سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) تشریح کرد
به گزارش گروه دیگر رسانه های خبرگزاری دانشجو، انقلاب اسلامی ایران در حالی در آستانه ۴۰ ساله شدن قرار دارد که یکی از دستاورد‌های آن، رشد روزافزون و حضور فعال کشور در عرصه‌های علمی است. محمدجواد دهقانی، رئیس مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری و سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) از رشد علمی ایران در این ۴۰ سال می‌گوید.
دهقانی دوره ۴۰ ساله انقلاب را به دو دوره تقسیم می‌کند؛ دوره اول را از سال ۵۷ تا ۷۶ و دوره دوم را از سال ۷۶ تا ۹۶ در نظر گرفته و می‌گوید بیشترین جهش علمی کشورمان در دو دهه دوم است. طبق آماری که او ارائه می‌دهد در این بازه زمانی ۲۰ ساله، تعداد مقالات ایران در پایگاه استنادی ISI به ۵۳ هزار مقاله رسیده است؛ یعنی رشد ۵۰ برابری نسبت به پیش از انقلاب. شاید مهم‌ترین بخش سخنان دهقانی درباره رتبه علمی جهانی کشورمان در طول تمام این سال‌ها باشد. به گفته او، رتبه علمی کشورمان در سال ۵۷ از نظر میزان انتشار مقالات در سطح دنیا ۴۳ بوده است؛ عددی که حالا تغییر چشمگیری پیدا کرده و در دو سال اخیر یعنی سال‌های ۹۶ و ۹۷ رتبه علمی کشور در سطح بین‌المللی ۱۶ است. سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) متوسط رشد علمی در این بازه ۲۰ ساله را در هر سال ۲۳ درصد عنوان می‌کند؛ عددی که در دیگر کشور‌های دنیا در ۲۰ سال حدود چهار درصد بوده است. با این اوصاف رشد علمی کشورمان حدود ۶ برابر متوسط رشد علمی دنیاست. دهقانی از نقش دانشگاه آزاد اسلامی هم در این توسعه علمی کشورمان غافل نیست.
او می‌گوید در سال ۲۰۱۸ حدود ۵۰ هزار مورد نتایج پژوهشگر تحت‌عنوان پژوهشگران کشور در پایگاه استنادی وب‌آوساینس ثبت‌شده که از این ۵۰ هزار مورد سهم دانشگاه آزاد اسلامی بیش از ۱۶ درصد است. شاید یکی از نکات قابل‌تامل این گفتگو درخصوص رتبه علمی ایران در مقایسه با رقبای او در زمان پهلوی باشد. به گفته دهقانی، در زمان پهلوی ایران جایگاه چهارم از میان چهار کشور اسلامی را به خود اختصاص داده بود، اما حالا بعد از ۴۰ سال ایران جایگاه اول را بین کشور‌های اسلامی داراست.
دهقانی دوره ۴۰ ساله انقلاب را به دو دوره تقسیم می‌کند؛ دوره اول را از سال ۵۷ تا ۷۶ و دوره دوم را از سال ۷۶ تا ۹۶ در نظر گرفته و می‌گوید بیشترین جهش علمی کشورمان در دو دهه دوم است. طبق آماری که او ارائه می‌دهد در این بازه زمانی ۲۰ ساله، تعداد مقالات ایران در پایگاه استنادی ISI به ۵۳ هزار مقاله رسیده است؛ یعنی رشد ۵۰ برابری نسبت به پیش از انقلاب. شاید مهم‌ترین بخش سخنان دهقانی درباره رتبه علمی جهانی کشورمان در طول تمام این سال‌ها باشد. به گفته او، رتبه علمی کشورمان در سال ۵۷ از نظر میزان انتشار مقالات در سطح دنیا ۴۳ بوده است؛ عددی که حالا تغییر چشمگیری پیدا کرده و در دو سال اخیر یعنی سال‌های ۹۶ و ۹۷ رتبه علمی کشور در سطح بین‌المللی ۱۶ است. سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) متوسط رشد علمی در این بازه ۲۰ ساله را در هر سال ۲۳ درصد عنوان می‌کند؛ عددی که در دیگر کشور‌های دنیا در ۲۰ سال حدود چهار درصد بوده است. با این اوصاف رشد علمی کشورمان حدود ۶ برابر متوسط رشد علمی دنیاست. دهقانی از نقش دانشگاه آزاد اسلامی هم در این توسعه علمی کشورمان غافل نیست.
