نفس ساختمان‌های کهنه دانشگاه‌ها به شماره افتاد/ پلاسکو دوباره تکرار می‌شود؟

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو-زینب امیدی، فرو ریختن یک ساختمان ۵۳ ساله به نام «پلاسکو» در چند هفته گذشته موجی از نگرانی‌ها را نسبت به دیگر سازه‌های کهنه و پینه بسته شهر تهران به راه انداخت. پلاسکویی که در عرض ۴ ساعت سوختن تمام پیکره فلزی‌اش با آن قد و قامت به تلی از خاک بدل شد تا برای مسئولین زنگ خطر جدی شود. هر چند که برای ثابت شدن نبود ایمنی و در خطر بودن جان عده ای آدم، عده‌ای دیگر روزها و ساعت‌ها چشم انتظار یافته شدن پیکر عزیزانشان ماندند. حالا سوال این است؛ پلاسکوهای دیگر شهر تهران کجا هستند؟

دانشگاه‌هایی که نفس‌های آخر را می‌کشند

شاید در هفته‌های اخیر بحث ایمنی و امنیت ساختمان‌های تجاری مثل پاساژ علاالدین، آلمینیوم، بازار تهران و ... ورد زبان مسئولین برای دادن هشدارهای پی در پی احتمال وقوع بحرانی مشابه حادثه پلاسکو شده باشد؛ اما در واقع چیزی که هنوز وضعیتش در سکوت سپری می‌شود وضعیت فرسودگی ساختمان‌ها و تاسیسات زیر بنایی دانشگاه‌های بزرگ و با سابقه کشور است.

نفس ساختمان‌های کهنه دانشگاه‌های کشور چند سالی می‌شود به شماره افتاده. این ساختمان‌ها که بیش از ۵۰ تا ۶۰ سال عمر دارند و آرشیوی از بهترین‌های تاریخ علمی کشور را رغم زده اند شاید امروز آبستن بروز اتفاقات ناخوشایندی باشند، آن هم دقیقا در روزهایی که باید به آنها توجه شود اما به حال خود رها شده اند. طبق آمارهای وزارت علوم به طور دقیق حدود ۹۳۱ ساختمان با زیر بنایی بالغ بر ۳ میلیون و ۳۱۵ هزار و ۱۸۱ متر مربع نیازمند مقاوم سازی هستند که تاکنون از این تعداد ۸ ساختمان مقاوم سازی، ۴ ساختمان در دست اقدام و یک ساختمان ترمیم شده است.

این درحالی است که از تعداد ۹۳۱ ساختمان نیازمند مقاوم سازی در دانشگاه‌های کشور حدود ۵۰ ساختمان به عنوان ساختمان‌های میراث فرهنگی هستند و موضوع بازسازی، مقاوم سازی و بهسازی این ساختمان‌ها بیش از دیگر مکان ها باید مورد توجه قرار گیرد. متاسفانه در حال حاضر دانشگاه‌های مادر سهم زیادی از این فرسودگی را به دوش می‌کشند.

از آسانسورهایی که سقوط می‌کند تا بنای خسته شریف
دانشگاه صنعتی شریف با سقوط آسانسور یکی از دانشکده‌هایش در اوایل سال تحصیلی جدید و زخمی شدن ۶ استاد در آن سانحه دچار حواشی زیادی شد. دانشگاه صنعتی شریف پنجاه ساله اکنون از جمله های دانشگاه‌هایی است که با مشکل فرسودگی بناها مواجه است. پردیس اصلی دانشگاه شریف  در سال ۱۳۴۴ تاسیس و راه اندازی شده که خود گواه قدمت این دانشگاه است.

به گفته رئیس دانشگاه «فضای فیزیکی و تاسیسات زیر بنایی این دانشگاه فرسوده است و باید طی سال‌های گذشته بودجه‌ای به این امر اختصاص داده می‌شد تا تعمیرات طی سالیان گذشته صورت می‌گرفت.»

