آیا عربستان به دنبال تهدید شیل نفت است؟

گروه اقتصادی "خبرگزاری دانشجو" - فاطمه اسماعیلی؛ در معاملات روز چهارشنبه بهای نفت برنت دریای شمال با افزایش مواجه شد و به 61 دلار و 24 سنت در هر بشکه رسید و قیمت نفت سبک آمریکا نیز 56 دلار و 74 سنت در هر بشکه معامله شد. اما این افزایش قیمت نفت موضوعی نیست که بتواند روند نزولی ماه‌های اخیر را جبران کند، چرا که قیمت این فرآورده در اواسط تابستان سال‌جاری چیزی در حدود 115 دلار بود. گفته می‌شود این روند افزایشی که موقتی بودن آن بر همگان محرز شده تنها شوکی نسبت به اظهارات اخیر وزیر نفت عربستان است که گفت حتی اگر تولیدکنندگان غیر عضو اوپک تولید نفت خود را کاهش دهند عربستان چنین کاری را انجام نخواهد داد.

جریان وابستگی ایران به درآمدهای حاصل از فروش نفت به بعد از اکتشاف اولین چاه‌های نفتی در دنیا و آغاز استخراج از این چاه‌ها برمی‌گردد که اقتصاد بسیاری از کشورها به نفت و فرآورده‌های نفتی وابسته شد. اما این موضوع با توجه به منابع فراوان طبیعی موجود در کشور ما بیشتر به چشم خورد و می‌توان گفت در حال حاضر بیش از 51 درصد از بودجه کشور به نفت و درآمدهای نفتی وابسته می‌باشد. وابستگی‌ای که از سال 1344 آغاز و تا به امروز ادامه یافته و طلای سیاه را به بلایی خانمان‌سوز مبدل کرده است  تا جایی که مقدار فروش و قیمت نفت دو موضوع حیاتی بوده و مسئولان کشورمان نمی‌توانند حتی لحظه‌ای اداره‌ کشور را بدون در دست داشتن نفت تصور کنند.

در اینکه همواره عوامل سیاسی و اقتصادی به صورت توامان از عوامل تاثیرگذار بر قیمت نفت بوده‌اند، شکی نیست اما این‌بار به نظر می‌رسد عوامل سیاسی بر عوامل اقتصادی چیره شده و تحقق درآمد بودجه‌ای بسیاری از کشورها را با چالش مواجه کرده است.

دلایل بیشماری از سوی کارشناسان انرژی و همچنین صاحبنظران اقتصادی و سیاسی برای کاهش قیمت نفت در بازارهای جهانی آورده شده است. برخی از این افراد کاهش قیمت نفت را به ورود داعش به منظقه و در اختیار گرفتن یک منبع نفتی عظیم به صورت رایگان ارتباط می‌دهند و برخی دیگر نیز از پررنگ بودن جنبه‌های سیاسی و تاثیر رکود اقتصادی اروپا و کاهش رشد اقتصادی در کشورهای چین و هند سخن می‌‌گویند اما موضوعی که اکثر کارشناسان بر آن اتفاق نظر دارند حکایت از نقش عربستان و بازی پیچیده و خطرناک این کشور با پرچم‌داری آمریکا برای تحت فشار قرار دادن ایران و روسیه دارد.

عربستان سعودی همواره به دلیل دارا بودن حجم عظیمی از ذخایر نفتی و همچنین تولید بالای نفت، نقش مهم و پررنگی در تعادل بازار جهانی و قیمت داشته است و تعامل خوب این کشور با متحدین آمریکایی و غربی‌اش وی را به دست اجرایی در منطقه تبدیل کرده است و اینبار این سیاست با کاهش قیمت نفت از سوی عربستان خود را نشان داد.

بر این اساس در این برهه زمانی کشور عربستان برای کاهش قیمت نفت 2 سیاست در پیش گرفت. یکی ثبات و یا افزایش عرضه نفت و دیگری کاهش قیمت این محصول از یک تا 5 دلار آن هم بدون هماهنگی با اعضای اوپک. از این رو عربستان سعودی در ماه نوامبر روزانه 9 میلیون و 420 هزار بشکه نفت عرضه کرد که نسبت به ماه اکتبر نشان‌دهنده افزایش روزانه 40 هزار بشکه‌ای نفت  بود. سیاستی که قیمت نفت را با کاهش قابل توجهی مواجه کرد.

اصرار عربستان برای ادامه سیاست‌هایش به گونه‌ای است که النعیمی، وزیر نفت عربستان سعودی در مصاحبه‌ای تاکید کرد "به عنوان سیاست نفتی اوپک، من اعضای سازمان و حتی دبیرکل اوپک را قانع کردم که بدون توجه به قیمت نفت، کاهش سطح تولید به نفع تولیدکنندگان اوپک نیست و اهمیتی هم ندارد که قیمت نفت بشکه‌ای ٢٠ دلار باشد یا ٤٠ یا ٥٠ یا ٦٠ دلار. "

بر این اساس این کاهش قیمت نه تنها کشورهای ایران و روسیه را تحت تاثیر قرار داد، بلکه خود عربستان نیز از اجرای این سیاست متضرر شد چرا که این کشور در حال حاضر با تولید ٩ میلیون و ٨٠٠ هزار بشکه ای نفت در روز که بیش از ٦ میلیون آن صادراتی است، از کاهش قیمت نفت زیانی چند صد میلیاردی می‌کند.

