانه‌ها می‌تواند علاوه بر حفظ سلامت عمومی، در کاهش مصرف آب‌های شیرین و حفظ محیط زیست نیز مؤثر باشد.

در همین راستا گفت‌وگویی با مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان قم درخصوص تشریح آخرین وضعیت شبکه فاضلاب شهری استان داشتیم که در ادامه می‌خوانید:

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان قم با ارائه گزارشی جامع از وضعیت فعلی، اقدامات انجام‌شده، چالش‌های پیش‌رو و برنامه‌های توسعه شبکه فاضلاب در این استان، بر ضرورت تأمین اعتبارات، تعامل بین‌دستگاهی و مشارکت مردم برای تحقق اهداف کلان در این حوزه تأکید کرد.

وضعیت موجود؛ پوشش نصفه‌نیمه و جمعیتی که هنوز منتظر اتصال‌اند

مهدی نظرزاده‌ مدیرعامل‌ شرکت آب و فاضلاب استان قم در گفت‌وگو با خبرنگار گروه استان‌های خبرگزاری دانشجو، با ارائه آماری از وضعیت فعلی شبکه فاضلاب قم گفت: در حال حاضر تنها ۴۲ درصد جمعیت قم تحت پوشش فاضلاب قرار دارند. از منظر زیرساختی نیز حدود ۵۰ درصد از شبکه فاضلاب شهری اجرا شده و تاکنون بالغ بر هزار و پنجاه کیلومتر شبکه‌گذاری صورت گرفته است.

وی با اشاره به ظرفیت تصفیه‌خانه‌های فعال در استان افزود: در حال حاضر سه تصفیه‌خانه در شهر قم در حال فعالیت هستند که مجموعاً روزانه ۱۲۰ هزار متر مکعب فاضلاب را تصفیه می‌کنند. با این حال، ۵۸ درصد از جمعیت شهر هنوز تحت پوشش این شبکه نیستند و این آمار به‌هیچ‌وجه رضایت‌بخش نیست.

برنامه چهار ساله برای افزایش پوشش؛ عبور از نیمه راه با هم‌افزایی و اعتبار

نظرزاده از تدوین برنامه‌ای چهار ساله خبر داد که بر اساس آن، در صورت تأمین اعتبارات و همکاری مؤثر دستگاه‌ها، پوشش فاضلاب شهر قم تا ۷۵ درصد افزایش خواهد یافت.

وی تأکید کرد: این هدف در ابتدای امسال با ابلاغ استاندار قم در دستور کار قرار گرفت و ما نیز برنامه‌ریزی لازم را انجام داده‌ایم. البته، تحقق این هدف نیازمند جهش اجرایی و تأمین منابع مالی پایدار است.

وی با بیان اینکه برنامه‌ریزی برای احداث دو تصفیه‌خانه دیگر نیز انجام شده، گفت: با وجود این اقدامات، واقعیت این است که به دلایلی از جمله کمبود منابع، محدودیت‌های فنی، بافت فرسوده برخی مناطق و مسائل شهرسازی، نمی‌توانیم در افق ده سال آینده به پوشش ۱۰۰ درصدی برسیم.

موانع فنی و ساختاری؛ از شیب غیراستاندارد تا محلات محروم از زیرساخت

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان قم، بخشی از این موانع را ساختاری و فنی عنوان کرد و گفت: در برخی نقاط، شیب زمین اجازه انتقال ثقلی فاضلاب به تصفیه‌خانه را نمی‌دهد. از سوی دیگر، برخی مناطق هنوز از نظر شهرسازی تکمیل نشده‌اند و در نقاطی مثل جمکران، محدوده آذر، چهار مردان و اطراف حرم مطهر و... به‌دلیل بافت بسیار فرسوده، امکان اجرای شبکه فاضلاب به‌طور کامل وجود ندارد.

پروژه تصفیه‌خانه پردیسان؛ پیشران توسعه شبکه فاضلاب قم

وی با اشاره به اقدامات مهم سال‌های گذشته گفت: در سال ۱۳۹۹ موفق شدیم با پیگیری‌های مستمر، مجوز ماده ۲۳ برای احداث تصفیه‌خانه و خط انتقال فاضلاب پردیسان را دریافت کنیم. این پروژه شامل ۲۱ کیلومتر خط انتقال و احداث یک تصفیه‌خانه با ظرفیت ۵۵ هزار مترمکعب در شبانه‌روز است که می‌تواند رفع مشکلات دفع بهداشتی فاضلاب حدود ۴۲۵ هزار نفر را پاسخ دهد.