فتوحی همچنین گفته بود: با توجه به استفاده بیش از حد از ظرفیت خوابگاه‌های دانشجویی این بناها فرسوده شده‌اند که در تابستان ۹۴ موفق به تعمیر و بازسازی ۷ خوابگاه شدیم و اگر بودجه تعمیرات دانشگاه رشد یابد ساختمان خوابگاه‌های دیگر دانشگاه نیز تعمیر می‌شوند.

برای اطلاع دقیق تر از اقدامات مسئولین این دانشگاه طی یک سال گذشته این سوال را از وثوقی معاون دانشجویی دانشگاه شریف پرسیدیم.

وثوقی از تشکیل یک کمیته تازه تاسیس به نام HSE خبر داد و گفت: در دانشگاه ما برای پیگیری این مسئله کمیته HSE تشکیل‌شده که کار خود را از سال ۹۵ آغاز کرده است. این کمیته مسائل امنیت دانشگاه را تامین‌می کند، اما به علت اینکه کار خود را تازه آغاز کرده، هنوز به نتیجه مطلوبی که می‌خواهیم نرسیده‌ایم. تأمین امنیت آسانسورهای دانشکده‌ها و باز شدن درب‌ها، شناسایی سقف‌های قدیمی و کهنه که احتمال ریزش دارند و هم‌چنین بازسازی و یا حتی ساختن دوباره ساختمان‌های قدیمی دانشگاه از جمله مأموریت‌های کمیته HSE است.

وی در پاسخ به این سؤال که با وجود عمر ۵۰ ساله دانشگاه شریف امنیت ساختمان‌های آن تا چه حد امنیت دانشجویان را تأمین می‌کند، گفت: قدیمی‌ترین ساختمان دانشگاه شریف ابن‌سینا بود، که گفتند امکان ریزش در آن وجود دارد؛ به همین خاطر سریعاً استحکام آن تأمین شد. اما طبیعتاً ساختمان‌های دیگر دانشگاه شریف نیز به این بررسی نیاز دارند که کمیته تازه تأسیس شده دانشگاه وظیفه آن را برعهده‌گرفته است.

۴۰ درصد ساختمان‌های شهید بهشتی نیاز به بازسازی دارد

دانشگاه شهید بهشتی این روزها از کمبود بودجه خود می نالد و از طرفی معلوم نیست ساختمان های این دانشگاه ۵۷ ساله که گفته می‌شود بسیاری از آنها در برابر زلزله مقاوم نیست چه سرانجامی خواهد داشت. در این دانشگاه ۱۷ هزار و ۸۰۰ دانشجو مشغول تحصیل هستند اما امسال وزارت علوم بودجه لازم برای مقاوم‌سازی ساختمان‌های دانشگاه را به آن اختصاص نداده که دلیل آن کمبود بودجه دولت اعلام شده است.

طهرانچی رئیس سابق این دانشگاه شهید بهشتی در دوره ریاست خود اعلام کرده بود: «این دانشگاه به‌عنوان دانشگاه مادر در کشور مطرح است و  ما به عنوان یک دانشگاه مهم از دولت می‌خواهیم سهم بودجه دانشگاه‌ها را افزایش دهد و در این افزایش، اعتباری برای تعمیر و بازسازی دانشگاه‌های بزرگ در نظر گرفته شود، زیرا درآمدهای اختصاصی دانشگاه در حدی نیست که بتواند به این نیاز پاسخ دهد. بارها این موضوع‌ها مطرح شده اما متأسفانه کسی در این باره پاسخگو نیست.» حدود ۴۰ درصد ساختمان های این دانشگاه عمر ۴۰ تا ۵۰ ساله دارند که با شرایط فعلی بازسازی و تعمیر آنها باید در اولویت کار قرار گیرد.

در خصوص ۲ ساختمان میراث فرهنگی دانشگاه شهید بهشتی نیز چندی پیش اعلام شده بود  که یکی از این ساختمان‌ها در استان تهران و دیگری در کاشان وجود دارد که بازسازی و تعمیر ساختمان میراث فرهنگی دانشگاه در شهر کاشان درحال انجام است اما بازسای ساختمان دیگر هنوز انجام نشده است.

کمیته‌ای که بعد از پلاسکو فعالتر شد

دانشگاه امیرکبیر تنها دانشگاهی بود که شنیده شد یک هفته بعد از حادثه پلاسکو جلسه‌ای تحت عنوان مدیریت بحران با حضور رئیس دانشگاه برگزار کرده است.