او می‌گوید در سال ۲۰۱۸ حدود ۵۰ هزار مورد نتایج پژوهشگر تحت‌عنوان پژوهشگران کشور در پایگاه استنادی وب‌آوساینس ثبت‌شده که از این ۵۰ هزار مورد سهم دانشگاه آزاد اسلامی بیش از ۱۶ درصد است. شاید یکی از نکات قابل‌تامل این گفتگو درخصوص رتبه علمی ایران در مقایسه با رقبای او در زمان پهلوی باشد. به گفته دهقانی، در زمان پهلوی ایران جایگاه چهارم از میان چهار کشور اسلامی را به خود اختصاص داده بود، اما حالا بعد از ۴۰ سال ایران جایگاه اول را بین کشور‌های اسلامی داراست.
در طول دوره پهلوی (سال‌های ۴۰ تا ۵۶) رشد علمی کشور در منطقه و جهان و در مقایسه با دوره ۴۰ ساله جمهوری اسلامی ایران چگونه بود؟
یکی از مهم‌ترین شاخص‌هایی که برای عملکرد علمی کشور، دانشگاه‌ها و حتی پژوهشگران وجود دارد، انتشار نتایج حاصل از کار‌های پژوهشی است. اقدامات پژوهشی طبیعتا به‌صورت‌های مختلفی انجام می‌شود؛ به‌عبارتی یا به‌صورت چاپ مقاله در نشریات یا ارائه مقالات در همایش‌ها و کنفرانس‌هاست که هرکدام از آن‌ها یک بار مشخص علمی را به‌دنبال دارند که به‌عنوان یک شاخص برای اینکه یک کار علمی انجام بگیرد، استفاده می‌شود. اگر همین موضوع را به‌عنوان یک معیار در نظر بگیریم تا ببینیم شاخص کاری که انجام گرفته به چه صورت است، باید یک بازه زمانی مشخص را در نظر داشته باشیم. ما در بازه‌های زمانی مختلف رویکرد‌ها و آمار‌های مشخصی داریم. یکی از بزرگ‌ترین پایگاه‌هایی که به‌عنوان قدیمی‌ترین پایگاه، حاصل کار‌های پژوهشی را در این قالب‌ها ثبت می‌کند، پایگاه استنادی ISI است. این پایگاه قدمتی ۶۰ ساله دارد و براساس آن‌که یکی از قدیمی‌ترین‌ها در این زمینه است، می‌توان آمار‌هایی را استخراج کرد و مقایسه‌ای را صورت داد. اگر بخواهیم دقیقا براساس آمار این پایگاه که مقر آن در آمریکاست، آماری را ارائه دهیم باید گفت: میزان کل مقالاتی که قبل از انقلاب بوده چیزی حدود ۲۷۰۰ مورد است. دقیقا در سال ۵۷ بیشترین مقالاتی که در این پایگاه ثبت شده نیز حدود ۵۰۰ مقاله و کار پژوهشی است. اگر یک تقسیم‌بندی را بعد از سال ۵۷ انجام دهیم باید به دو بازه بپردازیم؛ در دو دهه اول یعنی از سال ۵۷ تا ۷۶ (۲۰ سال اول) کار علمی چندانی که در این پایگاه ثبت شده باشد، نمی‌بینیم؛ اما در دو دهه دوم یعنی سال ۷۶ تا ۹۶ شاهد یک جنبش علمی هستیم که سال‌به‌سال نیز نسبت به سال قبل افزایش پیدا کرده است. حال اگر بخواهم این آمار را به عدد و رقم ارائه کنم باید بگویم در سال ۷۶ چیزی حدود ۸۰۰ مقاله ثبت شده و پایان سال ۹۶ این عدد به حدود ۵۳ هزار مورد افزایش پیدا کرده است؛ بنابراین اگر این عدد را از ۱۰۰۰ در نظر بگیریم شاهد رشد ۵۳ برابری بوده‌ایم. حال اگر بخواهیم حجم تعداد را در این بازه ۲۰ ساله بشماریم، چیزی حدود ۳۹۰ هزار مورد از کار‌های پژوهشی محققان، پژوهشگران و دانشگاه‌ها در این پایگاه استنادی (ISI) بین‌المللی ثبت شده که این وضعیت در ارتباط با مدارک ثبت‌شده است.
