مهمانی که با خون بدرقه شد!/ اعدام شهید «شیخ نمر» چند روز پس از دیدار اردوغان از ریاض

گروه بین‌الملل خبرگزاری دانشجو - پریسا زارعی، آل سعود سرانجام اشتباهی که نباید می‌کرد را مرتکب شده و شیخ نمر روحانی مبارز و آزادی‌خواه این کشور و رهبر جنبش شیعیان شرق این کشور را اعدام کرد.

عربستان از سال گذشته که شاهد حکمرانی «ملک سلمان»  و پسرش «محمد بن سلمان» بوده، دوران بسیار سخت و پرچالشی را تجربه کرده است. مقام معظم رهبری در اوایل سال جاری اعلام کردند: «چند جوان بی‌تجربه امور عربستان را در دست گرفته و دارند جنبه توحش را بر جنبه متانت و ظاهرسازی غلبه می‌دهند.»

حقانیت این سخنان به خوبی در رفتارهای عربستان نمایان شد. حمله به یمن نشان داد که سعودی‌ها بدون هیچ‌گونه عقلانیتی در سیاست خارجی رفتار می‌کنند و شکست‌های پی‌در‌پی در منطقه باعث شد که حاکمان سعودی بیش از پیش از مدار عقل فاصله بگیرند. اعدام روحانی بلندپایه و رهبر شیعیان این کشور اما توحش مورد اشاره را به اوج رساند.

به اعتقاد برخی کارشناسان شهادت شیخ نمر در شرایط حساس منطقه را باید در چارچوبی گسترده‌تر از معادلات داخلی عربستان مورد تحلیل قرار داد. حاکمان سعودی با اطلاع و برآورد دقیق از واکنش‌های اعتراضی مردم منطقه شرقیه به اعدام شیخ نمر، چنین اقدامی ظالمانه‌ای را مرتکب شده‌اند و بر همین اساس باید مرزهای تحلیل را فراتر از مرزهای عربستان قرار داد. به نظر می‌رسد ریاض بیش از هر زمان دیگری، خود را نیازمند افزایش تنش با ایران دیده است.

با اعدام شیخ نمر که ماه‌ها در بازداشت آل سعود بود، شکاف میان شیعیان و حکومت سعودی عمیق‌تر از قبل می‌شود. شیعیان عربستان و به خصوص شیعیان منطقه شرقیه این کشور، این اقدام عربستان را نوعی سرکوب هویتی قلمداد کرده و شکاف اجتماعی آنان با حاکمیت، فعال‌تر از قبل خواهد شد.

در حالي كه اتهامات وارد شده به شيخ نمر مربوط به فعاليت‌هاي سياسي و حقوق بشري او بوده رياض با قرار دادن نام او در كنار نام افرادي كه دست به فعاليت‌هاي تروريستي زده‌اند مدعي شده كه او يك تروريست بوده است. اين در حالي است كه تقريباً تمامي نهادهاي حقوق بشري از جمله عفو بين‌الملل از احكام اعدام صادر شده عليه متهمان به تروريسم در عربستان به شدت انتقاد كرده‌اند. 

اما جالب تر آن که رژيم سعودي درحالي شيخ نمر را تروريست معرفي مي‌كند كه خود پدرخوانده تروريست‌ها در منطقه به شمار مي‌رود و با كمك‌هاي مالي و تسليحاتي، تكفيري‌ها را براي جنگ با دولت‌هاي عراق و سوريه به اين كشورها اعزام كرده است. به گزارش روزنامه واشنگتن پست، عربستان در سال گذشته دست كم تعداد 157 مورد گردن زدن داشته است كه اين رقم طبق اعلام گروه‌هاي مدافع حقوق بشر در نوع خود يك ركورد محسوب می‌شود.

محاکمه آیت‌الله نمر در مارس 2013 آغاز شد و دادستانی کل عربستان در آن زمان با متهم کردن وی به فتنه‌انگیزی، اعدام ایشان را خواستار شد. دادگاهی در عربستان در 15 اکتبر 2014 با مطرح کردن اتهامات ادعایی «فتنه‌انگیزی در کشور» حکم اعدام آیت‌الله نمر را صادر کرد.

محاکمه این عالم برجسته شیعه بدون حضور رسانه‌ها و بدون اجازه به وی جهت دفاع از خود، انجام شد. آیت‌الله نمر آبان 93 در ملاقات با خانواده‌اش، بر ضرورت ادامه «اعتراض مسالمت‌آمیز و گرفتار نشدن به دام خشونت» تاکید کرد و گفت: هر اقدامی در حق من انجام دهند، همچنان به راه خود پایبند خواهم ماند. آیت‌الله نمر النمر همچنین با اشاره به اینکه همچنان «صبور و باثبات» خواهد ماند، تاکید کرد: بر مطالبه عدالت، آزادی و عزت مردم، پافشاری خواهم کرد.

این مدافع بزرگ حقوق مردم عربستان همچنین در یک پیش‌بینی مشهور دیگر شهادت خود را بشارت پایان کار آل ستم‌گستر سعود دانسته بود. شیخ شهید پیش از شهادت در نامه‌ای به مادرش خداوند را به خاطر همه چیز سپاس گفته و تاکید کرده بود خودش را تسلیم مشیت الهی کرده است. شهید نمر در این نامه نوشته بود: «به مادر صبورم ام‌جعفر! در هر حال خداوند را سپاس می‌گویم. مادرم! خداوند را به خاطر هر چه در تقدیر ما نهاده است شکرگزار باش. تقدیر الهی بهتر از تقدیر ماست و انتخابش بهتر از انتخاب ماست. ما چیزی را انتخاب می‌کنیم اما همواره خدا بهترین را برای ما برمی‌گزیند. ما چیزی را می‌خواهیم و به خدا می‌گوییم که آنچه خیر است برای ما پیش بیاور. خداوند پاک و منزه است و هیچ کسی در این دنیا جز با مشیت الهی نمی‌تواند حرکتی بکند، هیچ چیزی از چشم و اراده خدا پوشیده نیست. مادر! همین کافی است. مادامی که امور مقابل چشم و تحت اراده خدا باشد همین کافی است. همین برای ما کافی است. خداوند تو را حفظ کند و در پناه خود نگه دارد و خداوند همگان را حفظ کند».