مقانی معاون دانشجویی دانشگاه امیرکبیر در خصوص این جلسه به خبرنگار ما می‌گوید: پس از به وقوع پیوستن حادثه پلاسکو در تهران هفته گذشته جلسه‌ای تحت عنوان مدیریت پسا بحران به ریاست رئیس دانشگاه برگزار شد که در آن مسئله ساختمان‌هایی که در دانشگاه امیرکبیر وضعیت بحرانی دارند مطرح شد. برای رسیدگی به وضعیت ساختمان های این دانشکده‌ها کمیته‌ای تشکیل شده است که موظف شده تا سال آینده این مشکلات را برطرف سازد.

مقانی با اشاره به اینکه دانشگاه امیرکبیر پیش از این کمیته HSE برای پیگیری مسائل ایمنی و امنیت داشته است، خاطرنشان کرد: مرکز بهداشت، سلامت و ایمنی دانشگاه امیرکبیر طی سالیان گذشته در زمینه رفع نواقص دانشگاه که احتمال بروز احتمالی خطرات جبران ناپذیر را می‌داده، فعال بوده است اما با دریافت سیگنال حادثه پلاسکو آن را فعال تر کرده‌ایم.

دانشگاه امیرکبیر از سال ۱۳۳۷ تا کنون عمر کرده و از قدیمی‌های آموزش عالی در ایران به حساب می آید این دانشگاه بیش از اینکه دغدغه و مشکل فرسودگی بنا ساختمان هایش را داشته باشد بیشتر درگیر فرسودگی بخشی از ساختمان‌های خوابگاهی خود است. به گفته عسگریان معاون توسعه و مدیریت منابع این دانشگاه «برای تعمیر و بازسازی خوابگاه‌های دانشگاه از اعتبارات تعمیرات دانشگاه و درآمدهای اختصاصی استفاده کرده اند اما انتظار  دارند دولت در این زمینه وام مناسب با قیمت ارزان در اختیار دانشگاه‌ها قرار دهد.

علم و صنعت ۶۰ ساله و بحران‌‌هایش
اغلب ساختمان‌های دانشگاه علم و صنعت ۶۰ ساله این روزها با چالش عدم مقاومت در برابر زلزله رو به رو هستند. محمدعلی برخورداری، رئیس این دانشگاه معتقد است: باتوجه به اینکه مقررات مربوط به زلزله حدود ۱۰ سال است که در ساخت و سازهای کشور اعمال می‌شود بنابراین می توان گفت تنها ساختمان‌های این دانشگاه که طی سال‌های گذشته ساخته شده اند در برابر زلزله مقاوم هستند و مابقی فضاهای دانشگاه متناسب با این روند طراحی و ساخته نشده است.

رئیس دانشگاه علم و صنعت گفته بود: با بودجه‌های فعلی دانشگاه نمی‌توان موضوع مقاوم سازی ساختمان ها را دنبال کرد و باید دولت بودجه‌ای برای این موضوع اختصاص یابد.

با اکبری معاون دانشجویی علم و صنعت که صحبت کردیم دریافتیم این دانشگاه از تابستان چشم انتظار دریافت بودجه تجهیز و تعمیر خود بوده و پس از ماه‌ها انتظار در بهمن ماه آن را دریافت کرده است.

آسانسور‌ها تعطیل شدند!

اکبری می‌گوید: «همه دانشگاه‌هایی که قدمت ساختمان‌هایشان مثل دانشگاه امیرکبیر است باید یک بودجه اختصاصی برای مرمت، بازسازی و مقاوم سازی داشته باشند. بعد از حادثه آسانسورهای دانشگاه شریف سازمان استاندارد برای بررسی آسانسورهای دانشگاه علم و صنعت نیز آمد و همه آسانسورهای دانشگاه ما نیز تا گرفتن مجوز استاندارد تعطیل شد و در حال حاضر نیز به جز تعداد محدودی بقیه تعطیل هستند چرا که عمر اکثر این آسانسورها به ۴۰ تا ۴۵ سال می رسید.

