فضای مجازی در کشور به مدیری انقلابی و عزم جهادی نیاز دارد/ هرجا نیاز به حمایت دولت بوده هنوز پای کار می‌لنگد

محمدرضا عرب بافرانی مدیر مرکز تحقیقات و آینده پژوهی سازمان فضای مجازی سراج در گفتگو با خبرنگار فناوری خبرگزاری دانشجو؛ با اشاره به سیر تحول فضای مجازی تا امروز، اظهار کرد: هنوز تعریف دقیقی از فضای مجازی و حدود و ثغور آن وجود ندارد. اگر فضای مجازی را به معنای مصطلح آن یعنی اینترنت و رایانه و امثالهم تعریف کنیم عمری درحدود چهار دهه دارد.

وی ادامه داد: در ایران از دهه هفتاد و هشتاد شمسی شاهد توسعه زیاد و عمومی شدن فضای مجازی بین عموم مردم هستیم و روز به روز این توسعه بیشتر و بیشتر می‌گردد. بدون شک فضای مجازی یا بهتر است بگویم سایبری در آینده نقشی بسیار مهم و بسیار اثرگذار و تحول آفرین در زندگی بشر ایجاد خواهد کرد. ما در شرف یک انقلاب و تحول تمدنی هستیم و یکی از مهمترین پیشران‌های آن سایبر و فضای مجازی است.

مدیر مرکز تحقیقات و آینده پژوهی سازمان فضای مجازی سراج با اشاره به اینکه فضای مجازی چند لایه دارد، گفت: فارغ از تعریف، توصیف دقیقی هم از لایه‌ها و اجزای فضای مجازی وجود ندارد. در یک تقسیم بندی کلی می‌توان گفت: لایه‌های فضای مجازی شامل زیرساخت، سخت افزار و نرم افزار‌های پایه، سرویس، محتوا، کاربران، نظامات و معماری است.

 

عرب تصریح کرد: امروز در لایه زیرساخت و لایه سخت افزار و نرم افزار پایه که توسعه آن در حیطه وظایف دولت بوده است به نظر می‌رسد وضعیت خیلی خوب نیست.

وی ادامه داد: البته نمی‌گویم هیچ کاری صورت نگرفته، برعکس کار‌های زیادی هم در این دو دهه انجام شده است، اما در مجموع آن چیزی که نیاز کشور بوده و باید شبکه ملی اطلاعات در این لایه‌ها توسعه پیدا کند انجام نشده است.

 

 

مدیر مرکز تحقیقات و آینده پژوهی سازمان فضای مجازی سراج گفت: درواقع در این لایه‌ها بومی سازی و خوداتکایی لازم صورت نگرفته است؛ به طور مثال شاهد هستیم که زیرساخت شبکه کشور هنوز بومی و مستقل نشده است و بدون شک امکان نفوذپذیری و ضربه زدن به آن به دلیل وابستگی وجود دارد.

وی تصریح کرد: همچنین در حوزه سیستم عامل بومی نیز خیلی کاری انجام نشده و ما به توسعه لازم نرسیده‌ایم و ابزار‌ها و دیوایس‌های لازم را هم تولید نکرده‌ایم و نمونه‌های مشابه و دارای خلا در این دو لایه (لایه زیرساخت و لایه سخت افزار و نرم افزار پایه) بسیار زیاد است.

عرب با تاکید بر این که رسیدن به این اهداف نیازمند آن است که دولت به صورت تمام قد ورود نماید، گفت: باید یک عزم ملی برای توسعه این حوزه توسط وزارت‌خانه‌ها و سازمان‌های مربوطه همچون وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و وزارت صنعت، معدن تجارت و ... ایجاد شود. توسعه این لایه‌ها از عهده هیچ کس جز دولت بر نمی‌آید و دولت نیز بدون یک تصمیم قاطع و جهادی در این حوزه کاری پیش نخواهد برد.

مدیر مرکز تحقیقات و آینده پژوهی سازمان فضای مجازی سراج بیان کرد: با اینکه در دو لایه فوق الذکر مسئله داریم، در لایه سرویس و محتوا و کاربر که مردمی‌تر بوده و توسعه آن‌ها عمومی‌تر بوده وضعیت بهتر است.

