دستاورد کلیسا و کاتولیک؛ غارت آثار باستانی و عتیقه/ آمریکا در اشغال عراق، 5 هزار نسخه خطی از کتابخانه شیعه غارت کرد

به گزارش خبرنگار دین و اندیشه «خبرگزاری دانشجو»، در برنامه هنگام درنگ این هفته دکتر موسی حقانی، محقق و پژوهشگر تاریخ معاصر ایران، خسرو معتضد، محقق و پژوهشگر، و دکتر مجتبی برزویی، محقق و پژوهشگر تاریخ معاصر ایران، در موضوع قاچاق اشیاء عتیقه به گفت و گو نشستند.

حقانی: در برنامه گذشته بحثی مطرح شد تحت عنوان غارت اشیاء عتیقه در ایران علی رغم شعار باستان گرایی که در دوران پهلوی به شدت مطرح بود. این شعار عظمت و عزتی را برای کشور ما به همراه نداشته است. باستان‌گرایی از یک سو پلی برای غربی کردن جامعه اسلامی ایران بود و از سوی دیگر با ایدئولوژی باستان‌گرایی شاهد غارت گسترده اشیاء عتیقه در کشور توسط تیم های فرانسوی، آمریکایی و انگلیسی هستیم.

 روند غارت اشیاء عتیقه و آثار باستانی ایران، که اکنون زینت بخش موزه های مهم جهان است، از چه زمانی آغاز شد و در دوران پهلوی چه شرایطی داشت؟

غارت آثار باستانی ایران در سایه بی اطلاعی از ارزش این آثار و گماشتن افراد فرومایه ایجاد شد

معتضد: از قرن 16 و 17 توجه اولین سیاحان، که اسامی این افراد در کتاب سرجان مالکوم موجود می‌باشد، به آثار باستانی ایران جلب شد و هیئت های پژوهشی که در کار خود ورزیده بودند شروع به مطالعه کردند. کم کم شرق شناسی به صورت یک علم در دانشگاه های اروپا به وجود آمد و در قرن 19 به اوج خود رسید.

از قرن 18 به بعد افراد زیادی از اروپا به ایران سفر می‌کنند و به آثار باستانی ایران توجه دارند. کم کم به صورت عتیقه‌شناسی متداول می‌شود. دانشگاه های اروپا به آن توجه می‌نمایند. یکی از این افراد دمورگان، که باعث و بانی نفت ایران می‌شود، است. دمورگان به دنبال آثار عتیقه در ایران بوده است و با کاوش در زمین ایران به نمک و نفت دست پیدا می‌کند. در سال 1894 بعد از انتشار مقاله‌ای در مجله معادن دنبال این کار می‌روند.

همانطورکه در کشوری که مردم اطلاعی ندارند 95% مردم بی سواد بودند و ارزش آثار باستانی را نمی دانستند. اروپا نیز از این وضع به خوبی بهره برد. یکی از برجسته ترین دزدان عتیقه خانم ژان دیالافوآ بود. تمام اشیاء عتیقه که از شوش خارج می‌کند را به کمک کشتی فرانسوی می‌برد.

 
قبل از ایشان لوک توس که انگلیسی بود، می‌باشد. این فرد وقتی اشیاء عتیقه ای، که از ایران خارج کرده بود، را در موزه لوور می‌گذارد دو گالری بزرگ را پر می‌کند. حتی نگران این بود که اگر مظفر الدین شاه بیاید و این آثار را ببیند خواهان آنها شود و شبانه نصف اشیاء را به مکانی دیگر منتقل می‌کنند در حالیکه مظفرالدین شاه با دیدن این اشیاء شروع به تعریف و تمجید و سپاسگزاری میکند!

این غارت تا زمانی که ایرانی ها کم کم متوجه امر میشوند و قانون عتیقات را میگذارند، ادامه داشته. بسیاری از غربی ها به گردن تاریخ این ملت حق دارند؛ چراکه تاریخ این ملت را از دل خاک بیرون کشیدند.

موزه شیکاگو، موزه کلمبیا، موزه کرنفسکی در پاریس با عتیقه ها و آثار باستانی ایران پر شده‌است. لسان السلطنه با کمک کنیا خان و آرشاک خان و صمد خان ممتاز السلطنه بسیاری از آثار خطی ایران را به فروش می‌گذاشتند. این اتفاقات در پرتو بی اطلاعی، بی علاقگی و گماشتن افراد فرومایه به وقوع میپیوندد.

خواستگاه غارت آثار باستانی ملل به 200 سال پیش از رنسانس برمی‌گردد

برزویی: غارت آثار باستانی ویژگی مشخص تمدن غرب است. با شکل‌گیری تمدن نوین غرب عطش شدیدی برای شناسایی تمام فرهنگ ها، هنر، سیاست و ... به وجود می آید. این کار را حق خود می‌دانستند؛ چراکه شناختن فرهنگ تمامی جوامع را لازمه تسلط بر جهان می‌شمردند.