ارجاع به مقالات به چه صورت بوده است؟
یکی از شاخص‌هایی که از نظر کیفی در نظر گرفته می‌شود برای اینکه ببینیم آیا کار‌های پژوهشی به درد خورده و مورد استفاده قرار گرفته یا خیر، شاخص استناد است. استناد شاخصی است که میزان استفاده سایر محققان (چه داخل و چه خارج از کشور در سطح بین‌المللی) از تولیدات علمی را نشان می‌دهد. در این بازه ۲۰ ساله که از آن سخن گفتم در حوزه شاخص استناد هم رشد خوبی داشته و هم از نظر کمی و هم کیفی وضعیت مناسبی را داشتیم. اگر بخواهم در این بازه زمانی یک آمار کلی را ارائه دهم باید بگویم رتبه علمی کشورمان در سال ۵۷ از همین منظر یعنی میزان انتشار مقالات در سطح دنیا ۴۳ بوده، این در حالی است که در دو سال اخیر یعنی سال‌های ۹۶ و ۹۷ رتبه علمی کشور در سطح بین‌المللی ۱۶ است.
وضعیت علمی کشور در میان کشور‌های اسلامی به چه صورت است؟
در کشور‌های اسلامی هم همین وضعیت را داشتیم؛ در سال ۵۷ تعداد کشور‌های اسلامی ۵۰ کشور بود که فقط چهار کشور دارای رتبه علمی برتر بودند و رتبه کشورمان در آن سال ۴۳ بوده؛ این در حالی است که در سال ۹۶ این تعداد به هشت کشور رسیده که در میان این هشت کشور، ایران رتبه اول را به خود اختصاص داده است و این نشان می‌دهد از نظر علمی جایگاه خوبی را بین کشور‌های اسلامی داشتیم.
اگر بخواهیم متوسط رشد علمی کشورمان را در نظر بگیریم، چه عددی است؟
اگر به رشد علمی که یکی از شاخص‌هاست، نگاه کنیم متوجه می‌شویم رشد علمی یا افزایش میزان مدارک ما هر سال نسبت به سال قبل مقادیر متفاوتی است؛ اگر متوسط را در نظر بگیریم، در ۲۰ سال اخیر متوسط رشد علمی کشورمان در هر سال ۲۳ درصد بوده؛ اما متوسط رشد علمی در دیگر کشور‌های دنیا در ۲۰ سال حدود چهار درصد بوده است. به‌عبارتی، رشد علمی کشورمان حدود ۶ برابر متوسط رشد علمی دنیاست.
وضعیت علمی کشورمان در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام چگونه است؟
در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام که در حال رصدکردن جایگاه علمی کشور‌های اسلامی است نیز وضع به‌گونه دیگری است. اگر بخواهم آماری را درخصوص کشور‌های اسلامی ارائه دهم باید بگویم میزان رشد علمی کشورمان در بازه زمانی ۲۰ سال اخیر در میان کشور‌های اسلامی به‌طور متوسط در هر سال ۱۳ درصد بوده است. بازهم اگر در کشور‌های اسلامی نگاه کنیم چیزی حدود بیش از سه برابر نسبت به متوسط رشد علمی دنیاست؛ بنابراین ما شاهد یک جنبش علمی هستیم که در کشور‌های اسلامی و کشور خودمان با رشد ۲۳ درصدی نسبت به دنیا مشاهده می‌شود. این تحلیلی بود که توسط پایگاه علوم جهانی اسلام انجام گرفته است.
