فاجعه پنهان در سایه آمار نامشخص / زنگ خطر ایدز و هپاتیت برای کودکان کار

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری دانشجو، کودکی را تصور کنید که در سنین پایین مجبور به کار و کسب درآمد است و فقر اقتصادی و فرهنگی، دنیای کودکی او را می‌رباید. او که در سرمای زمستان در گزند سردی هوا و در تابستان در معرض گرمای سوزان است، در سپری کردن روز‌های خود نیز در کمین انواع مختلف آسیب‌هایی است که سنگ‌بنای کودکی او را در ابعاد مختلف سلامت روانی و جسمانی، دچار آسیب‌های جبران‌ناپذیری می‌کند. کودکی که کودکی نکرده، با دردآورترین تجربه‌ها قد می‌کشد؛ چه آینده‌ای می‌تواند در انتظارش باشد؟

همواره کودکان به‌دلیل ویژگی‌های خاص خود در معرض آسیب و سوءاستفاده قرار می‌گیرند، اما کودکان کار و خیابان به‌عنوان اقشار آسیب‌پذیرتری از جامعه که خطر‌های بیشتری آنان را تهدید می‌کند، به‌مراتب انواع بیشتر و شدیدتری از سوءرفتار را تجربه می‌کنند.

براساس تعریف سازمان بهداشت جهانی از کودک‌آزاری، هرگونه بدرفتاری فیزیکی یا عاطفی، سوءاستفاده جنسی، غفلت یا رفتار همراه با بی‌توجهی یا استثمار تجاری یا سایر انواع استثمار که منجر به آسیب واقعی یا احتمالی به سلامت، بقاء، رشد یا کرامت کودک در زمینه‌ی روابط یا مسئولیت، اعتماد یا قدرت شود، به‌عنوان کودک‌آزاری تعریف می‌شود.

مطابق یک مطالعه‌ی مقطعی در شهر تهران توسط گروهی از پژوهشگران از سال ۹۷ تا ۹۸ بر روی کودکان کار، بر اساس بررسی‌های این مطالعه، تعداد قابل توجهی از کودکان (۷۷.۶ درصد) حداقل یک نوع بدرفتاری را تجربه کرده‌اند و سوءاستفاده‌ی عاطفی (حدود ۷۰ درصد) و بی‌توجهی (۵۲ درصد) شایع‌ترین نوع بدرفتاری بوده‌اند. در این مطالعه عنوان شده است که آزار جسمی به میزان حدود ۶ درصد و آزار جنسی حدود ۳.۵ درصد شیوع داشته است.

بیشترین راه ابتلا به ایدز در کودکان کار، تجاوز جنسی است

در آذرماه سال ۱۳۹۲ علی‌اکبر سیاری، معاون وقت وزیر بهداشت، در نشست خبری روز جهانی ایدز اعلام کرد: براساس مطالعه‌ای که در سال ۱۳۹۰ بر روی کودکان کار و خیابان انجام شد، ۴.۵ درصد این کودکان مبتلا به ایدز هستند. این در حالی است که آمار کشوری شیوع ایدز، یک‌دهم درصد است؛ یعنی میزان ابتلا به ایدز در کودکان کار و خیابانی، ۴۵ برابر سایر افراد جامعه است و این می‌تواند زنگ خطر جدی باشد.

او همچنین افزوده است: ۲۹ درصد از افراد ۱۵ تا ۱۸ ساله‌ی این مطالعه اعلام کرده‌اند که رابطه‌ی جنسی داشته‌اند. همچنین ۳۳.۲ درصدشان گفته‌اند که در آخرین رابطه‌ی جنسی خود از وسیله‌ی بهداشتی پیشگیری استفاده کرده‌اند و ۱۴۴ نفرشان چند شریک جنسی داشته‌اند. به این ترتیب می‌توان گفت که کودکان کار و خیابانی، معتادان تزریقی و روابط جنسی ناسالم، زنگ خطر ایدز در کشور هستند.

علاوه بر آن، مینو محرز، رئیس اسبق مرکز تحقیقات ایدز، در گفت‌و‌گو با ایسنا در سال ۱۳۹۳ بیان کرده است: طبق مطالعه‌ای که در گذشته انجام شده، بیشترین میزان شیوع ایدز در کودکان کار و خیابان بین سنین ۱۰ تا ۱۸ سال است.

محرز با بیان اینکه بیشترین راه ابتلا در بین این کودکان، تجاوز جنسی، هم بین دختران و هم بین پسران بوده، گفته است: اعتیاد نیز یکی از راه‌های انتقال بین این گروه کودکان در سنین بالاتر است.

در زمینه‌ی ابتلا به هپاتیت نیز، مدیر بخش محققان جوان شبکه‌ی هپاتیت ایران در سال ۱۳۹۶ در گفت‌و‌گو با ایرنا بیان کرده‌است: مطالعات سال‌های اخیر نشان می‌دهد بیش از ۷۰ درصد کودکان کار در معرض ابتلا به هپاتیت نوع B هستند؛ چراکه این کودکان در محیط‌هایی قرار می‌گیرند که احتمال مواجهه با هپاتیت بسیار بالاست و باید در مقابل این بیماری واکسینه شوند.

