از پوپولیست احمدی‌نژاد تا پوپولیست روحانی!‌

گروه سیاسی  «خبرگزاری دانشجو» - محسن فرهادی؛ تعریف واژه پوپولیسم در دایره المعارف ویکی پدیا اینگونه ذکر شده است: «عَوام‌گرایی یا پوپولیسم (Populism) آموزه و روشی سیاسی است در طرفداری کردن یا طرفداری نشان دادن از حقوق و علایق مردم عامه در برابر گروه نخبه».

در کشور ما بحث های مختلفی پیرامون مفهوم این اصطلاح مطرح شده است. ابتدا رسانه های اصلاح طلب و زنجیره ای، از این مفهوم در جهت تخریب وجهه ی محمود احمدی نژاد استفاده کردند و او را متهم به پوپولیست بودن نمودند.

شانتاژ رسانه ای جهت دار، اجازه و فرصت بحث علمی پیرامون این مسئله را از جامعه گرفت. با این حال، برخی صاحبنظران معتقدند بایستی بین مفهوم پوپولیسم، دماگوژی(عوام‌فریبی)، نخبه ستیزی، مردم گرایی و ... تفکیک قائل شویم.

پروپاگاندای رسانه ای جریانی که از آن با نام زنجیره ای ها در ادبیات سیاسی کشور نام می برند، باعث خلط این مفاهیم شده و بررسی تاریخی عملکرد آنها نشان دهنده این است که مقصود اصلی از این نوع پرداختن به صورت مسئله پوپولیسم، تنها تخریب و به چالش کشاندن دولت نهم و دهم بوده است.

به صورتی که بررسی یادداشتی در روزنامه شرق در تاریخ سوم اردیبهشت 92- در کمتر از دو ماه تا برگزاری انتخابات ریاست جمهوری یازدهم- نشان دهنده پرداخت یک سویه این روزنامه به مفهوم پوپولیسم است. نویسنده در سراسر یادداشت، پوپولیسم را به معنای عوامفریبی دانسته و در انتها، فرد پوپولیست را فردی خودشیفته معرفی می کند.

حال ما در این مجال کوتاه می خواهیم با قبول دیدگاه زنجیره ای ها، به مقایسه ی عملکرد رئیس دولت نهم و دهم با حسن روحانی به عنوان نماد دولت اعتدال بپردازیم و با بازخوانی مواضع و عملکرد آنها، میزان پوپولیست بودن هر کدام را بسنجیم.

نظریه عوام‌گرایی فلسفی بر آرای هربرت شیلر و بر این فرض اولیه مبتنی است که عامهٔ مردم را افرادی ناآگاه، منفعل و ضعیف می‌پندارد. افراد دارای این دیدگاه، ویژگی های اصلی پوپولیسیم را بدین صورت ذکر کرده اند:

- جلب پشتیبانی مردم با توسل به وعده‌های کلی و مبهم

- پیشبرد اهداف سیاسی، مستقل از نهادها و احزاب موجود، با فراخوانی توده مردم به اعمال فشار مستقیم بر حکومت

پوپولیسم از این دیدگاه،؛ بر اين معنا مبتني است كه يك گروه سياسي براي كسب قدرت يا بقاي در قدرت به فريب عمومي بپردازد. یعنی از ارتباط با توده‌ها، فریب توده‌ها مدنظر است. در این معنا پوپولیسم آن نوع مکانیزم‌های ارتباطی با محیط اجتماعی است که مبتنی بر فریب است، برای این که محیط اجتماعی را با خودش همراه کند.

همانطور که ذکر شد، پوپولیسم در این معنا، ارزشی برای توده ی مردم قائل نیست و آنها را افرادی ناآگاه، منفعل و ضعیف می پندارد.

با بررسی تاریخی دیدگاه های روحانی و احمدی نژاد، به این نتیجه می رسیم که احمدی نژاد دقیقاٌ در نقطه ی مقابل این فرض اصلی پوپولیست بودن قرار می گیرد و در اظهارنظرهای خود همواره افتخار خود را خدمتگزاری به توده مردم و هم نشینی و هم صحبتی با مردم عادی جامعه دانسته است.

در مقابل، یکی از مشاورین ارشد آقای رئیس جمهور که قرابت فکری زیادی با او دارد، چندی پیش، اظهار نظر رانندگان تاکسی و لبوفروش ها(توده مردم) را در مورد مسائل کشور بی اهمیت دانسته بود که این مسئله جنجال زیادی را در فضای اجتماعی به دنبال داشت.

رئیس جمهور محترم خود نیز در مدت به دست گرفتن زمام امور اجرایی کشور، منتقدان خود در بین توده مردم را، افراد بی شناسنامه، تازه به دوران رسیده و بی سواد دانسته است که موید دیدگاه مشاور او در زمینه ی عدم صلاحیت مردم برای دخالت در امور کشور می باشد. آیا این برخوردها بوی خودشیفتگی موجود در شخصیت پوپولیست ها را نمی‌دهد و آیا تطابق صد در صدی با دیدگاه هربرت شیلر در مورد پوپولیسم ندارد؟

رئیس جمهور چندی پیش و با ناامیدی از تحقق شعارهای 100 روزه، در اقدامی که سروصدای زیادی را در محافل سیاسی و عمومی کشور به راه انداخت، خواستار برگزاری همه پرسی در مورد مسائل مهم کشور شد. پیشنهادی که از نظر همه صاحبنظران به برگزاری همه پرسی پیرامون مسئله ی هسته ای تعبیر شد.

