از مسکو تا انزلی/ S-۳۰۰ چگونه به کشور رسید؟

گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو، سال 1386 (2007 میلادی) است؛ رسانه‌ها پُر می‌شود از خبری که برای دشمنان مردم اصلا خوشایند نیست: «ایران از روسیه 5 سامانه پدافند هوایی S-300 خریداری می‌کند.» رژیم صهیونیستی چندین بار مقامات مختلف خود را به به کرملین اعزام می‌کند تا روس‌ها از تحقق این امر خودداری به عمل آورند. آمریکایی‌ها نیز از مقامات روسی درخواست‌هایی می‌کنند تا حداقل تحویل این سامانه پدافند هوایی به ایران با تأخیر همراه شود. روسی‌ها اما بر روی قرارداد خود اصرار دارند و از آن کوتاه نمی آیند. بعد از مدتی اتفاقاتی رخ می‌دهد که تحویل این سامانه را به ایران با اشکالات متعدد مواجه نموده و تا چند سال بعد به تأخیر می‌اندازد.

اس 300 چقدر خفن است!؟

حدودا 40 سال از ساخت اولین نمونه‌ی سامانه‌ی پدافند هوایی اس 300 که جهت دفاع از مناطق مهم و استراتژیک نظامی، اتمی، دولتی و سایر مکان‌های مهم کشورها مورد استفاده قرار می‌گیرد گذشته است. سامانه پدافند هوایی اس 300 که یک سامانه‌ی موشکی سطح به هوای دوربرد محسوب می‌شود برای نخستین بار در سال 1979 با مدل S-300P در کشور روسیه تولید، رونمایی و با موفقیت آزمایش شد. از آن پس مدل‌های گوناگون و پیشرفته‌تری از این سامانه توسط شرکت همکاری‌های صنعتی آلماز برای دولت روسیه و همچنین جهت صادرات به کشورهای دیگر ساخته شد.

اس 300 مدل‌های گوناگونی دارد که هر کدام به تناسب زمان ساخته شدن دارای قابلیت‌های متفاوتی از یکدیگر هستند. مدل S-300PMU که مطابق با قرارداد ایران و روسیه قرار بود در سال 2007 به ایران تحویل داده شود یکی از مرگبارترین و پیشرفته‌ترین سامانه‌های دفاعی موشکی است که توانایی ردیابی 100 هدف و انهدام 12 هدف به طور همزمان را داراست. این سامانه دفاع موشکی همچنین قابلیت دارد تا اهداف بالستیک و اهداف زمینی را با قدرت انهدام بسیار بالا نابود سازد. زمان آماده‌سازی آن طبق گفته‌های مقامات روسی، 5 دقیقه است و موشک‌های آن از نوع انبارشونده (بدون نیاز به نگهداری در مدت عمر مفید) هستند. در حالی که سامانه دفاع موشکی S-300PMU یک سامانه‌ی کاملا دفاعی است و به هیچ وجه نمی توان از آن در مقاصد و اهداف تهاجمی استفاده نمود، اما مدل‌های پیشرفته‌تر S-300 ظرفیت استفاده به عنوان یک سلاح تهاجمی را نیز دارند.

قرارداد ایران و روسیه

در سال 1386 (2007 م) قراردادی میان وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران و شرکت دولتی « روسبون اکسپورت » منعقد گشت که مطابق با این قرارداد روسیه متعهد شد در قبال دریافت 800 میلیون دلار، 5 سامانه‌ی پدافند هوایی S-300PMU را به ایران تحویل دهد. مقامات رژیم صهیونیستی، آمریکا، فرانسه، آلمان و برخی دیگر از کشورهای غربی از این قرارداد اظهار نگرانی کرده و اعلام کردند که این قرارداد می‌تواند به ایران برای رسیدن به سلاح اتمی کمک ویژه‌ای بنماید. روسیه نیز با وجود فشارها و تنش‌های بسیار زیادی که در پی این قرارداد ایجاد شده بود، با بهانه‌های گوناگون توانست تا سال 2010 از تحویل سامانه‌ی پدافند هوایی S-300PMU به ایران خودداری نماید و هر بار که با سؤالی در این‌باره مواجه می‌شد پاسخی مبهم ارائه می‌نمود تا مشخص نباشد که چه زمانی این سامانه به ایران می‌رسد.

