پول‌های دفن شده پژوهش در وزارت بهداشت!/ علت کاهش تعداد مقالات کشورهای خارجی چیست؟

گروه علمی «خبرگزاری دانشجو»؛ با دکتر فاطمه رخشانی، پژوهشگر برجسته پزشکی کشور، معاون سابق بهداشت وزارت بهداشت،‌ معاون پژوهشی اسبق دانشگاه علوم پزشکی زاهدان و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی درباره مشکلات پژوهشی حوزه پزشکی به گفت وگو نشسته ایم که مشروح آن در ادامه می آید:

 

«خبرگزاری دانشجو» - به نظر شما علت انگیزه تک بُعدی پژوهشگران برای انتشار مقالات آی اس آی در مجلات بین المللی چیست؟

 

رخشانی: تاسیس وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در واقع ادغام وزارت علوم با وزارت بهداری در سال 68 بود، تمام انگیزه ما برای این اقدام حل مشکل آموزش کشور بود، وقتی حرف از فرار مغزها می زنیم از کسانی نام می بریم که از ایران رفته اند، اما من معتقدم کسانی هستند که در ایران زندگی می کنند، ولی مغزشان در اختیار دیگران است.

 

به دلیل اینکه من به عنوان یک عضو هیئت علمی باید تمام مقالات خود را در آی اس آی به چاپ برسانم و در آن حالت است که موفق به کسب رتبه می شوم، یکی از تحقیقاتی که من انجام داده ام درباره مالاریا بود و کارهایی در این زمینه انجام دادم که در ارائه خدمات به این بیماری بسیار کمک کننده بود، اما هیچ کدام از آنها برای من قابل چاپ در آی اس آی نبود به دلیل اینکه این موضوع مورد علاقه مجلات خارجی نبود، انجام این تحقیقات حتی یک صدم در ارتقای من کمکی نکرد.

 

 

وقتی با یک دانشجوی پزشکی کار تحقیقاتی انجام دادم و از آن یک مقاله ساده استخراج کردم، به دلیل اینکه مورد علاقه خارجی ها بود، به راحتی در آی اس آی چاپ شد، در واقع من در ایران زندگی می کنم و از کشور هم فرار نکرده ام، اما برای ایران کار نکرده و مشکلی از جامعه خود حل نمی کنم.

 

اگر حوزه پژوهش راهی برای این مشکل نیابد محققان ما نمی توانند برای حل مشکلاتمان بسیج شوند، کارهایی که من در زمینه تحقیق خود برای حل یکی از مشکلات جامعه انجام داده ام بسیار پر زحمت تر و درد سازتر از نوشتن یک مقاله بوده است، اما برای خودم محصولی نداشته و طبیعی است یک محقق متوجه تجربه من شود تمایلی به طی این مسیر ندارد.

 

مشکلات ما آن چیزی نیست که مقالات آی اس آی دنبال آن هستند، ما باید خود به دنبال راه چاره برای مشکلاتمان باشیم.

 

«خبرگزاری دانشجو»- باید چکار کنیم تا مقالات ما نیازهای پژوهشی کشور را تامین کند؟ 

 

رخشانی: برای حل این معضل باید آیین نامه تغییر کند تا بتوانیم ملاک های اندازه گیری را متفاوت کنیم، وقتی یک مقاله در یک مجله ایرانی چاپ شود امتیاز بسیار کمتری می گیرد تا در یک مجله خارجی،‌ ما به دلیل ارتقای علمی خود در مجلات خارجی باید در این مجلات نیز حضور داشته باشیم. من هم مخالف این کار نیستم و همین الان یکی از افتخارات ما همین جایگاه بالای علمی ما در سطح بین المللی است، اما در این شرایط که جایگاه ما ارتقا یافته است تعداد مقالات کشورهای دیگر نیز کاهش یافته، به دلیل اینکه آن کشورها دنبال افزایش رتبه جهانی نیستند، بلکه حل مشکلات جامعه دغدغه آنهاست.  

 

 

چه کسی حاضر است بابت این مقالات پژوهشگران امتیازی بدهد؟ دانشگاه مسیر خود را بدون توجه به نیازهای مردم طی می کند،‌ ما حالت آب و روغن هستیم، سیستم آموزش و پژوهش هر یک به طور جداگانه برای خود کار می کنند،‌ وقتی از بالا به ماجرا نگاه کنید، چون ملاک ارزیابی مقالات این گونه است، عملاً آب و روغن اتفاق می افتد،‌ مشکل اصلی و مورد نیاز جامعه در پژوهش ها جایگاهی  ندارد.

 

من در دوره معاونت پژوهشی خود در دانشگاه علوم پزشکی زاهدان،‌ معاون بهداشتی و محققان را با هم دعوت می کردم تا این دو کنار هم برای کارهای تحقیقاتی تصمیم بگیرند؛ چرا که بیان مشکلات در ارائه خدمات سخت بود.    

 

 

وقتی نگاه تحقیقاتی وجود نداشته باشد آن قدر تحقیق در حوزه درمان سخت است که محقق زیر بار این مسئولیت نمی رود، چرا؟ زیرا وقتی مشابه آن، تحقیق ساده تری انجام می شود چرا سراغ آن تحقیق برود؟!