حرکت دیگری که انجام‌گرفته و شاید یکی از دستاورد‌های ۴۰ ساله انقلاب بوده، ایجاد پایگاه استنادی علوم جهان اسلام است که به‌عنوان یک پایگاه استنادی خود مستقلا می‌تواند نتایج را تحلیل و آنالیز کرده و نتایج علمی نه‌فقط کشور خودمان بلکه نتیجه علمی سایر کشور‌های اسلامی و حتی دنیا را براساس برنامه ۱۰ ساله ارائه دهد. این برنامه ۱۰ ساله تحت‌عنوان برنامه علم و فناوری- نوآوری در نشست روسای‌جمهور کشور‌های اسلامی سال گذشته در قزاقستان تصویب شد که براساس آن در ۱۰ سال آینده باید سهم تولیدات علمی کشور‌های اسلامی دو درصد افزایش پیدا کند. در حال حاضر سهم کشور‌های اسلامی در ۲۰ سال اخیر چیزی حدود دو درصد بوده، اما امروز به بیش از هشت درصد رسیده است که این عدد باید به دوبرابر یعنی ۱۶ درصد در ۱۰ سال آینده افزایش پدا کند. البته سهم کشورمان در ۲۰ سال قبل چیزی حدود یک‌دهم درصد بود، اما الان به حدود ۲درصد رسیده است. به‌عبارتی، سهم ما از تولید علم دنیا در ۲۰ سال اخیر ۲۰ برابر شده است.
نقش دانشگاه آزاد اسلامی را در توسعه علمی کشور چگونه ارزیابی می‌کنید؟
یکی از دستاورد‌هایی که بعد از انقلاب داشتیم، ایجاد یک دانشگاه غیرانتفاعی بزرگ در منطقه به‌نام دانشگاه آزاد اسلامی است. این دانشگاه بدون گرفتن بودجه از دولت ایجادشده و بزرگ‌ترین و جامع‌ترین دانشگاه غیرانتفاعی در منطقه است که سهم خوب و چشمگیری را از تولیدات علمی به خود اختصاص داده است. در سال ۲۰۱۸ چیزی حدود ۵۰ هزار مورد نتایج پژوهشگر تحت‌عنوان پژوهشگران کشور در پایگاه استنادی وب‌آوساینس ثبت‌شده که از این ۵۰ هزار مورد چیزی حدود هشت‌هزار مورد متعلق به دانشگاه آزاد اسلامی است. به‌عبارتی، سهم دانشگاه آزاد اسلامی بیش از ۱۶ درصد است، بنابراین نباید نقش دانشگاه آزاد اسلامی را به‌عنوان یکی از مولود‌های انقلاب نادیده گرفت. این دانشگاه نه‌فقط در حوزه تولیدات علمی بلکه در بحث رباتیک و اختراعات نیز حرف‌هایی برای گفتن دارد تا جایی که دانشجویان آن در مسابقات بین‌المللی دنیا شرکت کرده و مدال‌آور هستند.
