گزارش|
ویترین کودکان کار مدرن / نقض حقوق کودک در فضای مجازی را جدی بگیریم
اگرچه همواره شنیدن درباره‌ی کودکان‌کار، تصویر کودکی در سرچهارراه‌ها را به ذهن متبادر می‌کند اما درسال‌های اخیر شاهد پدیده‌ای نوظهور از کودکان‌کارهستیم؛ که در بستر فضای مجازی و این‌بارتوسط والدینی به ظاهر شیک ولوکس به بهره‌جویی از کودکان می‌پردازند.
به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری دانشجو، وقتی نگاهی به شبکه‌های مجازی می‌اندازیم، پر است از صفحات انسان‌هایی که یا هنوز متولد نشده‌اند یا اگر هم چشم به جهان گشوده‌اند، هنوز دهان به سخن نگشوده‌اند. حتی اگر کم‌کم با بیان شیرین کودکانه چیزی بگویند یا کاری انجام دهند، از تفسیر و درک آن ناتوان‌اند. کودکی که هنوز متولد نشده، جمع زیادی از تماشاگران، تصویر سونوگرافی، اتاق کودک و جشن تعیین جنسیتش را دنبال می‌کنند و با تولدش، شاهد رشد او با اولین تاتی‌تاتی‌های کودکانه در مراکز خرید مشهور، پوشیدن معروف‌ترین برند‌های لباس و اسباب‌بازی، یا حتی به‌رخ کشیدن استعدادهایش هستند؛ قد کشیدنی چشم‌نواز، اما پوشالی و به‌بهای گزاف از دست رفتن کودکی، زیر بار سنگین سوءاستفاده‌ی والدینی پرمدعا و همه‌چیزدان که آشکارا به نقض حقوق کودک می‌پردازند.
تا چندی پیش، کودک‌کار به کودکانی اطلاق می‌شد که در خیابان‌ها با فروش کالا یا جمع‌آوری زباله امرار معاش می‌کردند؛ این گروه امروز تحت عنوان «کودکان کار سنتی» شناخته می‌شوند. اما با دسترسی آسان‌تر مردم به شبکه‌های اجتماعی، گونه‌ی دیگری از کودکان کار تحت عنوان «کودکان کار مدرن» پدیدار شده‌اند؛ کودکانی که اگرچه ظاهری متفاوت دارند، اما همچنان مشمول تعریف کار کودک و مصادیق مندرج در قانون هستند. در این نوع از کار کودک نیز، رابطه‌ی کارگر و کارفرما و انگیزه‌ی کسب درآمد وجود دارد، اما کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد.
بلوای فضای مجازی و قربانی شدن دنیای کودکی
طبق گزارش صندوق حمایت از کودکان سازمان ملل در سال‌های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴، پس از جنگ‌ها، فضای مجازی بیشترین تهدید را علیه حقوق کودکان ایجاد کرده است.
در سال‌های اخیر، با پررنگ شدن نقش فضای مجازی در زندگی افراد، شاهد پدیده‌ای جدید از کودکان کار در لباسی شکیل، اما بی‌شرمانه با عنوان «کیدفلوئنسر» هستیم؛ کودکانی که این‌بار با ظاهری جذاب و دل‌فریب، بازیچه‌ی دست والدینی می‌شوند که با سوءاستفاده از فرزندانشان و تأثیرگذاری بر مخاطب، به دنبال کسب توجه و درآمد بیشتر هستند.
مرتضی پدریان، استاد دانشگاه و جامعه‌شناس، معتقد است انتشار هرگونه فیلم یا تصویر از کودکان در فضای مجازی، با هر نیتی از جمله مدلینگ، تبلیغات یا هر موضوع دیگر، نوعی بهره‌کشی یا بردگی در قالبی مدرن است؛ بردگی‌ای که امروزه بیش از پیش همه‌گیر شده است.
در واقع، خشونت مدرن در پدیده‌ی کودکان کار مجازی در حال وقوع است؛ بردگی و کودک‌آزاری مدرن، این بار نه در خیابان‌ها یا مشاغل سخت به خاطر تأمین معاش خانواده، بلکه در خانواده‌هایی با جایگاه اجتماعی متوسط به بالا رخ می‌دهد؛ خانواده‌هایی که نه از فقر اقتصادی، بلکه از فقر فرهنگی و هویتی رنج می‌برند و تلاش دارند با عرضه‌ی کودک و جذابیت‌های ظاهری او، توجه عمومی را جلب کنند.