 

 

وی ادامه داد: البته در این لایه‌ها هم هرجا نیاز به حمایت دولت‌ها بوده هنوز پای کار می‌لنگد. مثلا در موضوع پیام‌رسان دیدید آن حمایت تمام قد صورت نگرفته است، با این حال در این لایه‌ها، چون مردمی‌تر بوده رشد و توسعه بیشتری داشته‌ایم و وضعیت بهتر است. هرجا مردم می‌توانسته و امکان ورود و اثرگذاری داشته اند وارد شده اند و اقداماتی صورت گرفته، بعضا خوب هم جلو رفته ایم. البته با آنچه که باید باشد، فاصله داریم، ولی با این حال شرایط فعلی قابل دفاع است.

عرب با اشاره به اینکه در بخش‌های خاصی از فضای مجازی که نیاز به اقتدار داریم بدون شک وضعیت ما متفاوت است، گفت: به طور مثال ما از نظر قدرت سایبری در بخش امنیتی و نظامی به استناد خود آمار جهانی وضعیت خوبی داریم یا مثلا از حیث مطالعات ابعاد مختلف سایبر و تاثیرات آن در کشور و ارتقاء سواد فضای مجازی کار‌های خوبی کرده ایم و همانطور که گفتم از حیث تولید محتوا وضعیت قابل دفاعی داریم.

وی افزود: در موضوع شبکه ملی اطلاعات هم با اینکه عرض کردم وضعیت مطلوب نیست لیکن بستر‌ها فراهم است فقط باید یک نفر بالای سر کار بایستد و همت کند و کار را جلو ببرد، در واقع باید یک عزم جهادی و مدیریت انقلابی بیاید و از توان عمومی کشور و مردم و نخبگان و جوانان کمک بگیرد، این حوزه قطعا یک مدیر شجاع و انقلابی و با اراده نیاز دارد که بایستد و کار را تمام کند. این حرف من ناظر به دولت حاضر یا دولت‌های قبلی نیست. یک حرف کلی است که باید دولت در جمهوری اسلامی بیاید پای کار فضای مجازی. دولت تمام قد بایستد و فضای مجازی را جدی گرفته و برای آن تصمیم گیری و اقدام کند.

مدیر مرکز تحقیقات و آینده پژوهی سازمان فضای مجازی سراج درخصوص ضریب نفوذ اینترنت در بین ایرانی‌ها، یادآور شد: آمار‌ها در این حوزه متفاوت است، اما به طور کلی نفوذ اینترنت در کشور ما طبق آمار اعلامی بالای ۷۰ میلیون نفر است که این یعنی ضریب نفوذ یک عدد بسیار بالا است.

وی افزود: در حقیقت این آمار نشان می‌دهد ما یک ملت در فضای مجازی و سایبری داریم و اگر بتوانیم این حجم از جریان مردمی را از حالت مصرف کننده و منفعل به تولید کننده و فعال تبدیل کنیم بدون شک قدرت عظیم مردمی در این فضا را خواهیم داشت.

عرب در همین خصوص ادامه داد: یعنی اگر آن بستر‌های زیرساختی لازم فراهم و این جریان مردمی هم آماده شده و فعال شود می‌توان به راحتی یک جریان سازی عظیم جهانی و منطقه‌ای صورت داده و بسیاری از آنچه جزء اهداف فرهنگی انقلاب بوده از این رهگذر محقق گردد.

 

مدیر مرکز تحقیقات و آینده پژوهی سازمان فضای مجازی سراج با بیان اینکه یک نکته مهم درخصوص استفاده ایرانی‌ها از فضای مجازی وجود دارد که می‌شود خیلی روی آن صحبت کرد، گفت: فضای مجازی در زندگی ایرانیان درحال ترکیب شدن با سنن و سبک زندگی پیشین ما است مثلا فضای مجازی جای خود را در روابط اجتماعی مردم، روابط خانوادگی، سنت‌های ایرانیان (اعیاد و ..)، باز کرده و در حقیقت از ترکیب این فضا با زندگی مردم یک سبک جدیدی از زندگی در حال شکل گیری است.

 

 

وی تصریح کرد: خود فضای مجازی هم در حال پیدا کردن کارکرد‌های خاصی در زندگی است، بسیاری از کارکرد‌های قبلی و کنونی نهاد‌های مختلف جامعه در حال انتقال یا ترکیب شدن با فضای مجازی است؛ لذا بحث ضریب نفوذ را جدا از آمار و ارقام کمّی، باید به صورت کیفی و تاثیر و تاثرات فرهنگی اجتماعی آن نیز بررسی نمود.