هنوز هیچ اثری از تحویل سامانه‌ی دفاع موشکی S-300 به ایران مشاهده نشده که شورای امنیت سازمان ملل در 19 خرداد سال 1389 (2010) قطعنامه‌ای علیه ایران به تصویب می‌رساند تا به موجب آن فروش هرگونه تسلیحات نظامی به ایران ممنوع شده و تمامی قراردادهای مربوط به فروش تسلیحات نظامی تا 60 روز پس از تاریخ صدور قطعنامه لغو شوند. پس از صدور این قطعنامه دمیتری مدودف که آن زمان رئیس‌جمهور روسیه بود فرمانی صادر نمود که تحویل سیستم پدافند هوایی S-300PMU به ایران و فروش هرگونه تسلیحات زرهی، هواپیما، بالگرد و ناوهای جنگی به ایران را ممنوع نمود و به این ترتیب فروش سامانه پدافند هوایی S-300PMU به صورت یک‌طرفه از سوی روسیه لغو شد و در حالی که ایران 167 میلیون دلار از مبلغ قرارداد را پرداخت نموده بود قرارداد بدون تحویل هیچ‌گونه سیستم پدافند هوایی بدون نتیجه و ناتمام ماند.

پس از صدور فرمان ممنوعیت فروش تسلیحات نظامی به ایران، سیستم پدافند هوایی S-300PMU از چرخه‌ی تولید خارج شده و سیستم‌هایی که تا سال 2010 به فروش نرفته بودند در انبارهای نظامی روسیه تحت حفاظت و نگهداری قرار گرفتند. آخرین زمان تحویل S-300 در سال 2010 به کشور چین بوده است و پس از این تاریخ، کشورهای هند و ترکیه درخواست‌هایی برای خرید این سامانه پدافندی از روسی‌ها داشته‌اند که هیچ‌کدام به نتیجه نرسیده‌اند. در بحبوحه‌ی لغو یک‌طرفه‌ی این قرارداد خبری منتشر می‌شود که عربستان سعودی زمان کوتاهی پس از انعقاد قرارداد میان ایران و روسیه، پیشنهادی 7 میلیارد دلاری به روسی‌ها برای خرید تسلیحات نظامی ارائه داده است تا در مقابل، روسی‌ها از فروش S-300 به ایران صرفنظر کرده و قرارداد را لغو نمایند.

شکایت و مذاکره !

نخستین روزهای شهریور سال 1390 (2011 م) در حال گذار است که سفیر وقت جمهوری اسلامی ایران در روسیه اعلام می‌کند کشورش از دولت روسیه به علت عمل نکردن به تعهدات خود در قرارداد سال 2007 در دیوان داوری ژنو شکایت نموده و خواستار دریافت 4 میلیارد دلار از روسیه به‌عنوان جبران خسارات ناشی از فسخ یک‌جانبه‌ی قرارداد است. وزیر دفاع وقت ایران (سردار وحیدی) نیز ضمن اعلام خبر پیگیری حقوقی قرارداد خرید سامانه موشکی S-300PMU و شکایت از روسیه، خبر از ساخت و تولید مدل ایرانی S-300 می‌دهد و یک ماه بعد سامانه‌ای بومی به نام « مرصاد » به عنوان جایگزین S-300 با موفقیت آزمایش می‌شود.

رأی دیوان داوری ژنو اعلام می‌شود و روسیه متعهد می‌شود که خسارت ناشی از لغو قرارداد را به ایران بپردازد. پس از اعلام رأی دیوان داوری، مذاکرات میان دو کشور برای تحویل سامانه دوباره به جریان می‌افتد. روسی‌ها به جای تحویل سامانه‌ی موشکی S-300PMU به ایران پیشنهادات دیگری ارائه می‌کنند. یکی از این پیشنهادات فروش سامانه‌ی پدافند هوایی آنتی-2500 به جای S-300 است. این سامانه قدیمی‌تر و به مراتب ضعیف‌تر از سامانه‌ی پی‌ام‌یو است اما به ادعای روسی‌ها قابلیت‌هایی دارد که می‌تواند مورد استفاده‌ی مطلوب ایران برای دفاع از تأسیسات اتمی و نظامی و دولتی قرار بگیرد و نیازهای ایران را رفع کند. Antey-2500 همانند S-300 سامانه‌ی دفاع موشکی است که می‌تواند به طور همزمان 24 هدف را در فاصله‌ی 200 کیلومتری مورد ردیابی قرار دهد و با حمله 16 موشک بالستیک به صورت همزمان مقابله نماید. همچنین این سامانه توانایی مقابله با موشک‌های کروز و امکان رهگیری و انهدام اهداف با سطح مقطع راداری بسیار پائین و مقاومت در برابر جنگ سایبری را داراست.