نظرزاده ادامه داد: این پروژه با مشارکت بخش دولتی و خصوصی در حال اجراست و با نرخ‌های امروز، برای تکمیل آن حدود ۳ هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز داریم.

اعتبارات ناکافی؛ از وعده‌ها تا واقعیت تخصیص

وی با اشاره به مصوبات دولت سیزدهم در سفر رئیس‌جمهور فقید، شهید آیت‌الله رئیسی، به استان قم گفت: در نخستین سفر ایشان، مبلغ یک‌هزار میلیارد تومان برای توسعه فاضلاب قم مصوب شد. اما متأسفانه با گذشت سه سال، تنها حدود ۲۰۰ میلیارد تومان آن تخصیص یافته است.

شبکه فرسوده؛ چالشی مضاعف بر دوش شرکت آبفا

نظرزاده با اشاره به فرسودگی گسترده شبکه فاضلاب در برخی مناطق تصریح کرد: حدود ۲۴۰ کیلومتر از شبکه فاضلاب شهر قم دچار فرسودگی شده و متأسفانه اعتباری برای بازسازی آن در نظر گرفته نشده است. ما مجبور شده‌ایم با استفاده از منابع داخلی شرکت، این تعمیرات را انجام دهیم که فشار مضاعفی را بر مجموعه وارد کرده است.

وی با بیان اینکه در مناطق ۲، ۳ و ۶ شهر بیشترین شبکه اجرا شده یادآور شد: به دلیل رها سازی فاضلاب در انهار و مشکلات زیست محیطی درخواست های زیادی از این مناطق داریم اما به دلیل تراکم بالای ساختمانی و رشد جمعیت در سایر مناطق شهر، اولویت اجرا در مناطق با تراکم بالا مانند منطقه انسجام و سایت های نهضت ملی است.

بازیافت پساب؛ از صنایع تا بیابان‌زدایی

مدیرعامل شرکت آبفا با اشاره به سیاست‌های بهره‌برداری از پساب گفت: در حال حاضر سالانه حدود ۴۰ میلیون متر مکعب پساب در استان قم تولید می‌شود. از این مقدار، ۱۰ میلیون متر مکعب به شرکت شهرک‌های صنعتی جهت استفاده در صنایع مستقر در قم و تهران اختصاص یافته است.

نظرزاده افزود: ۴.۵ میلیون متر مکعب به شهرداری قم برای آبیاری کمربند سبز اطراف شهر اختصاص داده‌ایم که از این میزان، ۲.۸ میلیون مترمکعب مورد استفاده قرار می‌گیرد. البته استفاده از پساب در فضای سبز داخل شهری توصیه نمی‌شود.

وی ادامه داد: ۳.۵ میلیون متر مکعب دیگر نیز به منابع طبیعی اختصاص داده‌شده تا برای آبیاری پارک ثامن و اجرای پروژه‌های بیابان‌زدایی در منطقه سراجه استفاده شود. همچنین در محور سلفچگان – نیزار نیز پروژه‌ای تعریف شده که طی آن ۱۳.۴ میلیون متر مکعب فاضلاب به صنایع داده می‌شود تا پس از تصفیه، مورد بهره‌برداری قرار گیرد.

مدیرعامل آبفا استان قم با اشاره به نمونه‌ای موفق در این خصوص یادآور شد: دانشگاه قم امروز روزانه ۶۰۰ متر مکعب فاضلاب را تصفیه کرده و بخش عمده فضای سبز خود را از همین طریق آبیاری می‌کند.

هزینه‌های سنگین و انتظار از شهرداری؛ بخش حفاری، گلوگاه هزینه‌ها

نظرزاده با اشاره به هزینه‌های بالای اجرای پروژه‌ها گفت: بخش بزرگی از منابع ما صرف حفاری می‌شود؛ به‌طوری‌که حدود ۴۰ درصد کل هزینه‌ها به این بخش اختصاص دارد. از شورای شهر و شهرداری قم خواسته‌ایم که برای تسریع در روند توسعه شبکه، این هزینه را حذف کند و اجرای حفاری را برای ما رایگان کند.

