آیا چشمه جوشان نفت همیشه برای دانشگاه‌ها می‌جوشد؟

به گزارش خبرنگار اقتصادی «خبرگزاری دانشجو»، لایحه بودجه سال 1394 در حالی تحویل مجلس شورای اسلامی شد که آمار و ارقام آن حکایت از رشد بودجه دانشگاه‌ها و در مقابل کاهش بودجه پژوهشی داشت. نکته قابل توجه در این ارقام آن است که هیچ دانشگاهی با کاهش یا تثبیت بودجه مواجه نبوده و همه دانشگاه‌ها افزایش بودجه داشته‌اند.
 
 

بر این اساس در بین ۹ دانشگاه مطرح تهران، دانشگاه صنعتی شریف با افزایش 12.63 درصد در میزان بودجه در جایگاه چهارم قرار دارد و دانشگاههای تهران، شهید بهشتی و تربیت مدرس به ترتیب دارای بیشترین رقم بودجه برای سال94 هستند.

اما با این وجود نکته قابل توجه این است که متاسفانه چیزی در حدود 90 درصد از بودجه دانشگاه‌ها از طریق پول نفت و البته شهریه‌ها بدست می‌آید و در صورت قطع این منابع درآمدی آن هم به هر دلیلی دانشگاه‌ها دیگر قادر به ادامه حیات نبوده و یا روزگار سختی را پیش رو خواهند داشت. 

متاسفانه باید اذعان داشت این نکته در کشور ما مغفول مانده که دانشگاه به مثابه يک بنگاه دانش، فعاليت‌های توليد، توزيع، تبديل و ترويج دانش را دنبال می‌کند و يک الگوی مطلوب برای تامين مالی فعاليت‌های دانشگاه‌های دولتی، الگويی است که اولا تمام فعاليت‌های ياد شده را دربربگيرد، ثانيا سه اصل کارایی‌، کيفيت و عدالت را در دانشگاه‌ها تحقق ببخشد، ثالثا دانشگاه‌ها را برای‌ توسعه کمی‌ و کيفی فعاليت‌های خود برانگيزاند.

معمولا دانشگاه‎هایي دنيا برای تامين بودجه خود از پنج منبع  بودجه دولتی، فروش خدمات آموزشیي و پژوهشی، شهريه دانشجويی، كمك‎های مردمی (موقوفات) و کمک‌های خارجی استفاده می‎كنند به طوری كه اگر در يكی از اين زمينه‎ها با مشكل تامين مالی مواجه شوند، می‌توانند ديگر زمينه‎ها را فعال كرده و به جبران كسری بودجه خود اقدام كنند. اما در برخی از کشورهای جهان از جمله ایران، عمده‎ترين منبع  درآمدی دانشگاه‎ها را بودجه دولتی تشکیل می‌دهد که عمدتا از فروش منابع نفتی تامین می‌شود.

از آنجایی که تعداد قابل توجهی از دانشجویان در دانشگاه‌های دولتی تحصیل می‌کنند، این منابع درآمدی در این دانشگاه‌ها به نفت محدود شده و در صورت بسته شدن این شیر فلکه دیگر منبع درآمدی در اختیار این دانشگاه‌ها نیست و در حال حاضر دانشگاه‌ها و دانشجویان به یکی از مهمترین سازمان‌های هزینه‌بر برای دولت مبدل شده است از این رو توجه به تامین منابع مالی دانشگاه‌ها از طریق راه هایی به غیر از منابع دولتی، موضوع شایان توجهی است که به واسطه آن امنیت مالی دانشگاه ها در مواقع بحرانی افزایش می یابد چرا که با توجه به هزینه‌های بسیار زیاد دانشگاه‌ها، اعم از هزینه‌های مرتبط با دانشجویان شامل هزینه‌ها خوابگاهها، غذا، کمک‌های مالی و وام‌های دانشجویی و البته تامین و نگهداری فضاهای آموزشی، هزینه‌ مربوط به تجهیزات، آزمایشگاه‌ها، کارگاه‌ها، هزینه‌های مرتبط با کارکنان، اساتید و ... نمی‌توان به این مشکلات گذرا نگاه کرد.