مدیر مرکز تحقیقات و آینده پژوهی سازمان فضای مجازی سراج درخصوص ساماندهی فضای مجازی در ایران گفت: همانطور که گفتم در کشور آن عزم اساسی هنوز در مسئولین نبوده و نیست یا حداقل در برخی از ایشان وجود ندارد. متاسفانه فرمایشات و مطالبات مقام معظم رهبری که انصافا تنها کسی هستند که فضای مجازی را خوب فهمیده‌اند و از آن به دنیای جدید و یک پدیده اول بلاآخر و یک زندگی جدید یاد می‌کنند، هنوز روی زمین است.

عرب با بیان اینکه کسی پای کار این مطالبات نیامده است، گفت: اگر ساماندهی در این عرصه‌ها داشته باشیم حداقل نتیجه به دست آمده این است که مسئله یک پیام‌رسان نباید موضوع ملی یک سال اخیر ما بشود. جای تاسف دارد که یک یا چند کانال درون یک پیام رسان (که یک نوع سرویس است در کنار ده‌ها سرویس دیگر) مسئله ملی ما شده است. این یعنی ساماندهی به معنای واقعی وجود ندارد، یعنی آن قدر دست روی دست می‌گذاریم تا یک چیز کوچکی از این پهنه بی کران فضای مجازی بشود مسئله کشور.

عرب تصریح کرد: جای تاسف بسیار دارد که یک نفر با عزم انقلابی پای کار فضای مجازی بومی و شبکه ملی اطلاعات نمی‌آید و یک طرح و برنامه جامع در حوزه فضای مجازی کشور وجود ندارد و خیلی از مسئولین هنوز فضای مجازی را خوب نمی‌فهمند. هنوز نمی‌دانند فضای مجازی چه فرصت بی نظیری است که پیش روی ماست و از آن استفاده نمی‌کنیم. بسیاری از مطالبات رهبر انقلاب و کار‌های زمین مانده کشور در خصوص اقتصاد مقاومتی، اقتصاد دانش بنیان، قطع وابستگی به نفت، توسعه معنویت و اخلاق، توسعه دانش و پژوهش، توسعه گفتمان انقلاب و فرهنگ سازی و صد‌ها نمونه دیگر از رهگذر فضای مجازی به راحتی قابل دستیابی و تحقق است.

 

 

وی در خصوص لزوم و یا عدم لزوم فیلترینگ در حوزه فضای مجازی گفت: البته این که یک ابزار جزیی اعمال حاکمیت در فضای مجازی یعنی فیلترینگ اینقدر در جامعه پررنگ و مهم شده خودش محل بحث دارد، ولی اگر اسم فیلترینگ را اعمال حاکمیت به روش سلبی در فضای مجازی بگذارید با آن موافقم.

مدیر مرکز تحقیقات و آینده پژوهی سازمان فضای مجازی سراج ادامه داد: در واقع با اصل اعمال حاکمیت در فضای مجازی موافقم، زیرا اعمال حاکمیت هم وجه ایجابی دارد و هم سلبی؛ در حال حاضر هم فیلترینگ می‌تواند ابزار موقتی و کوتاه مدت، تاکید می‌کنم کوتاه مدت برای این اعمال حاکمیت باشد.

وی در خصوص فیلترینگ یا همان اعمال حاکمیت با شیوه سلبی بیان کرد: در این حوزه دو نگاه خطرناک وجود دارد که باید مراقب باشیم در دام آن‌ها نیفتیم، یکی اینکه می‌گویند فیلترینگ نباید باشد، جریان آزاد باشد و این حرف‌ها؛ خوب این‌ها معلوم است اصلا فضای مجازی را نفهمیده‌اند، فیلترینگ و فلسفه‌اش را نفهمیده‌اند، درگیر شعار‌هایی شده‌اند که بعضی‌ها در غرب می‌دهند و الا چیزی به اسم جریان آزاد اطلاعات نه داریم و نه معنایی دارد.

عرب ادامه داد: بطور مصداقی بخواهم بگویم همین الان مگر خود شبکه‌های اجتماعی اعمال سلیقه در مدیریت کاربران ندارند؟ آیا شما در یک شبکه اجتماعی کاملا آزادانه اطلاعات را انتخاب و استفاده می‌کنید؟ آیا سلایق شما به صورت نرم جهت دهی نمی‌شود؟ آیا شما در یک حصار بی رنگ به سمتی که هدف شبکه است هدایت نمی‌شوید؟ خوب این چه آزادی اطلاعاتی است؟ کجای این‌ها شار اطلاعاتی بدون دخالت بیرونی قرار دارد؟ این‌ها یک شوخی است که بگوییم فضای مجازی جریان آزاد اطلاعات ایجاد می‌کند، پس فیلترینگ نباشد. در واقع فیلترینگ ابزار صیانت است از ملت در مقابل مصادیقی که مطمئن می‌شویم پشت آن دشمن و خباثتش پنهان است.

