کریدور زنگزور چیست؟/ گذرگاهی برای کاهش نفوذ اقتصادی ایران در منطقه

به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو – مرضیه کوثری: نفوذ اقتصادی ایران در خاورمیانه طی سال‌های پی در پی، به‌ویژه بعد از اعمال تحریم‌ها که فشار‌های زیادی روی کشور وارد کرد، به‌طور چشمگیری افزایش یافت. با وجود این فراز و نشیب ها، ایران توانست نقش مهمی در اقتصاد منطقه ایفا کند و همچنان در بازار‌های مختلف منطقه تاثیرگذار باقی بماند.

اما هر چند سال یکبار، چالش‌های جدیدی برای مسیر انتقال کالا‌ها از ایران به کشور‌های مورد هدف ایجاد می‌شود. یکی از این چالش‌ها که به تازگی مسئله آن پررنگ‌تر شده، ایجاد «کریدور زنگزور» است.

کریدور زنگزور کجا قرار دارد؟

کریدور زنگزور یک مسیر ترانزیتی جدید و بسیار بااهمیت در منطقه قفقاز جنوبی است که اتفاقا اسم آن نیز از منطقه زنگزور گرفته شده است. این منطقه در جنوب شرقی ارمنستان قرار دارد و مرز مشترک نیز با آذربایجان و ایران دارد. کریدور زنگزور قدمتی تاریخی دارد، چرا که همیشه این مسیر راه ارتباطی مهمی بین شمال و جنوب قفقاز بوده، اما حالا با توجه به تحولات سیاسی و جنگ‌های اخیر، دومرتبه توجه‌ها به آن جلب شده است.

ماجرای این کریدور چیست؟

کریدور زنگزور (Zangezur Corridor) یک مسیر ترانزیتی پیشنهادی است که جمهوری آذربایجان و ترکیه به دنبال ایجاد آن هستند و موضوعش به منطقه‌ای در جنوب ارمنستان (استان سیونیک) برمی‌گردد. ماجرا این است که بعد از جنگ ۲۰۲۰ قره‌باغ و توافق آتش‌بس، بندی در توافق بود که می‌گفت باید ارتباط ترانزیتی بین جمهوری آذربایجان و نخجوان (منطقه خودمختار در جمهوری آذربایجان) برقرار شود.

باکو، پایتخت آذربایجان، و آنکارا، پایتخت ترکیه، این بند را طوری تفسیر می‌کنند که یک کریدور ویژه ایجاد شود که کنترل و امنیتش دست ارمنستان نباشد، بلکه عملاً به صورت مستقیم تحت نفوذ آذربایجان و ترکیه باشد؛ به بیان ساده‌تر، این دو کشور قصد دارند کریدور زنگزور طوری مدیریت شود که ارمنستان نتواند در آن دخالت یا کنترل داشته باشد و قدرت اصلی کنترل مسیر به دست آذربایجان و ترکیه باشد.

بازی پشت پرده کریدور زنگزور؛ کوتاه کردن دست ایران از قفقاز

هدف اصلی کریدور زنگزور این است که یک راه مستقیم و سریع برای انتقال کالا و انرژی از آذربایجان به نخجوان و ترکیه را بدون اینکه مسیر از خاک ایران یا ارمنستان عبور کند، ایجاد کرده باشد. به‌عبارت ساده‌تر، این کریدور قصد دارد دست ایران را از کنترل ترانزیت منطقه کوتاه کرده و به آذربایجان و ترکیه قدرت و نفوذ بیشتری در این مسیر بدهد.

۳ کشور به عنوان کشور‌های اصلی دخیل در ایجاد این کریدور شناخته می‌شوند؛ اول، آذربایجان به عنوان مالک اصلی این مسیر. دوم، ترکیه به عنوان شریک راهبردی و کشور سوم، ارمنستان که بخش بزرگی از مسیر روی خاک این کشور قرار دارد.

کریدور زنگزور؛ رقیب تازه ایران در بازار ترانزیت منطقه‌ای

ایران باوجود اینکه به طور غیرمستقیم در این موضوع دخیل است، اما متحمل بیشترین آسیب از سمت این کریدور می‌شود. چون کریدور زنگزور مسیر‌های ترانزیتی سنتی ایران را تهدید می‌کند و می‌تواند جایگزین مناسبی برای عبور کالا‌ها و انرژی باشد.

درصورتی که کریدور زنگزور راه‌اندازی شود، چند چالش اقتصادی مهم برای ایران اتفاق خواهد افتاد. اولین مورد، کاهش سهم ایران در ترانزیت منطقه است. ایران مسیر‌های ترانزیتی مهمی دارد که کالا‌های شمال و جنوب قفقاز و حتی فراتر، از آن عبور می‌کنند. این کریدور جدید مسیر کوتاه‌تر و مستقیمی بین آذربایجان و نخجوان و ترکیه فراهم می‌کند که ممکن است بخش زیادی از بار ترانزیتی و تجاری را از مسیر ایران به سمت خود بکشاند و این یعنی کاهش درآمد ایران از ترانزیت کالا.

رقابت در حوزه انرژی موضوع مورد چالش دوم است. اگر کریدور زنگزور به مسیر انتقال انرژی (مثل گاز و نفت) نیز تبدیل شود، ایران احتمالا بازار‌های خود را در این منطقه از دست می‌دهد؛ به این دلیل که آذربایجان و ترکیه می‌توانند انرژی خود را بدون نیاز به عبور از خاک ایران صادر کنند که این اتفاق برای اقتصاد ایران ضرر بزرگی محسوب می‌شود.

کاهش نفوذ اقتصادی و سیاسی ایران یکی از مهمترین چالش‌های پیش روی این کریدور برای کشور به‌شمار می‌رود. اقتصاد و سیاست در این منطقه به شدت به هم مرتبط هستند. با از دست دادن نقش کلیدی در ترانزیت و انرژی، نفوذ سیاسی ایران در قفقاز جنوبی کمتر می‌شود و این موضوع ممکن است به کاهش قدرت چانه‌زنی ایران در مذاکرات منطقه‌ای منجر شود.

چالش‌های اقتصادی مطرح شده درصورت ایجاد کریدور زنگزور، جدای از خطر‌های امنیتی و سیاسی است که برای کشور بوجود می‌آید. با این اوصاف، این کریدور فقط راه ترانزیتی ساده نیست؛ بلکه یک بازی سیاسی و اقتصادی است که واضحا قصد دارد معادلات قدرت در قفقاز را تغییر دهد و نفوذ کشور‌های منطقه را جابجا کند.