در بحث نسبت دانشجو و تعداد دانشگاه‌ها به جمعیت، نسبت به قبل از انقلاب چه وضعیتی داریم؟
یکی از مواردی که همواره بر آن تاکید می‌شود، بحث کمیات است؛ به این معنی که تعداد دانشگاه‌ها و دانشجویان به این میزان افزایش پیدا کرده است. معتقدم اگر میزان جمعیت دانشجویی افزایش پیدا کرده، اما شاخص‌های علمی رعایت نشود، یک نقطه ضعف است. امروز در کشور ۲۸۰۰ دانشگاه داریم و اگر بگویم در یک بازه زمانی فلان تعداد به دانشگاه‌های ما اضافه شده است، این نقطه قوت نیست؛ چراکه برای ایجاد دانشگاه باید بستر‌های لازم و سازوکار‌های آن رعایت شود. همچنین اگر بگویم تعداد دانشجویان‌مان حدود چهارمیلیون و ۸۰۰ نفر است و فقط به میزان اساتید و دانشجویان بدون توجه به شاخص‌های مختلف نگاه کنیم، درست نیست. معتقدم باید به این شاخص‌ها ازجمله هرم هیات‌علمی و هرم بینش مقاطع تحصیلی که باید به‌صورت یک منشور بوده و مقطع دکتری در راس و پس از آن ارشد و کارشناسی باشد، توجه شود؛ بنابراین صحیح نمی‌دانم که صرفا از بعد دانشجو و دانشگاه آمار‌هایی را ارائه کرده و آن را به‌عنوان یک دستاورد تلقی کنیم بلکه باید در کنار آن آمارها، شاخص‌هایی مثل هرم هیات‌علمی در نظر گرفته شده و در رشته‌ها و مقاطع تحصیلی استاندارد‌ها رعایت شود. در یک بازه زمانی مجوز‌های بی‌رویه‌ای داده و باعث شد مساله کیفی در بحث آموزش فدای کیفیت شود. در هر حال باید با توجه به برنامه آمایش آموزش عالی این نقاط ضعف برطرف شود تا بتوان یک ساختار کاملا علمی منطبق با استاندارد‌های جهانی هم از نظر نسبت استاد به دانشجو و هم از نظر رشته تحصیلی و اینکه چه میزان از دانشجویان جذب بازار شده‌اند، ارائه داد.
رقبای منطقه‌ای ایران در دوره پهلوی کدام کشور‌ها بودند؟ این کشور‌ها آن زمان از نظر علمی چه جایگاهی داشتند و الان چه جایگاهی دارند؟
اگر همان سال را نگاه کنیم بین کشور‌های اسلامی مصر در تولیدات علمی اول و بعد از آن نیجریه بوده است که این دو کشور امروزه در بحث تولید علمی حرفی برای گفتن ندارند. پس از نیجریه، ترکیه در مقام سوم بود. در زمان پهلوی در کشور‌های اسلامی فقط چهار کشور جزء ۵۰ کشور مطرح بودند که ایران نیز جایگاه چهارم را به خود اختصاص داده بود، اما حالا بعد از ۴۰ سال ایران جایگاه اول را بین کشور‌های اسلامی داراست و رتبه ۱۶ جهانی را نیز به خود اختصاص داده است. امروزه ترکیه جایگاه و رتبه ۱۸ را داراست و مالزی حتی جزء ۲۰ کشور برتر هم نیست؛ رتبه علمی عربستان و مصر بالای ۳۵ است. نگاهی به آمارها حاکی از آن است که جمهوری اسلامی ایران با اختلاف قابلملاحظهای نسبت به ترکیه و عربستان‌سعودی جایگاه نخست را در میان کشور‌های اسلامی از نظر تولید علم در ۶ ماهه نخست سال ۲۰۱۸ میلادی به خود اختصاص داده است.
یکی از مهم‌ترین شاخص‌هایی که برای عملکرد علمی کشور، دانشگاه‌ها و حتی پژوهشگران وجود دارد، انتشار نتایج حاصل از کار‌های پژوهشی است. اقدامات پژوهشی طبیعتا به‌صورت‌های مختلفی انجام می‌شود؛ به‌عبارتی یا به‌صورت چاپ مقاله در نشریات یا ارائه مقالات در همایش‌ها و کنفرانس‌هاست که هرکدام از آن‌ها یک بار مشخص علمی را به‌دنبال دارند که به‌عنوان یک شاخص برای اینکه یک کار علمی انجام بگیرد، استفاده می‌شود. اگر همین موضوع را به‌عنوان یک معیار در نظر بگیریم تا ببینیم شاخص کاری که انجام گرفته به چه صورت است، باید یک بازه زمانی مشخص را در نظر داشته باشیم. ما در بازه‌های