صفر تا صد قدرت زیردریایی های جنگی ایران/ کدام زیردریایی ایرانی به سمت اسراییل موشک شلیک کرد؟

به گزارش خبرنگار امنیت دفاعی خبرگزاری دانشجو ؛ در بحبوحه تحولات استراتژیک منطقه و نمایش اقتدار نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران، به ویژه در پاسخ‌های کوبنده به متجاوزان در طول جنگ 12 روزه، همواره سوالاتی در خصوص ابعاد و گستره توانمندی‌های نظامی کشور مطرح می‌شود.

یکی از پرسش‌های کلیدی که پس از عملیات‌های ترکیبی و پیچیده اخیر در ذهن تحلیلگران و افکار عمومی شکل گرفت، به نقش نیروی زیرسطحی ایران در این معادلات بازمی‌گردد. به طور مشخص، پس از عملیات «وعده صادق ۳»، این گمانه‌زنی تقویت شد که یک زیردریایی ایرانی اقدام به شلیک موشک کروز به سمت اهدافی در سرزمین‌های اشغالی کرده است.

اگرچه صدا و سیما در گزارشش به اشتباه تصاویری از شلیک موشک‌های کروز «کالیبر» از یک ناوچه روسی کلاس «بویان» را به جای شلیک از زیردریایی های ارتش ایران منتشر کرد، اما این خطا نافی اصل توانمندی و وجود چنین قابلیتی در دکترین دفاعی ایران نیست.

تصویر منتشره از صداسیما که ارشیوی از شلیک موشک از کشتی جنگی روسی بوده است

شواهد و رزمایش‌های پیشین نشان می‌دهد که نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران به فناوری پیشرفته شلیک موشک‌های کروز از زیردریایی‌های خود دست یافته است. پروژه موفق «جاسک-۲» که طی آن موشک‌های کروز ضدکشتی از زیردریایی کلاس غدیر با موفقیت پرتاب شدند، گواهی بر این مدعاست.

بنابراین، هرچند تصویر رسمی از این اقدام منتشر نشده، اما تحلیل فنی و نظامی نشان می‌دهد که این قابلیت، در زیرسطحی ارتش وجود دارد و شلیک موشک از زیردریایی فراتر از چند شایعه رسانه ای است. لازم به ذکره برد موشک های پروژه جاسک 2 به اراضی قدس اشغالی نمیرسد و در صورت ارتقا یا تعویض نوع موشک ولی بر اساس همان تاکتیک و کنیستر امکان رسیدن به برد اراضی قدس اشغالی وجود دارد.

برای درک عمیق‌تر این توانمندی، باید سفری به تاریخچه و سیر تکامل ناوگان زیرسطحی ایران داشته باشیم؛ داستانی که از یک خریدار صرف به یک طراح و تولیدکننده بومی بدل شده است. در ادامه به بررسی شکل گیری ناوگان زیردریایی ایران و همچنین وضعیت فعلی زیردریایی های ایرانی میپردازیم:

 کلاس کیلو، نخستین تجربه زیرسطحی ایران

ورود ایران به باشگاه دارندگان زیردریایی پس از پایان جنگ تحمیلی و در دهه ۱۳۷۰ شمسی رقم خورد. در آن دوران، در راستای بازسازی و نوسازی نیروهای مسلح، قراردادی با روسیه برای خرید سه فروند زیردریایی دیزل-الکتریک کلاس «کیلو» (پروژه ۸۷۷) منعقد شد. این زیردریایی‌ها که در ایران با نام کلاس «طارق» شناخته می‌شوند، به ترتیب با نام‌های طارق ۹۰۱، نوح ۹۰۲ و یونس ۹۰۳ در سال‌های ۱۹۹۲، ۱۹۹۳ و ۱۹۹۶ به نیروی دریایی ارتش پیوستند.

کلاس کیلو در زمان خود یکی از بی‌صداترین و بهترین زیردریایی‌های دیزل-الکتریک جهان محسوب می‌شد و لقب «حفره سیاه» را از آن خود کرده بود. این زیردریایی سنگین با وزن ۳۹۵۰ تن در حالت غوطه‌ور، طول ۷۴ متر و ۵۲ نفر خدمه، برای عملیات در آب‌های عمیق و اقیانوسی طراحی شده است. مداومت دریانوردی ۴۵ روزه و ۶ لوله اژدرافکن ۵۳۳ میلی‌متری با قابلیت حمل ۱۸ اژدر (احتمالاً از نوع تایپ ۵۳ روسی یا والفجر بومی) آن را به یک شکارچی قدرتمند در دریاهای آزاد بدل می‌کند.

