دانستنی‌های حقوقی
گروه اجتماعی خبرگزاری دانشجو؛ روز گذشته غلامحسین اسماعیلی سخنگوی قوه قضاییه در نشست خبری خود در خصوص نرخ دیه در سال آینده گفت: به موجب قانون در پایان هر سال برای سال جدید قوه قضاییه باید نرخ جدید دیه را اعلام کند. این موضوع در جلسه دیروز شورای عالی قوه قضاییه مطرح شد و نرخ دیه برای سال ۱۳۹۹ در ماه‌های غیرحرام ۳۳۰ میلیون تومان با رشدی بیست درصدی نسبت به نرخ دیه سال ۱۳۹۸ تعیین شد و از اول فروردین ۹۹ لازم الاجرا خواهد بود.
حال اما از دیه، اقسام و روش محاسبه آن بیشتر بدانید؛
دیه انسان مالی است که به سبب کشته‌شدن، قطع عضو و یا وارد کردن جراحت جسمی، به یک فرد یا ورثه او تعلق می‌گیرد. احکام دیه در بخش دیات کتاب‌های فقهی آمده است و میزان دیه در برخی شرایط مانند وقوع جنایت در حرم مکی و ماه‌های حرام افزایش می‌یابد که در اصطلاح فقهی به آن تغلیظ دیه می‌گویند.
دیه انسان مالی است که به سبب کشته‌شدن، قطع عضو و یا وارد کردن جراحت جسمی، به یک فرد یا ورثه او تعلق می‌گیرد. احکام دیه در بخش دیات کتاب‌های فقهی آمده است و میزان دیه در برخی شرایط مانند وقوع جنایت در حرم مکی و ماه‌های حرام افزایش می‌یابد که در اصطلاح فقهی به آن تغلیظ دیه می‌گویند.
از نظر شرع اسلام اگر انسانی هم‌نوع خود را بکشد یا یکی از اعضای او را قطع و یا ناقص نماید و یا وی را مجروح کند؛ باید به وی یا وارثانش مال مشخصی پرداخت کند که به آن مال دیه می‌گویند. در منابع اسلامی و متون فقهی اندازه دیه برای هر نوع آسیب بیان شده است و در مواردی که مقداری معین نشده است به آسیب‌دیده مالی به عنوان ارش داده می‌شود.
در مواردی که عضوی آسیب ظاهری ندیده است، ولی منافع و کارآیی آن از بین رفته نیز به آسیب دیده دیه تعلق می‌گیرد. مانند اینکه حس شنوایی یا بویایی انسانی از بین برود.
دیه در اصل، جبران قتل و یا آسیب‌های غیر‌عمدی و یا خطائی است، ولی در جرائم عمدی نیز آسیب‌دیدگان می‌توانند به جای قصاص‌کردن (تلافی به وسیله وارد کردن آسیب مشابه) دیه بگیرند.
دیه در قرآن
در قرآن به مساله دیه در آیه ۹۲ سوره نساء که به آیه دیه مشهور است، اشاره شده؛ «هیچ مؤمنی را نرسد که مؤمن دیگری را به قتل رساند مگر آنکه به اشتباه و خطا مرتکب آن شود، و در صورتی که به خطا هم مؤمنی را مقتول ساخت باید (به کفّاره آن) بنده مؤمنی را آزاد کند و خون‌بهای آن را به صاحبش تسلیم نماید، مگر آنکه دیه را ورثه (به قاتل) ببخشند؛ و اگر مقتول مؤمن از قومی باشد که با شما دشمن و محارب‌اند، قاتل دیه ندهد، لیکن بر او است که بنده مؤمنی را آزاد کند و اگر مقتول از قومی است که بین شما با آن‌ها پیمان برقرار بوده پس خون‌بها را به صاحب خون پرداخته و بنده مؤمنی (به کفاره آن) آزاد کند، و اگر (بنده‌ای) نیابد بایستی دو ماه متوالی روزه بگیرد. این توبه‌ای است که از طرف خدا پذیرفته است و خدا دانا و حکیم است.»
اقسام دیه
بنابر نوع آسیبی که به انسان وارد می‌شود دیه را به دیه جان، دیه اعضا و دیه منافع تقسیم کرده‌اند. رفتاری که موجب آسیب به طرف مقابل شده است نیز در سه حال اتفاق می‌افتد:
عمد: آسیبی که با قصد و اختیار وارد شود. بنابر دستورات اسلامی موجب حق قصاص (تلافی به وسیله وارد کردن همان آسیب) برای آسیب دیده می‌شود، ولی وی می‌تواند از قصاص چشم‌پوشی کرده و دیه دریافت نماید.
عمد: آسیبی که با قصد و اختیار وارد شود. بنابر دستورات اسلامی موجب حق قصاص (تلافی به وسیله وارد کردن همان آسیب) برای آسیب دیده می‌شود، ولی وی می‌تواند از قصاص چشم‌پوشی کرده و دیه دریافت نماید.