دیالافوآ تا جایی که توانست آثار باستانی را برد و هرچه که نتوانست ببرد به توپ بست

غرب عقیده داشت که این آثار به درد این جوامع نمی خورد. خانم دیالافوآ تا جایی که توانست بار کشتی کرد و هر آن چه که نتوانست با خود ببرد به توپ بست؛ چراکه نمیخواست این آثار به دست ملت بیفتد تا روزی مایه افتخار و آشنایی مردم ایران با گذشته پربار و با شکوه خود شود.

غارت آثار باستانی و عتیقه یکی از دستاورد های کلیسا و کاتولیک است

همین عمل نشان می‌دهد که این آثار در جایی به درد اقوام ما یا غربی میخورد. اروپا در آن زمان به ارزش این آثار واقف بود. خواستگاه این غارت به 200 سال پیش از رنسانس برمی‌گردد. غارت آثار باستانی و عتیقه یکی از دستاورد های کلیسا و کاتولیک است. کشیشان کلیسای کاتولیک از سوی پاپ موظف بودند هر سکه و شیء که مربوط به تاریخ اقوام دیگر است جمع آوری کنند.

هدف از غارت اشیاء عتیقه ملل شناخت فرهنگ آنها برای دخالت در امور آنها بود

در ایران به پیرو همین مسائل این غارت ها صورت می‌گرفت. هدف از این شناختن فرهنگ ها برای دخالت در امور آنها بود. در کنار این غارت سازمان یافته فردی و گروهی نیز وجود دارد. بسیاری از کلیمی‌های ایران همکار و همراه غارتگران بودند. غارت ها فقط به اشیاء تاریخی دوره پیش از اسلام محدود نبود، بلکه تمام نسخ خطی مربوط به تشیع و ... نیز مشمول این غارت ها می‌شد.

آیت الله مرعشی: اولین مانع من در یافتن نسخ خطی در عراق نمایندگان کنسول انگلیس بودند

آیت الله مرعشی می‌گفتند زمانیکه در عراق به دنبال نسخ خطی بودم اولین مانع من نمایندگان کنسول انگلیس در عراق بودند. تجارت خانه‌های مربوط به کمپانی هند شرقی عواملی داشتند در مناطق مختلف که مامور بودند همانطور که به شناسایی فرهنگ مناطق میپردازند، نسخ خطی را نیز جمع آوری کنند.

در کنار هدف غارت به منظور تسلط بر کشورها، مقاصد مالی نیز قابل ذکر است. به طور سازمان یافته در 1897 رسما امتیاز غارت به مدت 60 سال یا 100 سال به دست فرانسوی ها داده می‌شود. قاجار گمان می‌کرد اگر امتیاز غارت اشیاء را به روس یا انگلیس ندهد و این امتیاز را به دولتی بی طرف بدهد به نفع ایران خواهد بود. در حالیکه واقعیت امر چنین نبود؛ چراکه ایران هیچ نماینده‌ای در تیم‌های اکتشافی و حفاری نداشتند.

در دوره رضا شاه غارت ها شدیدتر صورت میگرفت

بسیاری از اشیاء با ارزش چه از جهت فرهنگی و هنری و چه از جهت مالی به خارج از ایران برده شد و اشیایی که متنوع تر بودند و از لحاظ ارزشی کم ارزش تر به موزه سلطنتی ایران داده شد.

از برجسته ترین غارتگران آثار باستانی ایران دمورگان، آندره گوداک، دمکنان، الکساندر پوپ، دمیسمن و خانمش و... را می‌توان نام برد. برخی از این افراد کارهای علمی نیز انجام می‌دادند اما حجم دزدی‌ها و حق ضایع شده ایران به صورت سازمان یافته آنقدر زیاد است که دانش دوستی و انگیزه‌های علمی افراد به چشم نمی‌آید.

قاجار دولت ضعیفی بود، اما در زمان رضا شاه که اوضاع ایران بهتر از قاجار بود باز هم این غارت‌ها انجام می‌شود، حتی با وجود افراد با سواد و در خیلی مواقع شدیدتر هم اتفاق می‌افتد.

اوزلی: باید ایرانی‌ها را در همین وحشیت رها کنیم تا یکدیگر را بدرند

حقانی: با باند تبهکاری که سیاست های استعماری نیز در کنار آن قرار دارد، در ماجرای غارت اشیاء عتیقه مواجه هستیم. فرانسوالوند میگوید زمانیکه غربی ها به آفریقا آمدند ما زمین داشتیم و آنها کتاب، بعد از مدتی آنها زمین داشتند و ما کتاب!