زمانی مختلف رویکرد‌ها و آمار‌های مشخصی داریم. یکی از بزرگ‌ترین پایگاه‌هایی که به‌عنوان قدیمی‌ترین پایگاه، حاصل کار‌های پژوهشی را در این قالب‌ها ثبت می‌کند، پایگاه استنادی ISI است. این پایگاه قدمتی ۶۰ ساله دارد و براساس آن‌که یکی از قدیمی‌ترین‌ها در این زمینه است، می‌توان آمار‌هایی را استخراج کرد و مقایسه‌ای را صورت داد. اگر بخواهیم دقیقا براساس آمار این پایگاه که مقر آن در آمریکاست، آماری را ارائه دهیم باید گفت: میزان کل مقالاتی که قبل از انقلاب بوده چیزی حدود ۲۷۰۰ مورد است. دقیقا در سال ۵۷ بیشترین مقالاتی که در این پایگاه ثبت شده نیز حدود ۵۰۰ مقاله و کار پژوهشی است. اگر یک تقسیم‌بندی را بعد از سال ۵۷ انجام دهیم باید به دو بازه بپردازیم؛ در دو دهه اول یعنی از سال ۵۷ تا ۷۶ (۲۰ سال اول) کار علمی چندانی که در این پایگاه ثبت شده باشد، نمی‌بینیم؛ اما در دو دهه دوم یعنی سال ۷۶ تا ۹۶ شاهد یک جنبش علمی هستیم که سال‌به‌سال نیز نسبت به سال قبل افزایش پیدا کرده است. حال اگر بخواهم این آمار را به عدد و رقم ارائه کنم باید بگویم در سال ۷۶ چیزی حدود ۸۰۰ مقاله ثبت شده و پایان سال ۹۶ این عدد به حدود ۵۳ هزار مورد افزایش پیدا کرده است؛ بنابراین اگر این عدد را از ۱۰۰۰ در نظر بگیریم شاهد رشد ۵۳ برابری بوده‌ایم. حال اگر بخواهیم حجم تعداد را در این بازه ۲۰ ساله بشماریم، چیزی حدود ۳۹۰ هزار مورد از کار‌های پژوهشی محققان، پژوهشگران و دانشگاه‌ها در این پایگاه استنادی (ISI) بین‌المللی ثبت شده که این وضعیت در ارتباط با مدارک ثبت‌شده است.
ارجاع به مقالات به چه صورت بوده است؟
یکی از شاخص‌هایی که از نظر کیفی در نظر گرفته می‌شود برای اینکه ببینیم آیا کار‌های پژوهشی به درد خورده و مورد استفاده قرار گرفته یا خیر، شاخص استناد است. استناد شاخصی است که میزان استفاده سایر محققان (چه داخل و چه خارج از کشور در سطح بین‌المللی) از تولیدات علمی را نشان می‌دهد. در این بازه ۲۰ ساله که از آن سخن گفتم در حوزه شاخص استناد هم رشد خوبی داشته و هم از نظر کمی و هم کیفی وضعیت مناسبی را داشتیم. اگر بخواهم در این بازه زمانی یک آمار کلی را ارائه دهم باید بگویم رتبه علمی کشورمان در سال ۵۷ از همین منظر یعنی میزان انتشار مقالات در سطح دنیا ۴۳ بوده، این در حالی است که در دو سال اخیر یعنی سال‌های ۹۶ و ۹۷ رتبه علمی کشور در سطح بین‌المللی ۱۶ است.
وضعیت علمی کشور در میان کشور‌های اسلامی به چه صورت است؟
در کشور‌های اسلامی هم همین وضعیت را داشتیم؛ در سال ۵۷ تعداد کشور‌های اسلامی ۵۰ کشور بود که فقط چهار کشور دارای رتبه علمی برتر بودند و رتبه کشورمان در آن سال ۴۳ بوده؛ این در حالی است که در سال ۹۶ این تعداد به هشت کشور رسیده که در میان این هشت کشور، ایران رتبه اول را به خود اختصاص داده است و این نشان می‌دهد از نظر علمی جایگاه خوبی را بین کشور‌های اسلامی داشتیم.
اگر بخواهیم متوسط رشد علمی کشورمان را در نظر بگیریم، چه عددی است؟
اگر به رشد علمی که یکی از شاخص‌هاست، نگاه کنیم متوجه می‌شویم رشد علمی یا افزایش میزان مدارک ما هر سال نسبت به سال قبل مقادیر متفاوتی است؛ اگر متوسط را در نظر بگیریم، در ۲۰ سال اخیر متوسط رشد علمی کشورمان در هر سال ۲۳ درصد بوده؛ اما متوسط رشد علمی در دیگر کشور‌های دنیا در ۲۰ سال حدود چهار درصد بوده است. به‌عبارتی، رشد علمی کشورمان حدود ۶ برابر متوسط رشد علمی دنیاست.