شبه عمد: جانی قصد ارتکاب فعل منجر به آسیب را دارد، ولی قصد او ارتکاب خود جنایت نیست. مانند کسی که برای ادب کردن فرد دیگری را بزند و طرف مقابل در اثر این زدن بمیرد.
خطای محض: نه قصد جنایت وجود دارد و نه انجام کاری که منجر به آن شده است. مانند آنکه قصد شلیک به سمت شکاری را داشته، ولی تیر به انسانی اصابت کرده و منجر به مرگ او شود.
دیه نفس یا جان
اگر فردی به قتل برسد؛ در صورت عمدی بودن قتل، قاتل باید قصاص شود مگر اینکه اولیاء دم به دیه رضایت دهند.
دیه سقط جنین
از بین بردن جنین انسان نیز دیه دارد که نسبت به حالات و تکاملات جسمی آن متفاوت است و اگر زن خودش کاری کند که بچه‌اش سقط شود، باید دیۀ آن را به وارث طفل بدهد.
علقه(۴٠روز دوم): چهارصدم دیه کامل.
مضغه(۴٠روز سوم): شش صدم دیه کامل.
عظام(بعد از 40روز سوم و درصورت تشکیل استخوان جنین): هشت صدم دیه کامل.
جنینی که گوشت و استخوان‌بندی آن نیز تمام شده باشد ولی روح در آن دمیده نشده: یک دهم دیه کامل.
جنینی که روح در آن دمیده شده اگر پسر باشد دیه کامل و اگر دختر باشد نصف آن و اگر مشتبه باشد سه چهارم دیه کامل.
دیه اعضا
بنابر یک قاعده کلی در فقه اسلامی اعضای اصلی بدن انسان مانند زبان که یکی هستند دیه کامل دارند و اعضای جفت مانند گوش‌ها، چشم و بینی، اگر هر دو آسیب ببینند دیه کامل و آسیب دیدگی یکی از آن‌ها موجب نصف دیه کامل می‌شود.
برخی از اعضایی که دیه آن‌ها دیۀ کامل است عبارتند از:
شکستن کمر به گونه‌ای که فرد نتواند بنشیند.
شکستن کمر به گونه‌ای که فرد نتواند بنشیند.
از بین‌بردن تمام دندان‌ها.
از بین‌بردن تمام انگشتان هر دو دست یا انگشتان هر دو پا.
قطع نخاع.
شکستن ترقوه (دو استخوان بالای سینه، زیر گردن).
کندن موی سر یا ریش به گونه‌ای که دیگر نروید و بنابر احتیاط واجب در کندن موی چهار مژه یعنی مژه‌های هر دو چشم، اگر دیگر نروید.
شکستن گردن به طوری که خم شود و قد او کوتاه شود.
دیه منافع
در فقه اسلامی برای آسیب‌رساندن به منافع و کارکرد برخی اندام‌های انسان مانند قدرت تعقل، شنوایی، بینایی و بویایی حتی اگر ظاهر آن عضو سالم باشد، دیه تعیین شده است.
مطابق با منابع فقه شیعه برخی از این منافع عبارتند از:
چشایی: مطابق با نظر فقیهان امامیه از بین رفتن حس چشایی موجب تعلق گرفتن یک دیه کامل به آسیب‌دیده می‌شود. برخی برای از بین رفتن قدرت جویدن نیز حکم به دیه کامل داده‌اند، اما بیشتر فق‌ها برای چنین آسیبی را موجب ارش دانسته‌اند.
مطابق با منابع فقه شیعه برخی از این منافع عبارتند از:
چشایی: مطابق با نظر فقیهان امامیه از بین رفتن حس چشایی موجب تعلق گرفتن یک دیه کامل به آسیب‌دیده می‌شود. برخی برای از بین رفتن قدرت جویدن نیز حکم به دیه کامل داده‌اند، اما بیشتر فق‌ها برای چنین آسیبی را موجب ارش دانسته‌اند.
صدا: از بین رفت صوت موجب دیه کامل است و اگر علاوه بر صدا حرکت‌های زبان نیز از بین برود دو سوم دیه زبان نیز به این مقدار افزوده می‌شود.
دیه در مصادیق دیگر
قطع کردن یا از بین بردن
ریش و مو: کندن یا از بین بردن تمام موی سر یا ریش مرد در صورتی که دیگر نروید، دیه کامل دارد.
چشم: در آوردن و یا از بین بردن دوچشم بینا دیه کامل و هریک از آن‌ها نصف دیه دارد.
بینی: قطع کردن و یا از بین بردن تمام بینی یا نرمه‌ای که پایین استخوان بینی است، دیه کامل دارد.
لاله گوش: از بین بردن دولاله گوش، دیه کامل و از بین بردن هر یک از آن‌ها نصف دیه کامل دارد. از بین بردن نرمه هر گوش موجب یک ششم دیه کامل است.