مدیر مرکز تحقیقات و آینده پژوهی سازمان فضای مجازی سراج تصریح کرد: از سوی دیگر نگاه دوم وجود دارد که می‌گوید هر آنچه بومی نیست و ملی نیست باید فیلتر شود و همه در‌های جهان را ببندید که این‌ها همه کثیف است و همه آلوده است، خوب این هم درست نیست، این‌ها هم فضای مجازی و فیلترینگ را درست نفهمیده‌اند.

عرب درخصوص نگاه درست به فضای مجازی با اشاره به بیانات مقام معظم رهبری گفت: نگاه درست به نظر بنده آن چیزی است که رهبر معظم انقلاب هم اشاره دارند که فضای مجازی هم فرصت دارد و هم تهدید؛ فضای مجازی در آینده منجر به تحولات عظیم تمدن بشری می‌شود؛ فضای مجازی می‌تواند بستر رشد و پیشرفت و تمدن سازی ما باشد، اگر آن را در یابیم و فرصت سوزی نکنیم و از طرف دیگر فضای مجازی می‌تواند تهدید جدی برای ما باشد اگر مراقبت نکنیم.

 
وی یادآور شد: پس نیاز است یک نگاه واقع گرایانه به این پدیده داشته باشیم؛ سعی کنیم آن را درست بفهمیم؛ تکلیفمان را با کل آن، با لایه‌های آن، با اجزای آن، با مصادیق آن معین کنیم؛ بعد ببینیم کجا نیاز به ابزار سلبی است کجا ایجابی؛ در غیراینصورت تجربه فیلترینگ پیامرسان‌ها تکرار می‌شود.

 

 

مدیر مرکز تحقیقات و آینده پژوهی سازمان فضای مجازی سراج درخصوص فیلترینگ برخی پیامرسان‌ها اظهار کرد: در فیلتر برخی پیامرسان‌ها از یک طرف فیلترینگ ناقص انجام می‌شود و از طرف دیگر راه دور زدن فیلترینگ مهیا می‌شود.

وی افزود: مسئولین ما بعضی می‌گویند فیلتر کنید بعضی می‌گویند نکنید، یعنی بعد از یک سال هنوز مسئولین ننشسته‌اند با هم به یک جمع بندی برسند. یعنی هنوز این تعداد انگشت شمار مدیری که بالای سر فیلترینگ کشور هستند یک تصمیم و صدای واحد ندارند؟ بعضا کاملا مخالف یکدیگر صحبت می‌کنند. خوب این‌ها مردم را و جامعه را گیج می‌کند. یک روز می‌گویند فلان موضوع بد است و فیلتر شود، روز دیگر می‌گویند نه بد نیست و باید حمایت شود، روز دیگر حرف سوم می‌زنند. در قوه تصمیم گیر دستگاه‌های مسئول، یک حرف واحد تولید و بازگو نمی‌شود.

عرب با تاکید بر این که بعد از فیلتر پیامرسان‌ها از نسخه‌های بومی حمایت کافی نشد، گفت: طرفداران فیلترینگ از یک سو و مخالفان آن از طرف دیگر هنوز نمی‌دانند هدف از این سیاستشان چیست، یعنی فیلتر کنیم که چه بشود؟ فیلتر نکنیم که چه بشود؟ تکلیف با کل پدیده و اجزایش مشخص نیست؛ این‌ها همه مسائلی است که پیش روی فیلترینگ وجود دارد.

مدیر مرکز تحقیقات و آینده پژوهی سازمان فضای مجازی سراج در پایان خاطرنشان کرد: البته با همه این مسائل، فعلا در مواردی که ضرر یک سرویس کاملا محرز شده و از سوی دیگر امکان اعمال حاکمیت برسرویس هم وجود ندارد و آسیب‌هایش قابل کنترل نیست؛ به عنوان یک درمان مقطعی، فیلترینگ سیاست قابل دفاعی است به شرط آن که درست اجرا شود.