با این حال، این تجربه اولیه خالی از چالش نبود. بدعهدی روس‌ها در ارائه دفترچه‌های فنی و پشتیبانی تعمیر و نگهداری، برای سال‌ها ناوگان طارق را با مشکلات جدی مواجه کرد. این فشار، اما در نهایت به یک فرصت طلایی برای متخصصان داخلی تبدیل شد.

 جهاد خودکفایی نیروی دریایی ارتش با تکیه بر دانش و غیرت ایرانی، توانست بر این چالش فائق آید و تعمیرات اساسی و اورهال کامل این زیردریایی‌های پیچیده را در داخل کشور به سرانجام برساند. این دستاورد بزرگ، سنگ بنای استقلال ایران در حوزه فناوری‌های زیرسطحی شد.

از منظر استراتژیک، کلاس کیلو برای عملیات در عمق کم خلیج فارس چندان مناسب نیست، اما یک بازوی قدرتمند برای حفاظت از منافع ملی در دریای عمان، شمال اقیانوس هند و آب‌های دوردست به شمار می‌رود. حضور این زیردریایی‌ها در این مناطق، عمق استراتژیک ایران را افزایش داده و توانایی کنترل خطوط مواصلاتی حیاتی را به نیروهای مسلح می‌بخشد.

زاده خلیج فارس؛ کلاس غدیر، استاد رزم نامتقارن

نیازهای عملیاتی در خلیج فارس، با ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود (عمق کم، شوری بالا و ترافیک دریایی سنگین)، ایران را به سمت توسعه یک زیردریایی متناسب با این جغرافیا سوق داد. در اوایل دهه ۱۳۸۰، با انتقال فناوری زیردریایی کلاس «یونو» از کره شمالی، پروژه بومی‌سازی و تولید انبوه مینی‌زیردریایی‌ها در ایران کلید خورد. حاصل این تلاش، کلاس غدیر بود؛ یک زیردریایی کوچک اما مرگبار که به ستون فقرات نیروی زیرسطحی ایران در خلیج فارس تبدیل شد.

غدیر با وزن ۱۱۵ تا ۱۵۰ تن و طول ۲۹ متر، در رده زیردریایی‌های میدجت (Midget) قرار می‌گیرد. این ابعاد کوچک، بزرگترین مزیت آن است.

ردیابی غدیر توسط سونارهای دشمن بسیار دشوار است و قابلیت «کف‌نشینی» (نشستن در بستر دریا) به آن اجازه می‌دهد تا برای مدت طولانی در نقاط استراتژیک به کمین بنشیند و در لحظه مناسب به دشمن ضربه بزند.

با تولید بیش از ۲۱ فروند از این کلاس، ایران عملاً خلیج فارس را به یک میدان مین متحرک و هوشمند برای هر نیروی متخاصم تبدیل کرده است.

این زیردریایی دارای دو مقر پرتاب اژدر ۵۳۳ میلی‌متری است و معمولاً دو اژدر (از نوع والفجر یا نسخه‌های مشابه) حمل می‌کند. اگرچه برد و مداومت عملیاتی آن محدود است، اما برای ماموریت‌های تعریف‌شده در خلیج فارس و سواحل مکران کاملاً کفایت می‌کند.

متخصصان ایرانی در طول سال‌ها، این کلاس را با سامانه‌های بومی ارتقا داده‌اند؛ کابین دیجیتال، اپتیک پیشرفته با دید حرارتی و مسافت‌یاب لیزری، و سونارهای بهینه‌شده، غدیر را از نمونه اولیه کره‌ای خود بسیار توانمندتر کرده است.

اوج شکوه فناوری در کلاس غدیر، موفقیت در پروژه جاسک-۲ بود. تبدیل این زیردریایی کوچک به یک سکوی پرتاب موشک کروز، یک جهش پارادایمی در توان رزم نامتقارن ایران بود. غدیر اکنون می‌تواند بدون آنکه شناسایی شود، به نزدیکی ناوگروه دشمن نفوذ کرده و موشک‌های ضدکشتی خود را از اعماق شلیک کند.