همانطور که ذکر شد، یکی از ویژگی های مهم افراد پوپولیست، پیشبرد اهداف سیاسی، مستقل از نهادها و احزاب موجود، با فراخوانی توده مردم به اعمال فشار مستقیم بر حکومت می باشد و مسئله این است که آیا مطرح کردن همه پرسی در تطابق با دیدگاه‌های پوپولیسیتی قرار ندارد؟

تعدادی از روزنامه‌های با گرایش اصلاح‌طلبی که رئیس دولت قبل را به علت در پیش گرفتن سیاست هایی چون انجام سفرهای استانی، جمع آوری نامه های مردم در سفرهای استانی، حضور مستقیم در جمع مردم کوچه و بازار و ... متهم به پوپولیست بودن می کردند، امروز در برابر پوپولیست بودن یا نبودن رئیس دولت فعلی موضعی منفعل اتخاذ می کنند.

رئیس جمهور محترم در تبلیغات خود، بیشتر از آنکه به ارائه ی برنامه بپردازد بروی شعارهای انتخاباتی خود از جمله کلید تدبیر تمرکز کرده بود که عده‌ای این رفتار را  نوعی پوپولیست محوری تلقی کردند.

رئیس جمهور محترم مدعی بود با کلید خود مشکلات اقتصادی را 100 روزه حل خواهد کرد و تحریم ها را برخواهد داشت. یقیناٌ طرح شعاری حل کردن 100 روزه مشکلات یک کشور 75 میلیونی تنها یک مسئله شعار و بدون برنامه به نظر می‌رسید که بعداٌ در واقعیت خود را نشان داد و رئیس جمهور نیز قدم به قدم از این شعار پوپولیستی فاصله گرفت.

روحانی که با رایی متفاوت با دیگر روسای جمهور سابق بر سر کار آمده بود، در عین اینکه منتقدان خود را در توده مردم، بی شناسنامه و بی سواد می خواند، با درک احساس نیاز به حفظ و گسترش پایگاه اجتماعی خود، دست به اقداماتی زد که پیش از این،  از نظر روزنامه‌های اصلاح‌طلب کاملاٌ پوپولیستی بود.

رئیس محترم دولت در چرخشی آشکار، نظرات هاشمی را در مورد اقتصاد صدقه ای و انتقادات او به گداپروری دولت قبل از یاد برد و علاوه بر حمایت از پرداخت یارانه حتی به ثروتمندان! طرح ارائه سبد کالا را با محوریت وزارت رفاه تصویب و مجدانه پیگیری کرد. ولی این بار خبری از انتقادات رسانه‌های مذکور در مورد اقتصاد صدقه ای و گداپروری نبود.

در حرکتی دیگر، روحانی حضور سرزده در اجتماعات مردم لبوفروش کوچه و بازار را در دستور کار برنامه های خود قرار داد. حضور سرزده او از خط متروی تهران و خوش و بش با مردم را با منطق روزنامه‌های اصلاح‌طلب می توان حرکتی پوپولیستی به حساب آورد.

البته باید توجه داشت که اطرافیان رئیس جمهور محترم نیز با درک ضعف پایگاه اجتماعی دولت، از این حرکات بر کنار نمانده اند و در این جهت تلاش های مجدانه ای داشته اند. انتشار عکس موتور سواری! رئیس سابق اتاق بازرگانی ایران و رئیس دفتر کنونی رئیس جمهور در شبکه اجتماعی اینستاگرام، یکی دیگر از نمونه ی اینگونه رفتارهای مشکوک به پوپولیستی به حساب می آید.

حال باید از روزنامه‌های اصلاح‌طلب پرسید آیا از نظر شما انشقاق جدیدی در تعریف و معنای پوپولیست به وجود آمده است؟! و آیا از نظر شما، پوپولیست خوب و بد داریم که این روزها صدای جیغ های بنفشتان در رثای دموکراسی و حاکمیت پوپولیسم بر فضای سیاسی جامعه به گوش نمی رسد؟!

در پایان باید گفت که استفاده ابزاری جریان فرصت طلب رسانه ای از مفاهیم گوناگون سابقه ای دیرینه دارد. جریانی که قابلیت خود را در به لجن کشیدن مفاهیم خوب و اصیل و در مقابل؛ تبرئه کردن و بت سازی از  مفاهیم پست و سخیف را به خوبی نشان داده است. قضاوت بیشتر در مورد مفهوم حقیقی پوپولیسم و اینکه آیا نفس این رفتارها و حضور مسئولان در میان مردم را می‌توان نوعی پوپولیست دانست را به اظهار نظرات شما می سپاریم...