 
وی در ادامه سخنان خود تصریح کرد: سازمان برنامه و بودجه در جلسه اخیر خود تاکید داشته است که ردیف اختصاصی در بودجه سال ۹۶ برای همه دستگاه‌ها از جمله دانشگاه‌ها برای تامین ایمنی و امنیت و بازسازی در نظر گیرد.

دانشگاه تهران و حال خوشی که این روزها وجود ندارد

فرسودگی تاسیسات زیر بنایی مانند لوله کشی های آب، خطوط انتقال برق، سیستم های سرمایشی و گرمایشی و  فرسودگی ۷۰ درصدی ساختمان‌های آموزشی و خوابگاهی از جمله مشکلات معروف‌ترین و قدیمی‌ترین دانشگاه ایران است. دانشگاه تهران با عمر هشتاد ساله خود حالا دیگر رمقی برای تحمل این همه فرسودگی  و استهلاک را ندارد.

نبود بودجه کافی برای این حجم از وسعت فضای دانشگاهی عمده ترین عامل کوتاهی در رسیدگی به این اوضاع شده که نشان می دهد مستلزم وجود بودجه ای ویژه است. عمر اکثر ساختمان‌های پردیس مرکزی دانشگاه تهران به سال‌های ۱۳۱۳ می رسد ساختمان هایی که حالا به عنوان میراث ماندگار برای کشور بشمار می‌روند و حفظ آنها باید در الویت کار مسئولین وزارت علوم باشد.

رئیس دانشگاه تهران نیز دراین باره می‌گوید:«حدود ۷۰ درصد ساختمان‌های دانشگاه تهران نیاز شدید به تعمیر و بازسازی دارند، که خوابگاه‌ها هم شاملش می‌شود و بخش قابل توجهی از خوابگاه‌های دانشگاه تهران در کوی یا سطح شهر نیز  نیاز به تعمیر و تجهیز دارند.»

نبود ایمنی دلیل تخریب نیست
نباید تصور کرد که صحبت‌های گفته شده  به منزله این است که هر دانشگاه قدیمی، چون ایمنی ندارد، پس باید تخریب شود. زیرا ساختمان برخی از دانشگاه‌ها به منزله هویت تاریخی و فرهنگی ما به حساب می آیند و ارزش معنوی دارند. دانشگاه هایی مثل دانشگاه تهران که بیش از نیم قرن از تاسیس آنها می‌گذرد، ارزش تاریخی دارند که می توان با انجام عملیات بهسازی، آنها را به بنایی مقاوم تبدیل کرد که هم از نظر سازه و هم از نظر طراحی معماری با ساختمان های امروزی، برابری کند.

نباید هر ساختمان یا دانشگاهی را که صرفا قدیمی است، خراب کرد و آن را از نو ساخت، مثلا دانشکده‌های حقوق، هنر، پزشکی و ادبیات دانشگاه تهران بخشی از هویت فرهنگی ماست که چند نسل با آن خاطره دارند. مدرسه دارالفنون نیز از همین قبیل ساختمان‌ها به حساب می آید که اگر امروزه از آن به عنوان مدرسه یاد می کنند، در گذشته حکم دانشگاه را داشته  و نمادی از هویت ملی ما است.

تصمیم گیری درباره ایمنی ساختمان دانشگاه های فرسوده باید با تصمیم گیری درباره ایمنی ساختمان های تجاری مثل پلاسکو متفاوت باشد، چراکه کاربری آنها متفاوت است. به طور مثال، موادی که در ساختمان فرسوده ای مثل پلاسکو نگهداری شده، خود آتش زا بوده است. ضمن اینکه تاسیسات این ساختمان نیز، قدیمی بوده و اغلب افراد برای گرم کردن خود، از پیک نیک استفاده می کردند، اما چنین شرایطی در دانشگاه ها حکم فرما نیست و به همین دلیل نیز مسیر ایمن سازی ساختمان دانشگاه ها با سایر بناها، متفاوت است.