وضعیت علمی کشورمان در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام چگونه است؟
در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام که در حال رصدکردن جایگاه علمی کشور‌های اسلامی است نیز وضع به‌گونه دیگری است. اگر بخواهم آماری را درخصوص کشور‌های اسلامی ارائه دهم باید بگویم میزان رشد علمی کشورمان در بازه زمانی ۲۰ سال اخیر در میان کشور‌های اسلامی به‌طور متوسط در هر سال ۱۳ درصد بوده است. بازهم اگر در کشور‌های اسلامی نگاه کنیم چیزی حدود بیش از سه برابر نسبت به متوسط رشد علمی دنیاست؛ بنابراین ما شاهد یک جنبش علمی هستیم که در کشور‌های اسلامی و کشور خودمان با رشد ۲۳ درصدی نسبت به دنیا مشاهده می‌شود. این تحلیلی بود که توسط پایگاه علوم جهانی اسلام انجام گرفته است.
حرکت دیگری که انجام‌گرفته و شاید یکی از دستاورد‌های ۴۰ ساله انقلاب بوده، ایجاد پایگاه استنادی علوم جهان اسلام است که به‌عنوان یک پایگاه استنادی خود مستقلا می‌تواند نتایج را تحلیل و آنالیز کرده و نتایج علمی نه‌فقط کشور خودمان بلکه نتیجه علمی سایر کشور‌های اسلامی و حتی دنیا را براساس برنامه ۱۰ ساله ارائه دهد. این برنامه ۱۰ ساله تحت‌عنوان برنامه علم و فناوری- نوآوری در نشست روسای‌جمهور کشور‌های اسلامی سال گذشته در قزاقستان تصویب شد که براساس آن در ۱۰ سال آینده باید سهم تولیدات علمی کشور‌های اسلامی دو درصد افزایش پیدا کند. در حال حاضر سهم کشور‌های اسلامی در ۲۰ سال اخیر چیزی حدود دو درصد بوده، اما امروز به بیش از هشت درصد رسیده است که این عدد باید به دوبرابر یعنی ۱۶ درصد در ۱۰ سال آینده افزایش پدا کند. البته سهم کشورمان در ۲۰ سال قبل چیزی حدود یک‌دهم درصد بود، اما الان به حدود ۲درصد رسیده است. به‌عبارتی، سهم ما از تولید علم دنیا در ۲۰ سال اخیر ۲۰ برابر شده است.
نقش دانشگاه آزاد اسلامی را در توسعه علمی کشور چگونه ارزیابی می‌کنید؟
یکی از دستاورد‌هایی که بعد از انقلاب داشتیم، ایجاد یک دانشگاه غیرانتفاعی بزرگ در منطقه به‌نام دانشگاه آزاد اسلامی است. این دانشگاه بدون گرفتن بودجه از دولت ایجادشده و بزرگ‌ترین و جامع‌ترین دانشگاه غیرانتفاعی در منطقه است که سهم خوب و چشمگیری را از تولیدات علمی به خود اختصاص داده است. در سال ۲۰۱۸ چیزی حدود ۵۰ هزار مورد نتایج پژوهشگر تحت‌عنوان پژوهشگران کشور در پایگاه استنادی وب‌آوساینس ثبت‌شده که از این ۵۰ هزار مورد چیزی حدود هشت‌هزار مورد متعلق به دانشگاه آزاد اسلامی است. به‌عبارتی، سهم دانشگاه آزاد اسلامی بیش از ۱۶ درصد است، بنابراین نباید نقش دانشگاه آزاد اسلامی را به‌عنوان یکی از مولود‌های انقلاب نادیده گرفت. این دانشگاه نه‌فقط در حوزه تولیدات علمی بلکه در بحث رباتیک و اختراعات نیز حرف‌هایی برای گفتن دارد تا جایی که دانشجویان آن در مسابقات بین‌المللی دنیا شرکت کرده و مدال‌آور هستند.