دیه لب: از بین بردن دو لب، دیه کامل و از بین بردن هر یک از آن‌ها نصف دیه کامل دارد.
زبان: قطع یا از بین بردن تمام زبان گویا، دیه کامل دارد.
شکسته‌شدن و ترک‌برداشتن
دیه شکستن هریک از دنده‌های محیط به قلب که از آن حفاظت می‌کند، یک چهلم دیه کامل است.
دیه شکستن هر یک از دنده‌های غیر از دنده‌های محیط به قلب، یک صدم دیه کامل می‌باشد.
شکستن ستون فقرات در صورتی که اصلا درمان نشود و یا بعد از علاج به صورت خمیده در آید، موجب دیه کامل است.
از بین بردن منافع
عقل: زائل کردن عقل موجب دیه کامل و ایجاد نقص در آن موجب ارش می‌گردد.
چشایی: از بین بردن حس چشایی و نقصان آن موجب ارش است.
صوت: از بین بردن صوت به طور کامل به گونه‌ای که شخص نتواند صدایش را آشکار کند دیه کامل دارد گرچه بتواند با اخفات و آهسته صدایش را برساند.
صدمه
سیاه شدن پوست صورت شش هزارم دیه کامل.
کبود شدن آن سه هزارم دیه کامل.
سرخ شدن آن یک و نیم هزارم دیه کامل.
صدمه‌ای که موجب تورم بدن، سر یا صورت گردد، ارش دارد.
تغلیظ دیه
بنابر فقه اسلامی قتل در شرایط خاصی موجب افزایش دیه از مقدار اصلی آن می‌شود. به این حکم تغلیظ دیه می‌گویند. میزان افزاوده شده یک سوم دیه کامل است یعنی قاتل در این شرایط خاص باید یک دیه کامل به علاوه یک سوم دیه کامل را بپردازد. این شرایط عبارتند از:
در صورتی که قتل در یکی از ماه‌های حرام یعنی رجب، ذی‌القعده، ذی‌الحجه و محرم اتفاق بیافتد.
در صورتی که قتل در حرم مکه واقع شود.
اختلاف دیه زن و مرد
برخی با استناد به آیات قرآن که انسان را بدون فرق بین زن و مرد برابر دانسته است؛ به مساله اختلاف دیه زن و مرد اشکال گرفته‌اند. اشکالاتی نیز در رابطه با این تفاوت مطرح شده است از جمله اینکه نابرابری دیه زن و مرد با عدالت خداوند ناسازگار است. برخی فقیهان نیز به این نوع شبهات پاسخ‌هایی مفصل داده‌اند.
برخی از فقیهان متاخر دیه زن و مرد و مسلمان و کافر را برابر می‌داند و با استناد به آیه دیه و روایاتی که درباره اصل دیه و وجوب آن از معصومین وارد شده؛ معتقدند در این مستندات فرقی بین زن و مرد نیست.
عده‌ای از پژوهشگران به این اشکالات پاسخ‌هایی داده‌اند از جمله اینکه، دیه، قیمت جان و مابه‌ازای نفس انسانی نیست که تفاوت در آن دلیلی بر اختلاف منزلت معنوی و اجتماعی زن باشد. از نظر این عده، دیه جبران خسارت ناشی از فقدان مقتول برای خانواده‌اش است و از آن‌جا که معمولا مرد متولی اداره یک خانواده است و بار اقتصادی آن بر عهده اوست در نتیجه جبران خسارت فقدانش بیش از زن است.
برخی از فقیهان متاخر دیه زن و مرد و مسلمان و کافر را برابر می‌داند و با استناد به آیه دیه و روایاتی که درباره اصل دیه و وجوب آن از معصومین وارد شده؛ معتقدند در این مستندات فرقی بین زن و مرد نیست.
عده‌ای از پژوهشگران به این اشکالات پاسخ‌هایی داده‌اند از جمله اینکه، دیه، قیمت جان و مابه‌ازای نفس انسانی نیست که تفاوت در آن دلیلی بر اختلاف منزلت معنوی و اجتماعی زن باشد. از نظر این عده، دیه جبران خسارت ناشی از فقدان مقتول برای خانواده‌اش است و از آن‌جا که معمولا مرد متولی اداره یک خانواده است و بار اقتصادی آن بر عهده اوست در نتیجه جبران خسارت فقدانش بیش از زن است.
تمهیدات قانونی
قانون مجازات اسلامی جدید در جمهوری اسلامی ایران که در ۱۳۹۲ش بازنویسی گردید در مواد مختلفی برای حل مشکل عدم تساوی دیه زن و مرد و عوارض جانبی آن تمهیداتی اندیشیده شد. پرداخت مابه‌التفاوت دیه زنان نسبت به دیه کامل از صندوق تامین خسارات بدنی و نیز استفاده از بیت‌المال برای پرداخت تفاوت دیه جهت اجرای قصاص نفس قتل زنان در برخی شرایط، از جمله این راهکار‌ها است.
ارسال نظرات