نکته‌ی قابل تأمل در زمینه‌ی این اطلاعات این است که بیش از ده سال از این مطالعات و زمان اعلام آنها می‌گذرد. این مسئله در حالی است که قطعاً آمار ابتلا به این بیماری‌ها در این کودکان متوقف نشده است و چه‌بسا با توجه به شیوع رفتار‌های پرمخاطره در نوجوانان در سال‌های اخیر، انتظار می‌رود که این آمار رشد قابل توجهی داشته باشد.

همچنین نظر به اینکه طبق اظهارات حسین کاغذلو، معاون سیاسی اجتماعی استاندار تهران، در اردیبهشت‌ماه سال جاری و در حاشیه‌ی نخستین جلسه‌ی شورای اجتماعی استان تهران پیرامون وضعیت کودکان کار، با ابراز نگرانی بیان کرده‌است: حدود ۸۵ درصد کودکان کار جمع‌آوری‌شده در پایتخت از اتباع هستند.

در واقع اغلب کودکان کار، غیرایرانی هستند و با توجه به اینکه درصد نامعلومی از اتباع، غیرمجازند و به‌دنبال آن، از دریافت خدمات بهداشتی و واکسیناسیون محروم می‌مانند، در کنار آمار نامشخص کودکان کار در ایران، پیچیدگی این مسئله را دوچندان می‌کند.

خشت‌خشت آزار‌هایی که بنای بزرگسالی را به کجی می‌برد

کاهش میانگین سن تجربه‌ی جنسی در کودکان، در انتقال بیماری‌های خطرناک بسیار مؤثر است. تحقیقات علمی نشان می‌دهد که تجربه‌ی روابط جنسی می‌تواند خطرات جدی بهداشتی را به‌ویژه بر روی دختران داشته باشد که می‌تواند منجر به تجربه‌ی بارداری حاصل از تجاوز و در پی آن، تجربه‌ی سقط جنین یا ابتلا به بیماری‌های آمیزشی از سنین کم شود؛ که علاوه بر تأثیر جدی بر شرایط جسمانی، به علت تجربه‌های ناگوار آزار و سوءرفتار، می‌تواند تبعات سنگین روانی نیز به‌دنبال داشته باشد.

براساس پژوهشی که در سال ۱۴۰۰ در زمینه‌ی مقایسه‌ی ویژگی‌های شخصیتی کودکان کار با کودکان عادی انجام شد، کودکان کار به‌واسطه‌ی آسیب‌های بیشتری که در معرض آن قرار می‌گیرند، بیشتر از کودکان عادی تمایلات ضد‌اجتماعی، پرخاشگری، بی‌قراری و افسردگی را بروز می‌دهند؛ ویژگی‌هایی که بروز هر یک از آنها تأثیرات مخرب زیادی را در زندگی فردی و اجتماعی کودک به همراه دارد.

امین جوزاک، فعال اجتماعی حوزه کودک، در زمینه‌ی تأثیرات سوءرفتار با کودکان کار در گفت‌و‌گو با خبرگزاری دانشجو بیان کرد: وقتی کودکی دچار تجربه‌ی سوءرفتار می‌شود، تصویری که از خود دارد نیز دچار خدشه می‌شود و نگرش منفی‌ای نسبت به خود پیدا می‌کند. داشتن این نگرش منفی، علاوه بر افزایش اضطراب و رفتار‌های آسیب‌زا در دوران کودکی، در صورتی که با دریافت حمایت و آموزش‌های لازم جبران نشود، در بلندمدت و در بزرگسالی می‌تواند منجر به روی‌آوردن به مصرف مواد مخدر،انحراف و  بی‌بندوباری‌های جنسی و رفتار‌های پرمخاطره و بزهکاری شود.

قوانین در زمینه‌ی کودک‌آزاری هست؛ اما برای کودکان کار کافی نیست

در زمینه‌ی قوانین، قانونی که صراحتاً به مسئله‌ی کودک‌آزاری بپردازد، تنها «قانون حمایت از کودکان و نوجوانان» است.

براساس ماده‌ی ۳ این قانون، در صورتی‌که طفل یا نوجوان در معرض بزه‌دیدگی یا ورود آسیب به سلامت جسمی، روانی، اجتماعی، اخلاقی، امنیت و یا وضعیت آموزشی وی قرار گیرد، وضعیت مخاطره‌آمیز محسوب می‌شود و ممنوع است.

همچنین براساس این قانون، کودک‌آزاری از جرائم عمومی محسوب می‌شود و نیاز به شاکی خصوصی ندارد؛ یعنی هرکس می‌تواند به محض دیدن مورد کودک‌آزاری، آن را گزارش دهد و دادستان هم به‌عنوان مدعی‌العموم باید موضوع را پیگیری کند.