باید توجه داشت که تکنیک‌های طراحی و ساخت سازه‌های دانشگاهی که در گذشته استفاده شده، با امروزه متفاوت است، به همین خاطر اغلب ساختمان‌های فرسوده دانشگاهی نیاز به ایمن سازی فوری دارند. اولین قدم برای پیشگیری از آسیب‌هایی مثل پلاسکو در دانشگاه‌ها این است که انگیزه اصلاح و بازسازی دانشگاه‌های فرسوده وجود داشته باشد و مسئولان مربوطه واقعا به فکر امنیت این ساختمان‌ها باشند. در حقیقت، گام اول، ایجاد انگیزه بهسازی ساختمان‌های دانشگاهی در بین مدیران آموزش عالی و قدم بعدی نیز تخصیص اعتبار کافی به این بخش است.

هر مسئولی باید پلاسکوی کارش را بشناسد
ابوالفضل موسوی بیوکی، عضو کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی در مصاحبه اخیر خود گفته بود: «همه ما در برابر حفظ امنیت جان و مال مردم مسئول هستیم. وقتی به حوادث اخیر مثل حادثه پلاسکو، حادثه قطار و همینطور خطاهای پزشکی نگاهی بیندازیم، به این واقعیت که هر مسئولی باید پلاسکوی خود را بشناسد، بیشتر پی می بریم.

موسوی بیوکی خاطرنشان می کند: دانشگاه‌های فرسوده نیز از جمله همین پلاسکوهاست. ما باید از واقعه پلاسکو درس عبرت بگیریم و نسبت به دانشگاه‌های فرسوده نیز حساس تر عمل کنیم. دولت هم باید بهترین و ایمن ترین ساختمان ها را به دانشگاه‌ها اختصاص دهد، زیرا حفظ سلامت قشر نخبه و فرهیخته جامعه باید بیش از اینها مورد توجه باشد.  

او تاکید دارد که نمایندگان مجلس شورای اسلامی نیز در زمینه ایمن سازی دانشگاه‌های فرسوده و تامین بودجه برای این اقدام ضروری، آماده همکاری مضاعف هستند و در این مسیر از هیچ حمایتی دریغ نخواهند کرد.

البته در این مسیر، باید خود دانشجویان هم آستین بالا بزنند و مرمت و ایمن سازی دانشگاه‌ها را مطالبه کنند، چون بدیهی است که تا وقتی مطالبه جدی وجود نداشته باشد و بهسازی دانشگاه‌های فرسوده هم در اولویت‌های پایانی دولت باشد، نمی توان انتظار داشت که تغییر جدی در سیمای مراکز آموزش عالی رخ بدهد.»

بحث ایمنی و امنیت صرفا به ساختمان‌های دانشگاه‌ها ختم نمی‌شود و خوابگاه‌ها نیز اگر وضعیت بدی نداشته باشند بهتر از دانشگاه‌ها نیستند.

در سال 95 آتش سوزی خوابگاه‌ها پدیده‌ای نوظهور بود که در کنار مشکلات ایمنی و عدم امکانات کافی آنها، گلی بود که به سبزه نیز آراسته شد. 29 دی ماه سال جاری ساعت 6:18 صبح آتش‌سوزی در یک ساختمان در خیابان انقلاب، خیابان 16 آذر به سامانه 125 اعلام می‌شود که مأموران دو ایستگاه آتش‌نشانی همراه با خودروی تنفسی و نردبان هیدرولیکی به محل حادثه اعزام می‌شوند.

سخنگوی سازمان آتش‌نشانی در توضیح این حادثه می‌گوید:  با حضور آتش‌نشانان در محل مشاهده شد طبقه منفی یک خوابگاه دانشجویی پنج طبقه (انباری خوابگاه) دچار حریق شده، آتش کاملا شعله‌ور و دود ناشی از آن طبقات بالایی را فراگرفته بود. آتش نشانان 15 دانشجو را که در میان دود و آتش گرفتار شده بودند  به سلامت به بیرون از خوابگاه هدایت کردند، در این حادثه مورد مصدومیتی نداشتیم و عملیات در ساعت 7:17 به پایان رسید.

