بی‌شناسنامه بودن یعنی نبودن! / طعم تلخ غربت برای بی‌هویت‌های سیستان و بلوچستان

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، حنانه جانمحمدی؛ * چیزی حدود صد سال از ورود شناسنامه به ایران می‌گذرد، ولی همچنان افراد و قبیله‌هایی هستند که در این مرز و بوم زندگی می‌کنند؛ اما شناسنامه ایرانی ندارند. بی‌شناسنامه‌ها بی‌هویت اند؛ با اینکه ریشه‌شان به این خاک گره خورده و بخشی جدا نشدنی از تاریخ چند هزار ساله ایران هستند؛ اما به رسمیت شناخته نمی‌شوند. در هیچ انتخاباتی حق رای ندارند. در سرشماری‌ها به حساب نمی‌آیند و مثل اشباح سرگردان، حق زیستن از آن‌ها سلب شده‌ است. همین باعث شده که بی‌شناسنامه‌ها در بدترین شرایط، زندگی خود را پیش ببرند؛ چراکه آن‌ها سندی برای اثبات هویت ایرانی خویش ندارند. در دهه‌های گذشته به دلایلی همچون نبود نمایندگی ثبت احوال در محل، دوری از مرکز شهرستان و فقدان راه ارتباطی مناسب، بی سوادی و ناآگاهی از مزایای شناسنامه، زایمان در منزل یا بیابان، کمبود درآمد و مشکلات دیگر این افراد موفق به دریافت شناسنامه نشده اند.

آمار‌های غیررسمی وجود ۱۰۰ هزار بی‌هویت بومی در سیستان و بلوچستان را تایید می‌کند، اما طبق جوابیه ثبت احوال به یکی از خبرگزاری‌ها، ۳۰ هزار شناسنامه برای بی‌هویت‌ها از سال ۱۳۹۲ تا سال گذشته صادر شده‌ است. هرچند که باتوجه به گفته بومیان یک دنیا تفاوت میان اظهار نظر مسئولان تا واقعیت وجود دارد. دل‌نشین نیست که آن‌ها را بی‌هویت بنامیم، ولی چاره‌ای جز این و لغتی که بتواند بار سنگینی که به دوش آن‌هاست را به تصویر بکشد در دست نداریم. افرادی که با وجود وضعیت بد معیشتی حق دریافت یارانه هم ندارند. در حالی‌ که اساس اجرای این طرح، حمایت از مستضعفان بوده است.

طبق شواهد موجود، شماری از اهالی جنوب استان سیستان و بلوچستان که برخی بالای ۴۰ تا ۵۰ سال سال سن دارند، هنوز شناسنامه ندارند. چند هزار نفر در این استان، فاقد شناسنامه هستند که از این تعداد دست کم ۵۰۰ نفر در دهستان توتان و مُهمدان این شهرستان در پایین‌ترین سطح استاندارد زندگی می‌کنند. شاید ندانیم که بی‌شناسنامه‌ها در بخش بنت استان از انواع خدمات عمومی نظیر دریافت یارانه، بیمه درمانی، حساب بانکی، دریافت انشعاب آب، برق، تلفن و سایر موارد محروم هستند و حتی نمی‌توانند سفر کنند. همه این اتفاقات در حالی رقم می‌خورد که این افراد در نهایت آسیب‌پذیری می‌بایست زیر پوشش نهاد‌های حمایتی از جمله بهزیستی و کمیته امداد قرار گیرند، ولی متاسفانه حتی از دریافت یارانه نقدی نیز محروم مانده‌اند. به گفته ساکنین محلی جنوب سیستان و بلوچستان فاقدین شناسنامه غالبا بی سواد بوده و از حقوق شهروندی خود اطلاعی ندارند.

 

حبیب‌اله دهمرده، نماینده مردم زابل، زهک، هیرمند، نیمروز و هامون در مجلس شورای اسلامی در خصوص افراد بی‌شناسنامه استان سیستان و بلوچستان به ما می‌گوید: تعداد زیادی از افراد فاقد شناسنامه مدعی هستند که ایرانی بوده، اما اجداد آن‌ها به دلیل اینکه سال‌ها در کشور‌های همسایه زندگی کرده بودند، فاقد شناسنامه ایرانی هستند و اثبات این امر نیز پروسه طولانی را ایجاد کرده است. هم‌اکنون تعدادی از ارگان‌ها و وزارتخانه‌های مربوطه در این منطقه با انجام آزمایش DNA در حال شناسایی افراد ایرانی از غیرایرانی هستند تا بر اساس هویت افراد ایرانی برای آن‌ها شناسنامه صادر شود.