انتظار از مردم؛ مشارکت در مناطقی که شرایط مهیاست

در بخش پایانی، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان قم با بیان اینکه مشارکت مردم در تحقق اهداف توسعه شبکه، حیاتی است، گفت: در برخی مناطق مانند انسجام و پردیسان، مشکلات زیرساختی بسیار زیاد است و واقعاً نمی‌توان در اولویت‌بندی، فاضلاب واحدهای ویلایی مرکز شهر را در دستور کار قرار داد.

وی خاطرنشان کرد: از مردم انتظار داریم در مناطقی که زیرساخت‌های لازم فراهم است، به صورت داوطلبانه برای اتصال فاضلاب خود اقدام کنند. در مناطق مشکل‌دار نیز آمادگی داریم با مدل همکاری دولت و مردم، مسیر اجرا را هموار کنیم.

در بخش دیگری از این گزارش سراغ معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت از محیط استان قم رفته تا به ابعاد کارشناسی این موضوع بپردازیم.

سید احمد شفیعی، معاون محیط زیست انسانی اداره کل محیط‌زیست استان قم در گفت‌وگو با خبرنگار گروه استان‌های خبرگزاری دانشجو، درباره میزان تطابق پساب خروجی تصفیه خانه فاضلاب قم با استانداردهای زیست محیطی گفت: در بحث کلان شهرها به خصوص زمانی که بلند مرتبه سازی با تراکم بالا اتفاق می‌افتد یا چاه‌های آب شرب در داخل شهر قرار گرفته، یکی از الزاماتی که باید در این شهرها اجرا شود، بحث شبکه جمع آوری فاضلاب است. شبکه جمع‌آوری فاضلاب، در واقع فاضلابی را که احتمالا باعث آلودگی می‌شود یا باعث می‌شود که سد سفره بالا بیاید و به سازه‌ها آسیب بزند را به عنوان یک الزام، باید جمع‌آوری شود. به عنوان مثلل در شهر قم، مناطقی داریم که صخره‌ای و سنگی هستند مانند شهرک قدس یا مناطق اطراف آن که به دلیل ساختار زمین شناسی، سطح آب بالاست و آب فاضلاب‌های چاه‌های جذبی کاملا جذب زمین نمی‌شوند و الزاما باید شبکه جمع‌آوری شبکه فاضلاب اجرا شود.

وی افزود: اما در بحث تصفیه، تصفیه‌خانه‌ها، یک الزام زیست محیطی هستند. در شهر قم، از سال‌های قبل چندین تصفیه‌خانه اجرا شده مانند تصفیه خانه های شماره یک، شماره دو و شماره سه به ترتیب در کنار یکدیگر‌ و یک تصفیه‌خانه محلی و کوچک در منطقه پردیسان و تصفیه‌خانه‌های جامعی نیز طراحی شدند و قرار بر اجرایی شدن این تصفیه‌خانه‌هاست. در تصفیه‌خانه‌ها از نظر طراحی، استانداردهای سازمان محیط زیست اجرایی می‌شود‌. استانداردهایی که به آن منابع پذیرنده می‌گوییم. تصفیه‌خانه‌هایی که امکان تخلیه به منابع پذیرنده رودخانه یا چاه را داشته باشند.

شفیعی از یک اقدام موثر که در بحث ناترازی انرژی نیز موثر است، خبر داد و گفت: در یکی از تصفیه‌خانه‌ها، تصفیه‌خانه شماره ۳، اقدام جالبی که انجام شده است، این است که در طی فرآیندی لجن‌هایی که حاصل می‌شود، بیوگاز تولید می‌کنند. این بیوگاز در تولید انرژی و بحث ناترازی انرژی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

وی همچنین تصریح کرد: تصفیه‌خانه‌ مثل خودرویی می‌ماند که شما به صورت استاندارد این خودرو را خرید می‌کنید ولی در اجرا و کاربری، بعد از مدتی نیاز به تعمیر و معاینه فنی دارد. تصفیه‌خانه‌ها نیز از نظر نگهداری و راهبری از اهمیت خیلی زیادی برخوردارند تا بتوانند رسالت خودشان را درست انجام بدهند. تصفیه‌خانه‌هایی که در قم طراحی شدند و معمولاً تصفیه‌خانه‌های شهری به این الگو هستند، اصطلاحا با روش «لجن فعال» فعالیت می‌کنند.