این در حالی است که به نژاد معاون دانشجویی دانشگاه تهران نیز در خصوص وقوع این حادثه به خبرنگار ما می‌گوید: صبح امروز در این خوابگاه اتصالی برق رخ داده که منجر به آتش سوزی شد و نیروهای آتش نشانی بلافاصله در محل حاضر شدند و حادثه مهار شد. آتش سوزی بزرگی نبوده و با وجود اینکه دانشجویان در داخل خوابگاه بودند، اما خوشبختانه به کسی آسیب وارد نشد.

آن‌طور که ذوالفقار یزدان مهر  رئیس صندوق رفاه دانشجویی وزارت علوم اعلام کرده است ۶۵ خوابگاه‌  در سطح کشور  در وضعیت هشدار قرار داشته و نیاز به مقاوم‌سازی دارند.

و اما خوابگاه‌ها

او تأکید می‌کند: «۵ خوابگاه دانشگاه همدان، ۶ خوابگاه دانشگاه ارومیه، ۲ خوابگاه دانشگاه علامه، یک خوابگاه دانشگاه تهران و یک خوابگاه دانشگاه خوارزمی نیاز به مقاوم‌سازی فوری دارند. تقریباً اکثر ساختمان‌های دانشگاه‌هایی که با عمر بالا هستند نیاز به مقاوم‌سازی دارند. وی با اشاره به اینکه اگر تأسیسات و خوابگاه‌های دانشگاه‌های بزرگ کشور نوسازی و بهسازی نشوند این مراکز دچار بحران خواهند شد، اظهار داشت: «در سال گذشته خوابگاه‌های دولتی از ۱ تا ۵ رتبه‌بندی شدند، رتبه یک یعنی رتبه خوب و رتبه ۵ یعنی رتبه ضعیف تعیین شد. بر اساس رتبه‌بندی انجام شده ۴ درصد خوابگاه‌ها رتبه یک، ۲۶ درصد رتبه ۲، ۳۳ درصد رتبه ۳، ۳۰ درصد رتبه ۴ و ۷ درصد رتبه ۵ را کسب کردند و این نشان می‌دهد تعداد خوابگاه های باکیفیت بسیار کم است.»

مسئولان وزارت علوم اعلام کردند که  گزارش کاملی از وضعیت ساختمان‌های قدیمی دانشگاه‌های کشور تهیه و این گزارش به سازمان مدیریت ارائه شده است. همچنین گفته شده که طبق برنامه وزارت علوم ساختمان‌های قدیمی فاقد ارزش اقتصادی حذف و ساختمان جدیدی به ازای آن ساخته خواهد شد. بخشی از ساختمان‌های قدیمی دانشگاه‌ها به‌عنوان ساختمان‌های میراثی به شمار می‌روند، موضوع مقاوم‌سازی و بهسازی این ساختمان‌ها اولویت وزارت علوم است. درحال حاضر بسیاری از ساختمان‌های دانشگاه‌های تهران، صنعتی شریف و شهید بهشتی در رتبه ساختمان‌های میراثی هستند و موضوع مقاوم‌سازی و بهسازی این ساختمان‌ها از برنامه‌های وزارت علوم است.

سرانجام چه خواهد شد؟

بیش از چهار میلیون و ۴۰۰ هزار دانشجو در کشور ما تحصیل می‌کنند که حفظ امنیت جانی، حداقل وظیفه مسئولان آموزش عالی و کف انتظارات مردم از دانشگاه‌ها است. حال با شرایط فعلی این دانشگاه ها و قول و قرار مسئولین ذی ربط باید دید برای پیشگیری از وقوع وقابع تلخی مثل حادثه پلاسکو مسئولین چه کار خواهند کرد. دانشگاه هایی که نام آنها ذکر شد هر کدام به نحوی  تارخچه نظام آموزشی ما به شمار می‌آیند که امیدواریم قبل از نابودی آنها چاره‌ای برایشان بیاندیشند. در حال حاضر بودجه فعلی دانشگاه‌ها حتی کفاف هزینه‌های جاری آنها را هم نمی‌دهد و به نظر می‌رسد برای تامین اعتبارات بهسازی و مقاوم سازی نیاز به بودجه جداگانه ای باشد تا کالبد خسته و کهنه دانشگاه‌ها روحی تازه یابد.