 

این نماینده مردم در مجلس یازدهم، با اشاره به نحوه حمایت از افراد نیازمند فاقد شناسنامه در حوزه انتخابیه‌اش، اظهار می‌کند: بنده پیشنهاد دادم که تحت عنوان جمعیت فاقد شناسنامه برای این افراد چه ایرانی چه غیرایرانی مبلغی در نظر گرفته شود تا آن‌ها هم بتوانند از حداقل مبلغی که برای هر فرد ایرانی در قالب یارانه پرداخت می‌شود، بهره‌مند شوند.

عضو مجمع نمایندگان سیستان و بلوچستان در مجلس شورای اسلامی، تاکید می‌کند: البته دستگاه‌های حمایتی، خیرین و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از این افراد حمایت کرده و بسته‌هایی را به طور عادلانه بین آن‌ها توزیع می‌کنند، اما لازم است مبالغی نیز هر چند محدود ماهانه به این افراد نیز پرداخت شود و باید بودجه این بخش به طور مجزا در اختیار فرمانداری‌ها قرار گیرد تا بر اساس شناختی که از این منطقه دارند بین این افراد توزیع کنند.

آزمایش تشخیص هویت یا دی ان‌ای تنها راه شناسایی هویت ایرانی بی ‎شناسنامه‎‌ها است. حالا در جایی مثل زاهدان، مشکل کیت آزمایش دی ان‌ای مطرح است، اما حتی در صورت وجود کیت، انجام این آزمایش برای خانواده‌های بی شناسنامه که معمولا هم خانواده‌هایی فقیر هستند، براحتی ممکن نیست. هزینه این آزمایش که با حکم قضایی انجام می‌شود، بر اساس آخرین اعلام پزشکی قانونی نزدیک به ۲۲۰ هزار تومان بود که این هزینه البته جدا از انجام پروسه اداری و هزینه‌های رفت و آمد و درخواست دریافت شناسنامه است.

 

امین کمالی، دبیر جنبش عدالتخواه دانشجویی استان سیستان و بلوچستان نیز به خبرنگار دانشجو می‌گوید: فرضیه حضور مردم افغانستان در بین بلوچ‌های بی‌شناسنامه، یکی از بهانه‌های همیشگی برای کش‌دارتر شدن پروسه رسیدگی به این افراد است. ولی موضوعی که اهمیت دارد، خطرناک بودن افراد فاقد هویت و شناسنامه برای جامعه و زندگی اجتماعی است.

 

کمالی می‌گوید: نباید این افراد را به حال خود رها کنیم. آن‌ها به دلیل سواد و آگاهی پایین در گذشته اقدام به دریافت شناسنامه نکردند و اکنون باید مجددا سیستمی را طراحی کرده و به اوضاعشان سامان بدهیم. حتی از سمت نهاد‌های دولتی تحقیقاتی صورت گرفته و ایرانی بودن بسیاری از این افراد ثابت شده است. در این میان انسان‌هایی هستند که به دلایلی شناسنامه ندارند، اما خواهر و برادرشان از هویتی ایرانی برخوردار هستند.

این فعال دانشجویی اظهار می‌کند: در این میان، یک موضوع امنیتی هم اتفاق می‌افتد. نباید به فرض اینکه این افراد چون اکثرا تابعیت افغانستانی دارند و ایرانی نیستند از ثبت هویتشان خودداری کرد؛ چراکه این اتفاق حساسیت‌ها را بیشتر می کند. تصور کنید که بروز خشونت و جنایت برای یک فرد بی‌شناسنامه به مراتب راحت‌تر از کسی است که تمام اطلاعاتش در ثبت احوال وجود دارد. آن‌ها بی هویت هستند و هر آن با بروز اشتباهی از ایران فرار می‌کنند یا خودشان را از دید مردم پنهان می‌کنند و نهاد‌های امنیتی راهی برای دسترسی به آن‌ها ندارند.

سرزمین سیستان و بلوچستان را هرطور که بخوانی و ببینی غم‌انگیز است. در گزارش‌های متعدد به بررسی محرومیت گسترده در این استان پرداخته‌ایم و به هر قسمت آن که نگاه می‌کنیم، صدای درد دیگری از سوی دیگر استان نظرمان را جلب می‌کند.