تشکیلات فراماسونری در ایران در کلیسای خیابان 30 تیر امروز جلسه برگزار می‌کرد. یکی از افرادی، که دوستان به آن اشاره نکردند، سرگی اوزلی بود که صدمات بسیاری به ایران وارد آورد. سرگی اوزلی کسی است که ایران را به پای مذاکره با روس ها در قرارداد گلستان برد. اوزلی فرمانی بیست ماده‌ای از جرج سوم دارد ( اوزلی هم فرستاده جرج سوم است هم فرستاده تشکیلات فراماسونری و کمپانی هند شرقی) که در آن به اوزلی دستور داده می‌شود نقشه تمام راه های ایران حتی دهات و... را بکشد. نوع تعامل مردم با یکدیگر و آداب و رسوم مردم و... را جمع آوری کند. کار اوزلی همان کاری که بی بی سی در این دوره انجام میدهد، میباشد.

امروز غرب برای تحلیل جوامع به درس خوانده‌های بومی که از جوامع خود بیزارند، نیاز دارد

برزویی: امروز نمی‌توانند به شیوه گذشته عمل کنند؛ چرا که مردم تقریبا باسوادند و نهادهای علمی بزرگی وجود دارد و غرب با مستشرقین نمی‌تواند به تنهایی جوامع را تحلیل کند. به درس خوانده های بومی که از جوامع خود بیزارند نیاز دارند.

در اشغال اخیر عراق، آمریکا 5 هزار نسخه خطی از کتابخانه شیعه غارت کرده است

در اشغال اخیر عراق، آمریکا 5 هزار نسخه خطی از کتابخانه شیعه غارت کرده است و این نشان دهنده این امر است که هنوز هم به دنبال این نوع آثار می باشند. اگر این آثار به درد نمی خورد؛ چرا اروپا و آمریکا این چنین برای به دست آوردن این آثار در تلاش اند؟ آمریکا و اروپا در تلاشند تا با به دست آوردن این آثار ما را تعریف و بعد برای ما برنامه ریزی کنند.

حقانی: در نهایت در این فرمان جرج سوم خرید کتب اعم از کتاب های دینی و غیره توصیه شده بود. در کنار سرگی اوزلی برادرش ویلیام اوزلی هم برای جاسوسی در قالب هیئت باستانی به ایران می آید.

رونق غرب، مدیون همین غارت ها است

 آیت الله مرعشی تمام زندگی خود صرف جمع آوری و حفظ نسخ خطی ایرانی و اسلامی و شیعی نمودند. دزدی جزء ذات استعمار و استکبار است. رونقی که غرب پیدا کرد مدیون همین غارت‌ها است.

 
دولت مردان ما به دنبال احترام افکار عمومی غرب به استقلال ایران بودند

برزویی: یکی دیگر از انگیزه‌های دولت مردان ما برای باز گذاشتن غرب در غارت اشیاء عتیقه ایران، این بود که دولت مردان ما گمان می‌بردند با برده شدن این اشیاء به غرب و به نمایش در آمدن آنها ایران شناخته میشود و افکار عمومی غرب به استقلال ایرانیان احترام می‌گذارد. غافل از اینکه برای غرب گذشته و هویت جوامع مهم نبوده و نیست.

 
درس خوانده‌های ما به این باور رسیده بودند که غرب وظیفه مقدسی برای شناسایی کل جهان و فرهنگ ها دارد. درس خوانده ها گمان می‌کردند که تمدن غرب بی شائبه به شناسایی فرهنگ‌ها کمک می‌کند و حق دارند دست به تحلیل و غارت اشیاء عتیقه بزنند.

حقانی: در جلد سوم کتاب «تاراج میراث ملی» اشاره شده که حاکمان شهرها به مرکز گزارشی بر این مبنا میدادند که کاووش ها و حفاری های هیئت ها مشکوک است. این هیئت ها در حال جاسوسی هستند. اما با این وجود باز هم اجازه غارت و حفاری داده می‌شود.

پهلوی و قاجار مرعوب غرب بودند

برزویی: حکومت ما در زمان پهلوی و قاجار مرعوب غرب هم بودند. مردم مانع این غارت ها میشدند اما توجهی به این اعتراضات نمیشد چراکه در دوره قاجار این تفکر را جا انداختند که عوام نمی فهمند. این تفکر هنوز در گفتار سلطنت طلب ها دیده می‌شود.

محمد رضا پهلوی: پدر من دست و رو شستن را به مردم ایران یاد داده است!

حقانی: محمد رضا پهلوی میگفت پدر من دست و رو شستن را به مردم ایران یاد داده است!

برزویی: این امر شرم آور است. در ایران قابوس نامه، سیاست نامه و کتاب های این چنین فراوان وجود دارد. ایران محل ادب و احترام است. مردم ایران هیچگاه با ورود اسلام گذشته و نیاکان خود را کنار نگذاشتند و همواره این دو را در کنار هم حفظ کردند.