ویترینی چشم‌نواز برای آسیب‌هایی دردناک
کودکی را تصور کنید که از ۷ ماهگی از میله آویزان می‌شود، از ۱۳ ماهگی پاهایش را ۱۸۰ درجه باز می‌کند و از سنین کم، فیلم‌هایش که پدرش منتشر کرده، دست‌به‌دست میان مردم می‌چرخد و توجه زیادی را به خود جلب می‌کند. باشگاه‌های داخلی و خارجی زیادی برای جذب او رقابت می‌کنند، تا این‌که در ۱۰ سالگی، حقیقتی هولناک سیلی سنگینی به صورت دنبال‌کنندگانش می‌زند؛ مخاطبانی که بار‌ها حسرت خورده‌اند که چرا در کودکی مانند او استعدادیابی نشده‌اند. حالا با خبر آسیب جدی جسمی و احتمالاً روانی او مواجه‌اند؛ آسیبی ناشی از خودخواهی و بهره‌کشی پدر در تمرینات شدید ورزشی.
روایتی که خواندید، اشاره‌ای به اینفلوئنسر معروف کودک در سال‌های اخیر، آرات، داشت؛ کودکی که کودکی‌اش قربانی زیاده‌خواهی پدر شد و اگر حمایت‌های درمانی گسترده دریافت نکند، آینده‌ای نامعلوم در انتظار اوست. این تنها روایت یکی از کودکانی است که اگرچه زندگی‌شان به ظاهر حسرت‌برانگیز به‌نظر می‌رسد، اما در حقیقت، با آسیب‌های جدی فردی و اجتماعی در حال حاضر و آینده روبه‌رو هستند.
حمید کثیری، مشاور و کارشناس مسائل کودکان، درباره آسیب‌های فعالیت مجازی کودکان می‌گوید: «زندگی حقیقی کیدفلوئنسر‌ها در زمانی که در معرض دید هستند، نمایان نمی‌شود. کودکی که دغدغه‌های کودکانه ندارد و تجربه‌هایی ناسازگار با ذائقه‌ی سنی خود را کسب کرده است، در جوانی از درون متلاشی می‌شود. غالباً پشت صحنه‌ی تصاویر اینستاگرامی، با دنیای کودکی در تقابل است. برخی خانواده‌ها این موارد را پوشش داده‌اند، اما نمی‌توان اختلالات شخصیتی کودک را نادیده گرفت. در سال‌های آینده، کودکی که کودکی و نوجوانی نکرده، رفتاری هنجارشکنانه از خود نشان خواهد داد.»
در واقع، این کودکان به دلیل نمایش‌های سطحی و غیرواقعی، اعتمادبه‌نفس کاذب پیدا می‌کنند، در حالی که از درون به دلیل فشار‌ها و تحمیل‌های والدین، احساس ناکافی بودن و نارضایتی می‌کنند؛ که نتیجه‌ی آن می‌تواند تجربه‌ی اضطراب، افسردگی، انزوا و یا سایر آسیب‌های روانی باشد.
سرپرستان کودکان کار مدرن؛ والدین یا ناقضان حقوق کودک؟
در «قانون حمایت از اطفال و نوجوانان»، قانون‌گذار رویکردی حمایتی برای اطفال و نوجوانان در نظر گرفته است. مصادیق عنوان‌شده در ماده‌ی ۳ این قانون، در بخش کار کودک یا بهره‌کشی اقتصادی، جزو وضعیت‌های مخاطره‌آمیز اعلام شده‌اند. در مواد ۱۰ و ۱۵ این قانون نیز، برای افرادی که کودکان را مورد بهره‌کشی قرار می‌دهند یا آنها را در معرض هرزه‌نگاری و ارتباطات نامناسب در فضای مجازی قرار می‌دهند، مجازات‌هایی در نظر گرفته شده است.
در قانون کار، انجام کار کم‌خطر برای سنین ۱۵ تا ۱۸ سال، با رعایت شرایط خاص محیط کاری مجاز است؛ اما تمامی مصادیق کار کودکان و نوجوانان زیر ۱۵ سال کاملاً ممنوع است.
با این حال، در خصوص بهره‌کشی والدین از کودکانشان در فضای مجازی، قانون ابهامات زیادی دارد و لازم است در این زمینه اصلاحاتی صورت گیرد؛ چراکه والدینی که به‌منظور کسب درآمد، به بهره‌کشی اقتصادی از کودک می‌پردازند، حقوق کودک را نقض کرده و گاه حتی مجرم محسوب می‌شوند.