در بسیاری از دانشگاه‌های کشورهای توسعه یافته و حتی در حال توسعه به صورت دیگری است. در این کشورها دانشگاه‌های پزشگی قسمت زیادی از بودجه خود را از طریق درآمدهای بدست آمده از بیمارستان‌های زیرمجموعه خود تامین می‌کنند و دانشگاه‌های صنعتی نیز طرح‌های صنعتی خود را پیش برده و از این طریق هزینه‌های جاری خود را تامین می‌کنند اما در کشور ما با توجه به ساختار جداگانه آموزشی در دو حوزه وزارت علوم و وزارت بهداشت، دانشگاه‌های پزشکی از این امکان بهره‌مند نبوده و در دانشگاه‌های صنعتی نیز شاید انگیزه‌ای برای این کار وجود نداشته باشد چرا که هر ساله از بودجه‌ای قابل برخوردار می‌شوند. 

برخی دانشگاه‌های آمریکا مثل دانشگاه‌های آیوی لیگ دارای پشتوانه مالی فراوان و در نتیجه خودکفا (غیر وابسته به بودجه‌های دولتی) هستند. بطور مثال دانشگاه هاروارد با سرمایه کل ۲۹ میلیارد دلاری خود، یک دانشگاه تماماً خصوصی است که بودجه سالیانه خود را از منابع گوناگون مانند صنعت، پروانه اکتشاف و اختراع، سرمایه داران و همچنین از دایره فارغ التحصیلان خود تامین می‌کند. و یا سامانه دانشگاه تگزاس نیز از پشتوانه سرمایه خصوصی ۱۳٬۵ میلیارد دلاری برخوردار است.

شاید به دلیل همین چالش‌ها بود که با گذشت زمان و به ویژه با کاهش قابل توجه قیمت نفت در سال جاری، ضرورت برقراری ارتباط منطقی و پایدار بین صنعت و دانشگاه، به عنوان دو بازوی مهم و تعیین کننده رشد و شکوفائی کشور در ابعاد مختلف، همچنین یکی از راه های تامین منابع مالی دانشگاه بیش از پیش احساس شد.

باید توجه داشت که دربسیاری از موارد دانشگاه می‌توانند برای انجام پروژه‌های تحقیقاتی مرتبط با صنعت قراردادهایی را با بخش‌های مختلف منعقد کرده و از این طریق درآمدهای قابل توجهی کسب کنند که طبیعتا قسمت عمده‌ای از هزینه‌ها را پوشش خواهد داد.

اساسی‌ترین مشکل این روزهای آموزش عالی کشور، بی‌‌تفاوتی دانشگاه‌ها به نیازهای اصلی کشور بوده که به نظر می‌رسد این بی‌تفاوتی نیز از وابستگی بودجه دانشگاه‌ها به بودجه نفتی نشات می‌گیرد و از همین رو دانشگاه‌ها از این بابت که منابع مالی خود را از فروش نفت و دیگر فرآورده‌‌های آن تامین می‌کنند، آسوده‌خاطر بوده و همین نیز موجب شده تا این مراکز توجه و رغبت مناسبی به لزوم و اهمیت ارتباط دانشگاه با صنعت نداشته باشند. 

طبیعتا با افزایش توجه به وضعیت دانشگاه ها و ارتباط قوی تر میان آن ها و صنعت، میزان قابل توجهی از بودجه مراکز آموزشی و پژوهشی کشورمان از بودجه دولتی بی نیاز شده و از توسط فعالیت های درون دانشگاهی تامین می شود تا نه تنها به واسطه هرگونه تغییر در قیمت و میزان فروش نفت، ستون های علمی و آموزشی کشور برای تامین هزینه های جاری شان با لرزش مواجه نشود بلکه دانشجویان کشور به ویژه دانشجویان دانشگاه های صنعتی به نیروی تولید کننده کشور افزوده شده و گامهایی استوار در راستایی خودکفایی و رهایی از وابستگی به تولیدات خارجی بردارند.