 این پروژه موفق همان قابلیتی است که شلیک به سمت اهداف زمینی در سرزمین‌های اشغالی را نیز از لحاظ تئوری و عملی ممکن می‌سازد.

فتح قله‌های فناوری؛ کلاس فاتح، پیشرفته ترین زیردریایی تولید ایران

پس از کسب تجربه در نگهداری کلاس سنگین کیلو و تولید انبوه کلاس سبک غدیر، گام منطقی بعدی برای صنایع دفاعی ایران، طراحی و ساخت یک زیردریایی در کلاس متوسط (نیمه‌سنگین) بود که بتواند خلاء میان این دو را پر کند. این نیاز استراتژیک، به تولد زیردریایی فاتح منجر شد؛ یک دستاورد تماماً ایرانی که نماد بلوغ فناوری زیرسطحی کشور است.

فاتح با وزن ۵۲۷ تن در حالت سطحی و ۵۹۳ تن در حالت غوطه‌ور، به شکل قابل توجهی از غدیر بزرگتر و توانمندتر است. این زیردریایی با طول ۴۸ متر، می‌تواند تا عمق ۲۰۰ متری (بیشینه ۲۵۰ متر) عملیات کرده و مداومت دریانوردی ۳۵ روزه آن، امکان اجرای ماموریت در مناطق دورتری مانند دریای عرب و شمال اقیانوس هند را فراهم می‌سازد.

فاتح از نظر تسلیحات و تجهیزات یک جهش واقعی است:

تسلیحات: مجهز به ۴ لوله اژدرافکن ۵۳۳ میلی‌متری با قابلیت حمل اژدر و ۸ مین دریایی. 
سنسورها: مجموعه کاملی از تجهیزات روی برجک آن نصب شده که در زمان غوص جمع می‌شوند؛ از جمله پریسکوپ اپتیکی با دوربین‌های حرارتی و تلویزیونی، رادار جستجوی سطحی، سامانه هشداردهنده راداری (ESM) و سامانه‌های جنگ الکترونیک.

سونار: این زیردریایی به مجموعه‌ای از سونارهای پیشرفته اکتیو و پسیو مجهز است که احتمالاً شامل سونار بومی «سروش» می‌شود و قدرت کشف و درگیری بالایی را برای آن فراهم می‌کند.

رونمایی و الحاق فاتح به ناوگان جنوب در بهمن ۱۳۹۷، یک پیام روشن برای دشمنان داشت: ایران دیگر تنها یک مونتاژکار یا مهندس معکوس‌کننده نیست، بلکه یک طراح و سازنده قدرتمند در عرصه پیچیده زیرسطحی است.

فاتح با تلفیق پنهان‌کاری، قدرت آتش و مداومت عملیاتی مناسب، ابزاری کارآمد برای دفاع از منافع راهبردی ایران در آب‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای است. تولید انبوه فاتح در دستور کار است و حداقل 3 بدنه جدید در حال تجهیز هستند و به ارتش و احتمالا یک نسخه هم به سپاه تحویل خواهند شد.

نگاهی به پروژه حمله به اراضی قدس اشغالی از کف اقیانوس ها

حال به پرسش اصلی بازگردیم. با توجه به داده‌های موجود، کدام زیردریایی ایرانی قابلیت شلیک موشک کروز به اهداف زمینی در عمق استراتژیک دشمن را داراست؟

پاسخ در پروژه «جاسک» نهفته است. این پروژه که نسخه‌های مختلفی از آن توسعه یافته، بر ایده تبدیل یک اژدر به یک کپسول حامل موشک کروز استوار است. مکانیزم عملیاتی آن به این صورت است:
1.  شناسایی هدف: اطلاعات هدف (موقعیت، نوع و...) توسط واحدهای گشت و شناسایی (مانند پهپادها) جمع‌آوری می‌شود.
2.  انتقال داده: اطلاعات از طریق یک لینک ارتباطی امن و رمزگذاری شده به زیردریایی که در حالت پنهان در اعماق دریا منتظر است، ارسال می‌گردد.
3.  پردازش و شلیک: فرمانده زیردریایی اطلاعات را پردازش و هدف‌گیری می‌کند. سپس دستور شلیک صادر می‌شود.
4.  پرتاب کپسول: کپسول حامل موشک (که ظاهری شبیه به اژدر دارد) از لوله اژدرافکن پرتاب می‌شود.
5.  خروج از آب و احتراق: کپسول پس از طی مسافتی در زیر آب، به سطح می‌رسد. در زاویه و مکان مناسب، پوشش خود را رها کرده و موتور موشک کروز روشن می‌شود.
6.  پرواز به سمت هدف: موشک بر اساس اطلاعاتی که از قبل در رایانه آن ذخیره شده، مسیر خود را به سمت هدف طی کرده و آن را منهدم می‌سازد.