محمدجواد ظریف در سفری به روسیه در سال 1393 صراحتا این پیشنهاد را رد کرده و اعلام می‌کند ایران همچنان بر قرارداد سال 2007 اصرار دارد و هیچ جایگزین دیگری را برای سامانه S-300PMU نمی پذیرد. زیرا سیستم دفاع هوایی پیشنهادی (Antey-2500) قابلیت همگرایی با سیستم دفاعی ایران را ندارد.

مذاکرات بین دو کشور همچنان در سطوح مختلف ادامه پیدا می‌کند تا اینکه اواخر مرداد سال 1394 میخائیل بوگدانف نماینده‌ی رئیس‌جمهوری روسیه در امور خاورمیانه و شمال آفریقا اعلام می‌کند تمام مشکلات مربوط به تحویل مجموعه‌های پدافند هوایی S-300 به ایران حل شده است و به زودی این سامانه‌ها به ایران خواهد رسید. چند هفته‌ای نمی‌گذرد که رسانه‌های روسیه به نقل از مقامات بلندپایه‌ی دولتی روسیه اعلام می‌کنند ایران هنوز شکایت خود را پس نگرفته است و این در تحویل سامانه‌ها مشکل ایجاد می‌کند. ایران نیز در نقطه‌ی مقابل اعلام می‌نماید که پس از دریافت اولین محموله‌ سامانه‌ی موشکی شکایت را پس خواهد گرفت.

فرمان لغو ممنوعیت

بالاخره پوتین به تمام گمانه‌زنی‌ها درباره‌ی تحویل یا عدم تحویل سامانه‌های موشکی را با صدور فرمان لغو ممنوعیت فروش تسلیحات نظامی به ایران پایان می‌بخشد. پوتین پیش از دستیابی 1+5 و ایران به برجام و پس از تفاهم‌نامه‌ی لوزان در آوریل 2015، ممنوعیت فروش تسلیحات به ایران را لغو می‌کند و بدین‌گونه سامانه‌ی دفاع موشکی ‌ُS-300 به زودی به ایران تحویل داده می‌شود. اما آنچه که ایران در اختیار خواهد داشت سامانه‌های تولید شده در سال 2010 و پیش از آن نیست ؛ بلکه سامانه‌ی موشکی S-300PMU پس از به‌روزرسانی و مدرن‌سازی به ایران تحویل می‌شود.

پس از اعلام این خبر که ایران به زودی سامانه‌های S-300  را از روسیه دریافت خواهد کرد، مقامات رژیم صهیونیستی و بویژه آمریکا ابراز نگرانی‌های کاریکاتوری خود را آغاز کردند و نسبت به ناامن شدن منطقه با وجود دستیابی ایران به این سامانه ابراز نگرانی کردند!! یک مقام بلندپایه‌ی ارتش نیروی ‌هوایی رژیم صهیونیستی با بیان اینکه نیروی هوایی اسرائیل تلاش خود را برای ارتقای جنگنده F-16 جهت مقابله با سامانه‌ی S-300 ایران آغاز کرده گفت : نیروی هوایی اسرائیل نسبت به اینکه شاید مجبور باشد به تأسیسات دفاع شده به وسیله‌ی سامانه موشکی S-300 ایران حمله کند آگاهی دارد.

ماری هارف سخنگوی سابق وزارت امور خارجه آمریکا ضمن تماس با وزارت خارجه روسیه، مخالفت ایالات متحده با تحویل سامانه‌های موشکی به ایران را اعلام نموده و می‌گوید : الان زمان مناسبی برای تحویل این سامانه‌ها به ایران نیست. در جای دیگر یک فرمانده‌ی بلندپایه نیروی هوایی آمریکا در مصاحبه با دیلی پست گفته است : « وجود سامانه‌های اس 300 باعث خواهد شد هرگونه اقدام نظامی علیه ایران حتی برای ارتش آمریکا بسیار دشوار و هزینه‌بر شود. با توجه به اینکه سامانه‌های اس 300 دارای قابلیت جابه‌جایی است، برای آمریکا بسیار دشوار خواهد بود که این سامانه‌ها را هدف قرار دهد. »

در هر حال شکی نیست که وجود این سامانه‌ها در ایران موجب رشد ویژه و درخشان کشور در دفاع از حریم هوایی خواهد شد و دیگر هیچ کشوری به خود اجازه نخواهد داد کلمه‌ای درباره‌ی تهدید نظامی ایران به زبان بیاورد و حتی لحظه‌ای با اعتماد به هواپیماهای باسرنشین و بدون سرنشین پیشرفته‌ی خود تصور تجاوز به حریم هوایی کشور و جاسوسی و خرابکاری را نماید.