معاون اداره کل محیط‌زیست استان قم ادامه داد: این در واقع یک سیستم باکتریایی هست که با روش هوادهی، منجر به در واقع تجزیه مواد عالی و تصفیه فاضلاب می‌شود. وقتی ما از یک روش بیولوژیک یا زیستی یا باکتریایی برای تصفیه فاضلاب استفاده می‌کنیم، خیلی از فاکتورهای محیطی تاثیرگذارند. مثلاً در زمستان و تابستان، دمای آب یا هوا می‌تواند بسیار تاثیرگذار باشد.

وی همچنین ورود یا تخریب برخی از پسماندهای صنعتی به این تصفیه‌خانه را در روند تصفیه آن موثر دانست و بیان کرد: همچنین ورود یا تخریب برخی از پسماندهای صنعتی به این تصفیه‌خانه چه به صورت تخلف و چه به صورت غیر تخلف، می‌تواند در روند تصفیه موثر باشد. تصفیه‌خانه‌های قم، کارشان را به صورت جاری انجام می‌دهند و طبق گزارشات موجود، تا کنون ۴۵ درصد از فاضلاب شهر قم، حدود ۳۰ تا ۴۰ میلیون متر مکعب در سال، جمع‌آوری می‌شود.

شفیعی در پاسخ به این سوال که آیا ورود یا نشت فاضلاب به منابع آب سطحی یا زیرزمینی در مناطق اطراف قم از جمله دشت‌ها یا حریم رودخانه‌ها مشاهده شده است، اظهار کرد: به صورت طبیعی، با توجه به استانداردهای طراحی فنی، فاضلابی که وارد تصفیه‌خانه می‌شود، در خروجی خود، اصطلاحا می‌تواند استانداردهای سازمان محیط زیست را پاس کند و فاضلابی که خارج می‌شود را پساب می‌نامیم.

وی افزود: پساب از نظر استاندارد می‌تواند وارد منابع پذیرنده شود. یعنی وارد رودخانه یا سفره‌های آبی شود که از این نظر خیلی مشکل نیست ولی شاید در عمل مسائل دیگری در مورد فاضلاب شهر قم مطرح هست که طبیعتاً باید مورد نظر قرار بگیرند.

معاون اداره کل محیط‌زیست استان قم درمورد یکی از مواردی که مطرح است، عنوان کرد: تصفیه‌خانه ممکن است در همه شرایط ۲۴ ساعت شبانه روز، به هر دلیل فنی، به درستی عمل نکند و یک مقداری از استانداردها خارج شود. بحث دومی که در واقع یکی از چالش‌ها تشکیل می‌دهد، درباره استفاده از این فاضلاب و پساب، توسط کشاورزانی هست که در پایین دست قرار گرفتند به هر صورت از این فاضلاب در کشاورزی خودشان استفاده می‌کنند و طبیعتا استانداردهای تصفیه خانه، استانداردهای ورود پساب به کشاورزی نیست.

وی با بررسی تاثیر پساب خروجی قم بر خاک، پوشش گیاهی و تنوع زیستی پیرامون تصفیه خانه‌ها یا محل تخلیه، ابراز کرد: از آنجایی که پساب منبع آبی است، در شرایط استان قم یا ایران مرکزی که با بحران آب روبرو است و از طرفی به صورت ذاتی منبع آبی غنی از نظر نیترات و ترکیبات آلی است، طبیعتاً اثر منفی بر روی پوش گیاهی ندارد و همچنین می‌تواند باعث تقویت نیز شود چون آبی است که اصطلاحا از آب شرب استخراج می‌شود. پس از این دیدگاه، نکته منفی وجود ندارد. ولی همانطور که گفتم، مسائل حاشیه‌ای در آن مطرح است. 

شفیعی ادامه داد: یکی از مباحثی که در مورد شبکه فاضلاب شهر قم مطرح است و ما هم بارها به شرکت آب و فاضلاب تذکر دادیم و آن‌ها هم اقداماتی کرده‌اند ولی هنوز اقدامات کاملا موثر نیست؛ فاضلاب‌هایی است که در برخی از مناطق شهری، به شبکه جمع‌آوری آب‌های سطحی تخلیه می‌شود. شبکه جمع‌آوری فاضلاب به صورت یک شبکه زیرزمینی است که لوله‌های فاضلاب دفن می‌شوند و به فاضلاب منازل اتصال پیدا می‌کنند و آن را جمع‌آوری می‌کنند. 