در بحث نسبت دانشجو و تعداد دانشگاه‌ها به جمعیت، نسبت به قبل از انقلاب چه وضعیتی داریم؟
یکی از مواردی که همواره بر آن تاکید می‌شود، بحث کمیات است؛ به این معنی که تعداد دانشگاه‌ها و دانشجویان به این میزان افزایش پیدا کرده است. معتقدم اگر میزان جمعیت دانشجویی افزایش پیدا کرده، اما شاخص‌های علمی رعایت نشود، یک نقطه ضعف است. امروز در کشور ۲۸۰۰ دانشگاه داریم و اگر بگویم در یک بازه زمانی فلان تعداد به دانشگاه‌های ما اضافه شده است، این نقطه قوت نیست؛ چراکه برای ایجاد دانشگاه باید بستر‌های لازم و سازوکار‌های آن رعایت شود. همچنین اگر بگویم تعداد دانشجویان‌مان حدود چهارمیلیون و ۸۰۰ نفر است و فقط به میزان اساتید و دانشجویان بدون توجه به شاخص‌های مختلف نگاه کنیم، درست نیست. معتقدم باید به این شاخص‌ها ازجمله هرم هیات‌علمی و هرم بینش مقاطع تحصیلی که باید به‌صورت یک منشور بوده و مقطع دکتری در راس و پس از آن ارشد و کارشناسی باشد، توجه شود؛ بنابراین صحیح نمی‌دانم که صرفا از بعد دانشجو و دانشگاه آمار‌هایی را ارائه کرده و آن را به‌عنوان یک دستاورد تلقی کنیم بلکه باید در کنار آن آمارها، شاخص‌هایی مثل هرم هیات‌علمی در نظر گرفته شده و در رشته‌ها و مقاطع تحصیلی استاندارد‌ها رعایت شود. در یک بازه زمانی مجوز‌های بی‌رویه‌ای داده و باعث شد مساله کیفی در بحث آموزش فدای کیفیت شود. در هر حال باید با توجه به برنامه آمایش آموزش عالی این نقاط ضعف برطرف شود تا بتوان یک ساختار کاملا علمی منطبق با استاندارد‌های جهانی هم از نظر نسبت استاد به دانشجو و هم از نظر رشته تحصیلی و اینکه چه میزان از دانشجویان جذب بازار شده‌اند، ارائه داد.
رقبای منطقه‌ای ایران در دوره پهلوی کدام کشور‌ها بودند؟ این کشور‌ها آن زمان از نظر علمی چه جایگاهی داشتند و الان چه جایگاهی دارند؟
اگر همان سال را نگاه کنیم بین کشور‌های اسلامی مصر در تولیدات علمی اول و بعد از آن نیجریه بوده است که این دو کشور امروزه در بحث تولید علمی حرفی برای گفتن ندارند. پس از نیجریه، ترکیه در مقام سوم بود. در زمان پهلوی در کشور‌های اسلامی فقط چهار کشور جزء ۵۰ کشور مطرح بودند که ایران نیز جایگاه چهارم را به خود اختصاص داده بود، اما حالا بعد از ۴۰ سال ایران جایگاه اول را بین کشور‌های اسلامی داراست و رتبه ۱۶ جهانی را نیز به خود اختصاص داده است. امروزه ترکیه جایگاه و رتبه ۱۸ را داراست و مالزی حتی جزء ۲۰ کشور برتر هم نیست؛ رتبه علمی عربستان و مصر بالای ۳۵ است. نگاهی به آمارها حاکی از آن است که جمهوری اسلامی ایران با اختلاف قابلملاحظهای نسبت به ترکیه و عربستان‌سعودی جایگاه نخست را در میان کشور‌های اسلامی از نظر تولید علم در ۶ ماهه نخست سال ۲۰۱۸ میلادی به خود اختصاص داده است.
منبع: فرهیختگان
ارسال نظرات