نیره عابدین‌زاده، معاون دادستان و سرپرست مجتمع قضایی حمایتی شوق زندگی مشهد، در گفت‌وگویی بیان کرد: «بهره‌کشی اقتصادی از کودک، مطابق ماده‌ی ۱۵ قانون حمایت از اطفال و نوجوانان، جرم است. این موضوع جنبه عمومی دارد و افراد مختلف می‌توانند نسبت به آن اعلام جرم کنند و دادستان نیز موظف به پیگیری آن بر اساس قانون است.»
او افزود: «اگرچه بهره‌کشی اقتصادی از کودکان در فضای مجازی به‌طور خاص جرم‌انگاری نشده، اما در قوانین مرتبط مانند قانون حمایت از اطفال و نوجوانان، قانون مجازات اسلامی و قانون جرایم رایانه‌ای، مواردی برای پیگیری وجود دارد.»
عابدین‌زاده همچنین درباره «سند صیانت از کودکان و نوجوانان» گفت: «این سند، ماهیتی توصیه‌ای دارد، اما وضعیت‌های مخاطره‌آمیز ذکرشده در آن، باید توسط قوه قضاییه احصا و مطابق با قواعد عمومی اقدام قانونی برای آنها صورت گیرد.»
فقدان قانون و ضمانت اجرای کارآمد؛ آبشخور پدیده‌ی کودکان کار مدرن
کودک کار مدرن، محدود به شبکه‌های مجازی نیست. در رسانه‌ها و حتی برنامه‌های تلویزیونی نیز کودکانی حضور دارند که والدین از طریق آنها کسب درآمد می‌کنند. از این رو، نیاز جدی به فرهنگ‌سازی در میان خانواده‌ها، معلمان و جامعه وجود دارد تا از خطرات پدیده‌ی کودکان کار مجازی آگاه شوند و آموزش‌های لازم را درباره‌ی آسیب‌های روان‌شناختی شدید ناشی از این تصمیم دریافت کنند.
اما مسئله‌ی حیاتی‌تر، قانون‌گذاری و نظارت بر اجرای قوانین درباره‌ی کودکان کار مدرن است؛ زیرا در این زمینه، با خلأ قانونی جدی مواجه هستیم.
لیلی تقربی، پژوهشگر حقوق کودک، در گفت‌وگویی بیان داشت: «با توجه به تغییرات سریع فضای مجازی و نقش پررنگ‌تر کودکان در آن، نیاز به ارتقای قوانین موجود و تدوین مقررات جدید به‌شدت احساس می‌شود. این قوانین باید به مسائل مربوط به کار کودکان در فضای مجازی، استثمار اقتصادی و روانی، و حفظ حریم خصوصی و امنیت آنها بپردازند.»
او افزود: «قوانین فعلی عمدتاً به مشاغل فیزیکی و سنتی اشاره دارند و برای فضای مجازی که ویژگی‌های خاص خود را دارد، مناسب نیستند. در بسیاری موارد، کودکان به‌دلیل نبود حمایت قانونی مشخص، از حقوق خود بی‌خبرند یا دچار سوءاستفاده‌های روانی، اقتصادی یا حتی فیزیکی می‌شوند. بنابراین، وجود قوانینی خاص درباره‌ی کار کودکان در فضای مجازی، می‌تواند از حقوق آنها در برابر استثمار و سوءاستفاده محافظت کند.»
این پژوهشگر همچنین به اهمیت نظارت اشاره کرده و گفته است: «یکی از چالش‌های بزرگ فضای مجازی، دشواری نظارت و کنترل بر فعالیت‌های آنلاین است. قوانین جدید باید سازوکار‌هایی برای نظارت مؤثرتر ایجاد کنند؛ از جمله رصد فعالیت‌های اقتصادی، تعیین حداقل سن برای فعالیت‌های اقتصادی آنلاین و اعمال محدودیت‌هایی برای زمان و میزان فعالیت کودکان.»
نویسنده: فاطمه پارسایی
لینک کپی شد
گزارش خطا
۰
اخبار مرتبط
ارسال نظر
*شرایط و مقررات*
خبرگزاری دانشجو نظراتی را که حاوی توهین است منتشر نمی کند.
لطفا از نوشتن نظرات خود به صورت حروف لاتین (فینگیلیش) خودداری نمايید.
توصیه می شود به جای ارسال نظرات مشابه با نظرات منتشر شده، از مثبت یا منفی استفاده فرمایید.
با توجه به آن که امکان موافقت یا مخالفت با محتوای نظرات وجود دارد، معمولا نظراتی که محتوای مشابهی دارند، انتشار نمی یابد.