مهار شیب افزایش مصرف بنزین با توزیع مناسب یارانه پنهان / مدیریتی که ۱۰ هزار میلیارد تومان عایدی دارد
گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو-صالح رحیمی، با تکمیل سه فاز پالایشگاه ستاره خلیج فارس، ایران توانایی تولید ۱۰۵ میلیون لیتر بنزین در روز را پیدا کرده است. اما شیوه مصرف بنزین در سال‌های اخیر نشان می‌دهد، در صورت تداوم روند فعلی، در سال آینده مصرف روزانه بنزین ۱۲۰ میلیون لیتر خواهد شد و با ادامه این روند در سال ۱۴۰۸ مصرف بنزین به ۲۵۰ میلیون لیتر در روز خواهد رسید. [1]
در حال حاضر مصرف بنزین در کشور بالغ بر ۹۵ میلیون لیتر در روز است. حدود نیمی از این مصرف مربوط به وسایل نقلیه شخصی است که مصارف رفاهی و روزمره دارند و نیمی دیگر به خدمات حوزه حمل و نقل باری و مسافری مربوط می‌شود. ایران در سرانه یارانه پنهان انرژی رتبه چهارم دنیا را داراست. یارانه‌ای که دولت در یک سال بابت این مقدار مصرف بنزین پرداخت می‌کند، نزدیک به ۱۷۰ هزار میلیارد تومان است. به این معنا که اگر دولت همین میزان بنزین مصرفی که تولید داخل است را صادر کند، معادل ۱۷۰ هزار میلیارد تومان ارز وارد کشور خواهد کرد. [2]
اینکه دولت برای مصارف عموم مردم کشور، حامل‌های انرژی را همراه با یارانه عرضه کند، نوعی سیاست حمایتی است و ذاتا موضوع مذمومی نیست. اما سؤال اینجاست که آیا نباید میان مصرف‌کننده متعادل و شهروند پرمصرف تفکیکی قائل شد؟
در بسیاری از حالات، فردی که بیشتر از اکثریت مردم مصرف می‌کند، مشترکی است که در شیوه مصرف به هیچ‌گونه راهکارهای مدیریت مصرف توجهی ندارد و سرمایه‌های طبیعی و ملی را تماما برای استفاده راحت‌طلبانه شخصی قلمداد می‌کند. بدون توجه به این حقیقت که این نعمات خدادادی سرمایه نسل‌های آینده کشور و همچنین پشتوانه‌های ارزشمندی برای توسعه و پیشرفت کشور است.
مقایسه قیمت یک لیتر بنزین با بسیاری از کالاهای مصرفی روزمره نشان از ارزش اندک این فرآورده پرارزش دارد که همین موضوع زمینه اسراف را فراهم کرده و موجب سوءاستفاده عده‌ای در جامعه واقع می‌شود. البته باید به این واقعیت توجه کرد که به دلیل کاهش ارزش پول ملی، قیمت عمده کالاهای مصرفی، نسبت به درآمد عموم مردم زیاد است و بنزین جزو معدود اقلامی است که تناسب بیشتری با درآمد اکثر خانوارهای جامعه در شرایط فعلی دارد. اما نباید فراموش کرد که قیمت جهانی بنزین هر روز تغییر می‌کند، در حالی که قیمت فروش داخلی بنزین از خرداد ۱۳۹۴ ثابت مانده است و علاوه بر آن جهش نرخ ارز نیز عدم‌النفع بیشتری را بر دولت تحمیل می‌کند.
کاهش پلکانی یارانه بنزین
با توجه به موارد مطرح شده لازم است در راستای تحقق عدالت اجتماعی، یارانه پنهان بنزین برای کسانی که بیشتر از الگو مصرف می‌کنند، به صورت پلکانی کاهش پیدا کند تا جایی که یارانه‌ای به افراد بسیار پرمصرف تعلق نگیرد. الگوی مصرف ماهانه بنزین را می‌توان در مرحله اول اجرای طرح، متناسب با مصرف دهک‌های پایین درآمدی تعیین کرد. بر اساس گزارش‌های موجود، ۶ دهک اول در سطح کشور کمتر از ۶۰ لیتر در ماه بنزین مصرف می‌کنند. بر این اساس در این طرح پیشنهادی به هر خودرو سهمیه ماهانه ۶۰ لیتر تعلق می‌گیرد. برای مصارف بالاتر از الگو، به ازای هر ۱۰ لیتر مصرف مازاد، مبلغ ۲۰۰ تومان به قیمت هر لیتر بنزین افزوده خواهد شد.
طبق نظر کارشناسان اجرای سهمیه‌بندی به شیوه مذکور ۱۰ هزار میلیارد تومان آورده برای دولت خواهد داشت.[3]
این پیشنهاد مربوط به وسایل نقلیه شخصی است که مصارف غیر خدماتی دارند. برای تاکسی‌ها، خودروهای حمل مسافر و ماشین‌های باربری بنزینی بهتر است بر اساس پیمایش و با لحاظ کردن آثار تورمی افزایش قیمت، اقدام به اعمال سهمیه مناسب نمود. لازم است به موازات اجرای چنین طرح‌هایی، اقدام به گسترش و نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی شود. همچنین هزینه دسترسی و استفاده از وسایل نقلیه عمومی باید تا حد امکان پایین نگه داشته شود.
آنچه در این زمینه شایان توجه است، جلوگیری از مصرف مسرفانه منابع ملی در عین فراهم بودن رفاه و امکانات زندگی برای همه مردم (نه فقط اقشار ثروتمند) است. منابعی که در صورت مدیریت صحیح بهره‌برداری از آن‌ها، مزیت نسبی ایران در تبادلات بین‌المللی خواهند بود. همچنین اصلاح یارانه‌های انرژی که مجموع مقدار آن‌ها بیش از بودجه عمومی کشور است، در جبران کسری بودجه مربوط به کاهش فروش نفت کمک زیادی خواهد کرد و عواقب تورمی آن را از بین خواهد برد.
[1] مسئله بنزين، رويكردها و مخاطرات، گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، آذر ۱۳۹۷