وی گفت: در بخش‌هایی از بافت‌های شهری به صورت سنتی، فاضلاب‌هایی را داریم که این فاضلاب‌ها، در شبکه آب‌های سطحی یعنی در کانال‌ها و جوی‌های باران در کنار خیابان‌ها، تخلیه می‌شوند. یا قالیشویی‌ها یا کارواش‌هایی در برخی نقاط شهر داریم که این قالیشویی‌ها و کانال‌ها، فاضلاب‌هایشان در نهرهایی می‌ریزند که این نهرها در واقع تصفیه نشده است و نهرهای کشاورزی یا آب باران است. مجموع این‌ها باهم یک فاضلاب  تصفیه نشده را بوجود می‌اورد که  وارد تصفیه‌خانه نمی‌شود. 

شفیعی نحوه ورود این‌گونه فاضلاب‌ها را به اراضی کشاورزی توضیح داد و تصریح کرد: این فاضلاب‌ها بدون تصفیه وارد اراضی کشاورزی می‌شود یا در ایستگاه انتهایی مونوریل، وارد رودخانه می‌شود و به لحاظ اکولوژی، گاهاً در فصل زمستان هم پرنده‌های مهاجر و مرغابی‌ها گاها وارد این عرصه شده و از آن استفاده می‌کنند. از نظر بحث مدیریت شهری، این شرایط برای ما بسیار نامطلوب است.

وی درباره اقداماتی که در راستای حل این مشکل انجام شده خبر داد و بیان کرد: با شهرداری و شرکت آب و فاضلاب این مشکل را در میان گذاشتیم و یک مقداری تعارض هست بین این دو دستگاه در خصوص اینکه مسئول این نوع فاضلاب، چه ارگان ذی‌ربطی است. هر چند که ابتداً اشکال از خود بافت شهری، مردم و فرهنگ شهری است که فاضلاب را وارد نهرهای عمومی می‌کنند. 

 
شفیعی با بیان اینکه چه میزان و برای چگونه مصارفی از پساب تصفیه‌شده در قم استفاده می‌شود، بیان کرد: اخیرا بخشی از پساب، با توجه به این که تکالیف برنامه هفتمِ پیشرفت در کشور وجود دارد که در واقع صنایع به جای استفاده از آب شرب یا آب خام، از آب خاکستری استفاده کنند، بخشی از این پساب برای صنعت تخصیص پیدا کرده و اقدامات زیرساختی آن در حال انجام است که شهرک‌های صنعتی و صنایع بزرگ از پساب استفاده کنند و مصرف آب را در استان کاهش بدهند.

 وی افزود: بخش دیگری از پساب برای فضای سبز شهری، به شهرداری تحویل شده است‌ البته شهرداری یک تصفیه‌خانه تکمیل‌تری در دست احداث دارد که پساب را مجدد برای اطمینان بیشتر از کیفیت، باز هم تصحیح دومی به صورت تکمیلی انجام دهد و آن را هم در فضای سبز بیرون از شهر، استفاده کند.

معاون اداره کل محیط‌زیست استان قم ادامه داد: بخش دیگری از پساب، به منابع طبیعی اختصاص یافته که منابع طبیعی به واسطه این پساب، پارک جنگلی را در بیرون از شهر به نام ثامن ایجاد کرده است. پس پساب مشخصاتی دارد که می‌تواند بافت خاک را اصلاح کند و صرفا  مضر نیست. بخش دیگری از پساب در حوزه کشاورزی استفاده می‌شود. 

وی در پایان با اشاره به این که نظارات بر استفاده از پساب‌ها چگونه است، یادآور شد: دانشگاه علوم پزشکی در بحث نظارت بر این پساب‌ها ورود کرده و کشت سبزیجات یا گیاهانی که به شدت در مخاطره قرار می‌گیرند، مثل کاهو، کلم، سبزیجات و سبزی خوردن را ممنوع  نظارت کرده است. چون این گونه سبزیجات اگر با پساب رشد کنند، آلودگی خاصی در ان‌ها ایجاد می‌شود. 