کارشناسان بر این باورند که گرایش به رویکردهای رادیکال در میان شیعیان عربستان در بیان اعتراض به اعدام شیخ نمر، محتمل است. بر این اساس واکنش‌های مسلحانه و نافرمانی‌های مدنی نیز قابل تصور است. با توجه به این‌که قبل از اعلام خبر اعدام شیخ نمر از سوی وزارت کشور عربستان، خودروهای ضد شورش به سوی شهر قطیف حرکت کرده‌اند، به نظر می‌رسد حکومت خود را برای سرکوب هرگونه اعتراضی آماده کرده است.

از سوی دیگر تحلیلگران عقیده دارند شیخ نمر به نوعی رهبر شیعیان عربستان تلقی می‌شد و اعدام او از سوی حکومت سعودی با اتهامات تروریستی، موجب تشدید منازعه مصنوعی شیعی-سنی در این کشور خواهد شد. محبوبیت شیخ نمر در عربستان و برخی کشورهای عربی حوزه خلیج فارس، این مساله را تشدید خواهد کرد. به نظر می‌رسد عربستان با اطلاع عمیق از این مساله، دست به اعدام او زده است تا بتواند با افزایش منازعه طائفی، قدرت مانور خود در منطقه را افزایش دهد.

نظامیان آل سعود اما در پی این جنایت، منطقه شیعه‌نشین شرق عربستان را به محاصره کامل خود درآورده و برای سرکوب هرگونه تظاهرات و اعتراضات احتمالی به حال آماده‌باش درآمده‌اند. منابع عربی از استقرار گسترده نظامیان و نیروهای امنیتی آل سعود در مرزهای «قطیف» و «عوامیه» که مناطق شیعه‌نشین عربستان به شمار می‌روند، خبر  دادند. استقرار گسترده نیروهای امنیتی و نظامی آل سعود در مرزهای این دو شهر از وحشت زایدالوصف این رژیم از واکنش‌های مردمی حکایت دارد. براساس اخبار منتشر شده، در ساعات اولیه روز اعدام شیخ، تمامی پاسگاه‌ها و پایگاه‌های پلیس عربستان در مناطق شرقی در پی ترس از خشم شیعیان، بسته شد. پایگاه خبری العهد نیز با انتشار تصاویری اعلام کرد که صدها خودروی زرهی به سمت شهر القطیف حرکت کرده‌اند تا با اعتراضات مردمی مقابله کنند.

اعدام شیخ نمر را می‌توان نخستین پس‌لرزه دیدار حامیان گروه‌های تکفیری- تروریستی در ریاض دانست. دیدار اخیر رئیس‌جمهور ترکیه از عربستان‌سعودی و همپیمانی ریاض و آنکارا در تشدید فشار بر شیعیان منطقه از یک سو و تشدید حمایتشان از گروه‌های تکفیری از سوی دیگر، خروجی خونینی به نام اعدام رهبر شیعیان حجاز داشته است. به این ترتیب به نظر می‌رسد عربستان و متحدینش به این نتیجه رسیده‌اند که برای متوقف کردن و به انحراف کشاندن جنبش اسلامی در منطقه باید شمشیر را برای شیعیان از رو ببندند.

از سوی دیگر این فرصت مناسبی برای متحجران منطقه است که مقابله با ایران را تبدیل به یک درگیری احساسی بین شیعه و سنی کنند. با توجه به این‌که عربستان به خوبی از حساسیت ایران نسبت به پرونده شیخ نمر و هم‌چنین پیامدهای منفی آن بر روابط شیعیان و اهل سنت آگاه می‌باشد، به نظر می‌رسد ریاض در تلاش است تا با تشدید رویکرد ضد ایرانی و هم‌چنین تقویت نزاع شیعی-سنی، شرایط را برای یارگیری بیشتر و بهتر در منطقه برای خود فراهم سازد.

عربستان بر این باور است که با توجه به حساسیت پرونده شیخ نمر و دامنه منطقه‌ای آن، امکان واکنش‌های اعتراضی و انتقام‌جویانه در عرصه داخلی و خارجی وجود دارد. لذا سعی خواهد کرد تا مبتنی بر سیاست نمایش قدرت، اقدامات رادیکال‌تری را در منطقه از خود نشان دهد تا به نوعی در مقابل اقدامات تقابلی احتمالی، بازدارندگی به‌عمل آورد و حتی احتمال تلاش برای تقویت تروریستهای وهابی در مرزهای ایران نیز وجود دارد.

همانگونه که پیش‌تر اشاره شد این اعدام درست چند روز بعد از دیدار رئیس جمهور ترکیه از عربستان صورت گرفت و بنا به برخی تحلیل‌ها این نخستین پیامد قرارداد پنهان احتمالی بین دو کشور است. به این ترتیب به نظر می‌رسد طی ماه‌های آینده باید منتظر رو شدن بندهای دیگر توافقات دو متحد آمریکا در منطقه بود که احتمالا با فشار بیشتر و وحشیانه‌تر بر محور مقاومت بروز خواهد کرد.