این فناوری پیچیده و پیشرفته، به ایران اجازه می‌دهد تا از یک سکوی پرتاب کاملاً پنهان و غیرقابل پیش‌بینی، اهداف حیاتی دشمن را در فاصله چند صد کیلومتری هدف قرار دهد. با توجه به اینکه این سیستم بر روی زیردریایی کلاس غدیر با موفقیت آزمایش و عملیاتی شده است، محتمل‌ترین گزینه برای اجرای چنین ماموریتی، همین زیردریایی کوچک و چابک است.

 توانایی تولید انبوه غدیر به ایران این امکان را می‌دهد که تعداد زیادی از این سکوهای شلیک موشکی را در نقاط مختلف خلیج فارس، دریای عمان و حتی فراتر از آن مستقر کند و یک لایه جدید و غیرقابل کشف به شبکه بازدارندگی خود بیفزاید.

زیردریایی ایرانی فاتح که آن هم قابلیت پرتاب مشابه با غدیر را دارد

 البته در ویدیو انتشار عمومی پیدا کرده موشک مذکور توانایی رسیدن به اراضی قدس اشغالی را به دلیل محدودیت برد ندارد اما در صورت ارتقا یا تعویض موشک بر اساس همان تاکتیک و کنیستر این مسله شدنی است. امیردریادار دوم آریا شفقت رودسری راجع به پروژه جاسک 2 و توانایی توسعه ان و اجرایی شدن آن روی باقی زیردریایی های ایرانی گفت:

زیردریایی‌های متعارف جهان از سلاح‌های اژدر و مین برخوردارند و زیردریایی دارای موشک محدود است اما با علم و دانش همکارانم در نیروی راهبردی ارتش جمهوری اسلامی ایران، موشک زیرسطحی به سطح جاسک 2 تست‌های متفاوتی را انجام داد و موفقیت آمیز بود نسبت به تست‌های اولیه تغییرات تاکتیکی در حوزه برد و قدرت روی این سلاح انجام شده و قابل بهره‌برداری در هر سه نوع زیردریایی‌های سبک، نیمه سنگین و حتی زیردریایی سنگینی که ساخت خود ما نبوده این سلاح و موشک قابل استفاده است. 

ناوگان زیرسطحی جمهوری اسلامی ایران، مسیری پرافتخار از وابستگی تا استقلال کامل را طی کرده است. امروز، این نیرو با در اختیار داشتن سه کلاس متفاوت از زیردریایی‌ها، یک راهبرد دفاعی سه‌لایه و کارآمد را پیاده‌سازی کرده است: کلاس کیلو (طارق) برای حضور قدرتمند در آب‌های دوردست و اقیانوسی، کلاس فاتح به عنوان یک بازوی چندمنظوره برای ماموریت‌های منطقه‌ای و حفاظت از خطوط کشتیرانی، و کلاس غدیر به مثابه یک خنجر زهرآگین برای نبردهای نامتقارن در تنگه هرمز و خلیج فارس.

دستیابی به توانمندی شلیک موشک کروز از زیر سطح، به ویژه از طریق پروژه جاسک، این قدرت را به سطح استراتژیک ارتقا داده است. این قابلیت، به ایران یک توانایی ضربه دوم (Second Strike) محدود اما معتبر می‌بخشد و دشمن را وادار می‌کند تا در محاسبات خود، تهدیدی نامرئی و ناشناخته را از اعماق آب‌ها لحاظ کند. با افزایش سطح تهدیدات و تنش ها باید دید شگفتانه خفته اقیانوسی ایران چه خواهد بود؟