شفیعی ادامه داد: مابقی زراعت توسط پساب در حال استفاده شدن است و پیشنهادی که ما به جهاد کشاورزی دادیم به این صورت بود که مشابه شهرداری که تصفیه‌خانه دیگری را برای افزایش اطمینان از کیفیت پساب احداث کرده، جهاد کشاورزی هم در صورتی که بخواهد در محصولات خاص، از پساب در کشاورزی استفاده کند، بهتر است که  یک تصفیه‌خانه تکمیلی داشته باشد تا بتواند استانداردهای جدید در حوزه کشاورزی را پاس کند.

وضعیت شبکه فاضلاب قم، آن‌گونه که در مصاحبه‌ها تشریح شده، تنها یک مسأله زیرساختی نیست، بلکه به بحرانی چندوجهی با ابعاد زیست‌محیطی، بهداشتی، اقتصادی و مدیریتی بدل شده است.

گزارش‌ها نشان می‌دهند که پس از گذشت سال‌ها از توسعه شهر، هنوز فقط ۴۲ تا ۴۵ درصد از جمعیت شهری قم تحت پوشش شبکه فاضلاب هستند؛ یعنی بیش از نیمی از فاضلاب تولیدی به روش‌های غیر ایمن یا ناقص دفع می‌شود. این واقعیت در کنار ساخت‌وسازهای انبوه در مناطقی مانند پردیسان، بدون زیرساخت فاضلاب، حکایت از بی‌تدبیری در برنامه‌ریزی شهری دارد که سلامت عمومی را در معرض تهدید قرار می‌دهد.

یکی از چالش‌های جدی مطرح‌شده، تخلیه مستقیم فاضلاب خانگی و واحدهای خدماتی مانند قالیشویی‌ها و کارواش‌ها به جوی‌های سطحی، نهرهای کشاورزی یا شبکه آب باران در مناطق مختلف شهر است.

طبق اظهارات معاون محیط زیست استان، این فاضلاب‌ها بدون هیچ‌گونه تصفیه وارد محیط‌زیست شده، نه‌تنها خاک و منابع آبی را آلوده می‌کنند، بلکه در برخی مواقع مورد استفاده پرندگان مهاجر نیز قرار می‌گیرند. از سوی دیگر، بهره‌برداری غیرقانونی کشاورزان از فاضلاب خام یا پساب‌هایی که صرفاً استاندارد زیست‌محیطی دارند (نه کشاورزی) نیز در حال وقوع است که ریسک ورود نیترات‌ها و فلزات سنگین به زنجیره غذایی را افزایش می‌دهد.

در عین حال، ظرفیت‌هایی مثل تولید بیوگاز از لجن تصفیه‌خانه‌ها، تصفیه تکمیلی پساب برای فضای سبز و صنایع، و اجرای تصفیه‌خانه‌های محلی در برخی مناطق نشان می‌دهد که اگر اراده مدیریتی و تأمین مالی منسجم وجود داشته باشد، فاضلاب نه‌تنها تهدید، بلکه منبعی برای انرژی، آب صنعتی و توسعه پایدار شهری خواهد بود.

اما این مسیر مستلزم نگهداری دقیق، جلوگیری از ورود پسماندهای صنعتی به تصفیه‌خانه‌ها، و نظارت مستمر توسط نهادهای تخصصی مانند دانشگاه علوم پزشکی است تا از مصرف نادرست در کشت سبزیجات جلوگیری شود.

در نهایت، حل بحران فاضلاب قم نیازمند هماهنگی بین بخشی میان شرکت آب و فاضلاب، شهرداری، محیط‌زیست، منابع طبیعی، جهاد کشاورزی و مردم است. اصلاح بافت شهری، توسعه شبکه جمع‌آوری فاضلاب، ارتقای تصفیه‌خانه‌ها به استانداردهای کشاورزی و فرهنگ‌سازی برای مردم جهت عدم تخلیه فاضلاب به جوی‌ها، باید در اولویت قرار گیرد.

اگر اکنون برای فاضلاب اقدامی نکنیم، در آینده نزدیک با بحران بهداشتی خاموش، آلودگی آب‌های زیرزمینی و تنزل کیفیت زندگی شهری روبرو خواهیم شد؛ بحرانی که در ظاهر نامرئی است اما اثرات آن عمیق و ماندگار خواهد بود.