جان مک کین، سناتور امریکایی روز یکشنبه اعلام کرد باید از عربستان سعودی تشکر کنیم که اجازه داد قیمت هر بشکه نفت تا جایی سقوط کند که اقتصاد روسیه تحت حاکمیت ولادیمیر پوتین را به شدت تحت تاثیر قرار دهد.

وی با اشاره به مشکلاتی که اقتصاد روسیه اخیرا با آن روبرو شده است تاکید کرد، «سیاست های رئیس جمهور آمریکا ربطی به این مشکلات ندارد».

شاید تحمل قیمت‌های پایین، گزینه انتخابی سعودی‌ها نباشد اما یک الزام است. الزامی که از سوی آمریکا به این کشور تحمیل شده است. البته می‌توان گفت زیان ناشی از کاهش قیمت نفت در مقابل در معرض آسیب قرار گرفتن اقتصاد کشورهایی همچون ایران و عربستان زنگ می‌بازد و به سیاستی برد-برد برای سعودی‌ها و آمریکایی‌ها تبدیل می‌شود. سیاستی که تا به امروز با احتساب نفت ۱۰۶ دلاری و فروش روزانه یک میلیون بشکه‌ای نفت، کشورمان را ماهیانه با ضرر حداقل یک میلیارد و 450 میلیون دلاری مواجه کرده است چرا که پیش از این ایران روزانه ۱۰۶ میلیون دلار و ماهانه ۳ میلیارد و ۱۶۰ میلیون دلار نفت می‌فروخت که در زمان تمدید ۷ ماهه توافق ژنو و با احتساب فروش روزانه یک میلیون بشکه نفت ۷۴ دلاری، ماهانه به ۲ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار رسید و در حال حاضر با کاهش قیمت نفت به 57 دلار در هر بشکه به یک میلیارد و 710 میلیون دلار کاهش پیدا کرده است.

کریستین لاگارد، مدیرکل صندوق بین‌المللی پول نیز در میزگردی که در واشنگتن برگزار شده بود اعلام کرد که کاهش قیمت نفت خبر خوبی برای اقتصاد جهانی به شمار می‌رود و افزود: هنگامی که کاهش 30 درصدی را مشاهده می‌کنیم، این باید اینطور معنی شود که رشدی 0.8 درصدی در اکثر اقتصادهای پیشرفته که اقدام به واردات نفت می‌کنند، می‌باشد.

البته باید توجه داشت عوامل سیاسی و پیروی عربستان از آمریکایی‌ها تنها دلیل تحمل زیان چند صد میلیاردی این کشور نبوده است. در اینجا دو فرض محتمل شمرده می‌شود. اول آنکه گفته می‌شود سهم بازار فاکتوری بسیار مهم‌تر از قیمت نفت برای کشور عربستان است و بر همین اساس سعودی‌ها بدنبال حفظ بازار و خارج کردن نفت شیل امریکا از گردونه رقایت قیمتی بازار نفت می‌باشند تا سودی بالاتر از این کاهش قیمت با خارج شدن رقبا از میدان تولید بدست بیاورند چرا که در حال حاضر تولید نفت ایالات متحده به بیش از 9 میلیون بشکه در روز رسیده است که بالاترین حد در 29 سال گذشته محسوب شده و تنها یک قدم با عربستانی فاصله دارد که روزی 9.6 میلیون بشکه نفت تولید می‌کند که البته این فرض با توجه به هم‌پیمانی آمریکا و عربستان خیلی منطقی به نظر نمی‌رسد. شاهد این ادعا آنجاست که النعیمی در سال 2009 طی بازدید خود از شیل نفت از انجام سرمایه‌گذاری استقبال کرد، پس چگونه ممکن است در حال حاضر و به یکباره نظر خود را عوض کرده باشد؟ به نظر تمامی این ادعاها ردگم‌کنی بیش به نظر نمی‌رسد.

علاوه بر این به دنبال کاهش بیشتر قیمت نفت و سیاستی که اوپک در جهت تثبیت تولید اتخاذ کرده است، طبیعتا به مرور زمان کشورهای بسیاری در صدد خروج از سازمان اوپک بر می‌آیند. موضوعی که باز هم سهم این کشور را در بازار افزایش داده و آینده‌ای روشن را در مقابل این کشور قرار می‌دهد تا کاهش قیمت نفت هم سیاستی موفقیت‌آمیز برای کاهش قدرت اقتصادی کشورهایی همچون ایران و روسیه شود و هم راه را برای افزایش سهم کشور عربستان در میان کشورهای تولید‌کننده نفت باز ‌کند.