اینکه مطابق این قانون، کودک‌آزاری از جرائم عمومی محسوب می‌شود، می‌تواند به‌عنوان نقطه‌ی مثبتی برداشت شود، اما با توجه به اینکه نیازمند فرهنگ‌سازی و مشارکت اجتماعی بالا است، از ضمانت اجرایی بالایی برخوردار نیست.

علاوه بر آن، مطابق ماده‌ی ۱۰ این قانون، هرکس نسبت به طفل یا نوجوان مرتکب آزار یا سوءاستفاده‌ی جنسی شود، در صورتی‌که مشمول مجازات حد نباشد، با در نظر گرفتن شرایطی مانند وضعیت بزه‌دیده، شرایط مرتکب و آثار جرم، متناسب با مورد واقع‌شده، مجازات دریافت می‌کند.

این در حالی است که مسئله‌ی حائز اهمیت در زمینه‌ی کودکان کار این است که با توجه به اتباع بودن اکثریت کودکان کار و غیرمجاز بودن درصد قابل توجهی از آنها، گاه مشاهده می‌شود که با وجود اینکه در معرض آزار قرار گرفته‌اند، به علت ترس از رد مرز شدن، اقدام به پیگیری قانونی و شکایت نمی‌کنند؛ و این به معنای تضییع حقوق این کودکان خواهد بود.

خلأ بزرگ در آمار و اطلاعات کودکان کار؛ زنگ خطر شیوع ایدز و هپاتیت را جدی بگیرید

اگرچه انواع سوءرفتار با کودکان کار و خیابان شایع است و نیازمند آگاهی و آموزش به این کودکان در زمینه‌ی مراقبت از خود در برابر آزارهاست، اما نکته‌ی حائز اهمیت این است که با توجه به چندوجهی بودن پدیده‌ی کار کودک و امکان‌پذیر نبودن حذف آن به‌طور کلی، بیش از پیش، تلاش و جدیت نهاد‌های متولی در پیشگیری و کاهش آسیب‌ها و سوءرفتار با این کودکان، نقش پررنگی ایفا می‌کند.

شفافیت در آمار و اطلاعات، جزء پیش‌نیاز‌های ضروری و لازم برای انجام اقدامات مؤثر در کاهش آسیب‌های اجتماعی است.

این مسئله در حالی است که علی بابایی کارنامی، رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس، در پاسخ به خبرنگار خبرگزاری دانشجو در حاشیه‌ی نهمین همایش ملی کار در خردادماه سال جاری بیان کرده است که در زمینه‌ی کودکان کار در کشور، متأسفانه آماری وجود ندارد.

این موضوع در زمینه‌ی اطلاعات هویتی آنها، سن، شرایط تحصیلی و... نیز صحت دارد؛ که در کنار سهل‌انگاری‌ها و سلب مسئولیت نهاد‌های متولی در زمینه‌ی کودکان کار، منجر به نادیده‌گرفته‌شدن آمار وحشتناکی در زمینه‌ی بهداشت و در زمینه‌ی ابتلا به ایدز و هپاتیت نیز می‌شود.

زنگ خطری که علی‌رغم آنکه بیش از ۱۰ سال از به صدا درآمدن زنگ ممتد و هولناک آن می‌گذرد، اما همچنان به گوش مسئولین و نهاد‌های ذی‌ربط نمی‌رسد.

آسیب‌های جدی‌ای که حاصل غفلت و انواع سوءرفتار با کودکان کار و به‌طور خاص برآمده از سوءرفتار‌های جنسی است؛ پدیده‌ای که متأسفانه ادامه دارد و در نتیجه، تبعات جدی‌ای بر روی سلامت روانی و جسمانی این کودکان به همراه دارد و در پی آن، شیوع بالای بیماری‌هایی مثل ایدز و هپاتیت در این کودکان نیز، هزینه‌های فردی و اجتماعی زیادی را برای کشور به‌بار می‌آورد.

افزون بر آن، تمرکز جدی نهاد‌های متولی کودکان کار به‌منظور پیگیری در جهت برخورد با هرگونه کودک‌آزاری، امری مهم است و نظارت جدی نهاد‌های دولتی بر اجرای قوانین، اقدامات پیشگیرانه در ارتکاب به انواع سوءرفتار با کودکان کار و خیابان نیز از اقدامات ضروری و لازم محسوب می‌شود؛ و در پایان، در زمینه‌ی سایر انواع سوءرفتار در قبال این کودکان، تمرکز بر افزایش مسئولیت اجتماعی، با آموزش عموم مردم در زمینه‌ی گزارش مشاهده‌ی هرگونه کودک‌آزاری به اورژانس اجتماعی با شماره‌گیری ۱۲۳ نیز، از اقدامات مؤثر در این راستا به‌شمار می‌رود.

نویسنده: فاطمه پارسایی