سهم ۳ درصدی کشاورزی از سرمایه‌گذاری؛ واقعیتی تلخ در پایان چشم‌انداز ۲۰ ساله

به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، با پایان یافتن افق ۲۰ ساله سند چشم‌انداز کشور در سال ۱۴۰۴، زمان آن فرا رسیده تا عملکرد بخش‌های مختلف اقتصادی کشور مورد ارزیابی قرار گیرد. یکی از بخش‌های کلیدی اقتصاد، کشاورزی است؛ حوزه‌ای که قرار بود در این مدت دگرگونی چشمگیری در آن رقم بخورد. اما شواهد و تحلیل‌ها حاکی از آن است که بسیاری از اهداف محقق نشده یا در مسیر درست قرار نگرفته‌اند.

تولید؛ عملکردی بهتر از صنعت و معدن

یکی از شاخص‌های کلیدی برای سنجش تحقق اهداف سند چشم‌انداز، «مقدار تولید» است. طبق گزارش‌های مرکز آمار ایران با سال پایه ۱۳۹۰، شاخص مقدار تولید در بخش کشاورزی در بازه ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۱ به‌ طور میانگین ۱۰۳.۳ ثبت شده، در حالی که این عدد در بخش معدن ۹۷.۳ و در صنعت ۹۲.۷ بوده است. این ارقام نشان می‌دهد که کشاورزی، در مقایسه با دیگر بخش‌ها، عملکرد تولیدی بهتری داشته است.

با این حال، رشد این شاخص در کشاورزی بسیار اندک و در حد یک‌ دهم درصد بوده و در برخی سال‌ها نیز رشد منفی ثبت شده است. این رقم در بخش صنعت سه‌ دهم درصد و در معدن منفی چهار دهم درصد اعلام شده است.

بهره‌وری نیروی کار؛ پایین نیست، اما کافی هم نیست

بر اساس گزارش سازمان ملی بهره‌وری، شاخص بهره‌وری نیروی کار در کشاورزی بین سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۰ به‌ طور میانگین ۹۸.۵ و در ۵ سال اخیر ۱۰۶.۶ ثبت شده است. این شاخص در بخش خدمات در همین بازه ۱۰۲.۷ و ۹۹.۸ گزارش شده، که نشان می‌دهد در برخی سال‌ها بهره‌وری خدمات از کشاورزی پیشی گرفته است.

با وجود این، اگرچه بهره‌وری نیروی کار در کشاورزی نسبت به دیگر بخش‌ها پایین‌تر نیست، اما نسبت به استانداردهای جهانی و اهداف ترسیم‌شده در سند چشم‌انداز، فاصله دارد.

یکی از چالش‌های اصلی بخش کشاورزی، سهم ناچیز آن از سرمایه‌گذاری کل اقتصاد است. به گفته  مشاور مطالعاتی معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی، تنها ۳ درصد از کل سرمایه‌گذاری‌ها طی سال‌های اخیر در این بخش انجام شده است؛ عددی که نشان‌دهنده مظلومیت این حوزه در تخصیص منابع است.

میانگین موجودی سرمایه در تجهیزات، ماشین‌آلات و تاسیسات کشاورزی از ۱۶۹ هزار میلیارد تومان در سال‌های ابتدایی دهه ۱۳۹۰ به ۲۴۱ هزار میلیارد تومان در سال ۱۴۰۴ رسیده و میانگین ۵ سال اخیر آن ۲۳۰ همت برآورد می‌شود. در مقابل، میانگین سرمایه‌گذاری در بخش خدمات به ۵۶۲۸ هزار میلیارد تومان رسیده است.

این در حالی است که سهم بخش کشاورزی از موجودی سرمایه اقتصاد، به‌ طور میانگین ۳.۱ درصد، در نفت و گاز ۲.۵ درصد، در صنایع و معادن ۱۱.۷ درصد و در خدمات ۸۲.۷ درصد اعلام شده است. این آمارها به‌خوبی شدت انحراف سرمایه به سمت بخش خدمات و دور شدن آن از حوزه‌های مولد همچون کشاورزی و صنعت را نشان می‌دهد.

در حال حاضر، حدود ۴ میلیون نفر از ۲۴ میلیون شاغل کشور به‌ طور مستقیم در بخش کشاورزی فعالیت می‌کنند؛ رقمی که ۱۷.۸ درصد از کل اشتغال کشور را شامل می‌شود. صنایع با ۳۲.۵ درصد و خدمات با ۴۹.۲ درصد سهم بیشتری دارند. اما اگر مشاغل غیرمستقیم مرتبط با کشاورزی نیز در نظر گرفته شود، سهم کشاورزی از اشتغال به بیش از ۳۲.۶ درصد خواهد رسید.

با در نظر گرفتن بعد خانوار، می‌توان گفت حدود ۱۶ میلیون نفر از جمعیت کشور به‌ طور مستقیم و غیرمستقیم با بخش کشاورزی درگیر هستند؛ آماری که اهمیت اجتماعی و اقتصادی این بخش را بیش از پیش نمایان می‌سازد.

بررسی شاخص‌های تولید، بهره‌وری، اشتغال و سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی نشان می‌دهد که این حوزه از ظرفیت بالایی برای ایجاد ثبات اقتصادی، ارزش‌افزوده و اشتغال برخوردار است، اما به‌ طور مزمن با کمبود سرمایه‌گذاری مواجه بوده است.

به گفته مرسلی، مشاور مطالعاتی معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی، کشاورزی با برخورداری از ویژگی‌های اقتصاد مقاومتی، می‌تواند نقشی راهبردی در کاهش آسیب‌پذیری کشور در برابر تحریم‌ها و نوسانات بیرونی ایفا کند. با این حال، تحقق این نقش نیازمند تغییر در سیاست‌گذاری‌های سرمایه‌گذاری و توجه جدی‌تر به این بخش حیاتی است.