 

 

چرا باید با وجود تعداد بالای فارغ التحصیلان کارشناسی ارشد و دکتری فقط تعداد کمی از آنها مشکلات جامعه ما را حل کنند؟ به دلیل اینکه در حل مشکلات جامعه سهیم باشند یا نباشند در هر صورت فارغ التحصیل می شوند.   

 

 

رسیدگی به مشکلات مردم به اراده سنگینی نیاز دارد، کارهای پژوهشی برای مسئولان دانشگاه بی اهمیت است، اگر من هر تصمیمی بدون هیچ مدرکی بگیرم و آن را در محیط اجرا کنم چه کسی از من می پرسد چه کاری انجام داده اید؟

 

«خبرگزاری دانشجو»- اشکالات کار کجاست؟

 

رخشانی- وقتی من در جایگاه یک محقق قصد دارم گره ای از مشکل کشورم را حل کنم و کسی هم پیگیر زحمات پژوهشگر نیست، طبیعی است که ریل تحقیق تعطیل شود!

 

 

یکسری از تحقیقات در معاونت های بهداشتی در حال انجام است،‌ البته اینکه محقق چقدر به این وضعیت آگاه است، در آن اعمال نشده، اگر قرار است که ما برای حل مشکل، ارائه خدمت و ... کاری انجام بدهیم در زمان نوشتن پورپزال باید مسئول و پژوهشگر پشت یک میز بنشینند.

 

معاون آموزشی دانشگاه باید اولویت های تحقیقاتی را تعیین کند، این خود یکی از مشکلات ما در حوزه سلامت است،‌ در اولویت بندی یک سیستم علمی حاکم نیست، باید بدانیم که اولویت ها چقدر با پایان نامه ها مطابقت دارد. وزارت بهداشت مسئول همه این هاست.   

 

در وزارت بهداشت سیستم اشتباهی در حال انجام است، این وزارتخانه خودش هم مسئول ارائه خدمت و هم مسئول تحقیقات است، برای نمونه دانشگاه صنعتی شریف که زیر نظر وزارت علوم است می تواند با وزارت نفت،‌ صنایع، نظامی و ... قرارداد عقد کند؛ زیرا در واقع عقد قرارداد خارج از دانشگاه و ارائه خدمت جای دیگری انجام می شود،‌ در واقع دانشگاه می تواند اولویت ها را دریافت کند سپس خدمت خود را بر اساس نیاز جامعه بدهد.   

 

اگر یک محقق در دانشگاه صنعتی شریف تصمیم بگیرد درباره یک ماده شیمیایی تحقیق کند نمی تواند خودش اقدام کند، بلکه باید طبق نیاز صنعت عمل کند، ‌یکی از دلایلی که ما نمی توانیم در وزارت بهداشت موفق باشیم این است که ما همپوشانی داریم،‌ هیچ کسی هم نیست که به این موضوع انتقاد کند، وقتی یک محصول را خودت تولید و خودت ارزیابی کنی چگونه می توانی موفق باشی؟  

 

 

وزارت بهداشت خود بودجه تحقیقات را می پردازد و خود نیز متولی انجام پژوهش هاست،‌ در ایران دانشگاه ها بودجه پژوهشی دارند، اما در دنیا این بودجه در اختیار بخش تحقیق و توسعه (( R & D قرار دارد.

 

 

وزارت بهداشت دارای دو معاونت غذا و دارو و تحقیقات است؛ یکی از معاونت هایی که در آن تحقیقات انجام می شود معاونت غذاو دارو است، برای انجام تحقیقات بودجه به هر دو معاونت تخصیص داده می شود، ‌تحقیقاتی در این وزارتخانه انجام می شود که مورد نیاز مردم هم نیست، هر یک سهمیه خود را از بودجه برمی دارند و هیچ کس به هیچ کس پاسخگو نیست، برای نمونه اگر در برنامه پزشک خانواده دارای یک وزارت بهداری که در آن بهداشت و غذا و دارو وجود داشت، بودیم، تحقیق خود را به واحد آموزش عالی سفارش می دادیم که خارج از وزارت بهداشت باشد؛ یک محقق باید زمانی امتیاز بگیرد که مشکلی را از کشور حل کرده باشد.

 

در وزارت بهداشت واحدی به نام تحقیقات کاربردی برای انجام تحقیقات داریم که حتی از بودجه بهداشت برای آن هزینه می شود، اما واحد پژوهش از اقدامات آن اطلاعی ندارد، اگر این موضوع مهم است معاونت پژوهشی باید این کار را انجام بدهد.  

 

 

اگر معاونت بهداشت وزارت بهداشت فقط دنبال ارتقای رتبه نه دنبال تامین نیازها باشد، مطمئن باشید به سمتی که باید برویم پیش نخواهیم رفت؛‌ زیرا مسیری که ما ملاک بندی می کنیم در راستای نیازهایمان نیست.   

 

«خبرگزاری دانشجو» - معاونت تحقیقات وزارت بهداشت با بودجه پژوهش چکار می کند؟

 

رخشانی: کاری که معاونت تحقیقات وزارت بهداشت انجام می دهد ساخت دستگاه «ام. آر. آی» است، در حال حاضر چند تحقیق درباره پزشک خانواده و سبک زندگی انجام شده است؟ تمام پول پژوهش دفن می شود برای اینکه مجلات خارجی را پربار کنیم و خوش به حال آنها شده که مجلاتشان بدون مقاله نمی ماند و این در حالی است که دانشجویان ما برای چاپ مقالاتشان دو هزار دلار هزینه می پردازند!