خاورمیانه منطقه‌ای با پتانسیل‌های بالا در عرصه دیجیتال / صادرات فناوری جایگزینی مناسب بجای خام‌فروشی نفت

میثم عباسی، عضو خانه اقتصاد و تجارت ایران و ترکیه- در یادداشتی اختصاصی برای گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو نوشت؛

 

امروزه در سطح جهانی، اقتصاد‌های دارای اکوسیستم چابک و دارای زیرساخت‌های پشتیبانی از نوآوری در فناوری شاهد جهشی انقلاب گونه در ساختار هایشان هستند. برای آنکه دولت ها، شرکت‌های بزرگ و چند ملیتی و استارتاپ‌ها از مزایای این انقلاب استفاده کنند، نیاز به سیستم‌ها و مقرراتی صحیح احساس می‌شود این در حالی است که به اشتراک گذاری داده‌ها که مهم‌ترین بخش کار است نیز باید کم هزینه و انعطاف پذیر باشد. متخصصین خانه اقتصاد و تجارت امروزه بیشترین تمرکز را روی فناوری‌های نوین با اولویت صادرات خدمات فناوری محور ایرانی به منطقه دارند. منطقه‌ای که در حال حاضرکشور هایش بیشترین میزان نفوذ دیجیتال را تجربه می‌کنند.

امروزه موضوع گذر به دنیای دیجیتال در هیچ کجا به اندازه خاورمیانه مشهود نیست. مطابق با گزارش موسسه PwC، در سال ۲۰۱۶، ۳۳ درصد شرکت‌ها در خاورمیانه درسطوح پیشرفته دیجیتالی سازی بودند و انتظار‌ها این بود که میزان دیجیتالی سازی فرآیند‌های کاری تا سال ۲۰۲۰ بیش از دو برابر شود و به ۷۲ درصد برسد. برخی از صاحب نظران عقیده دارند که دیتاسنتر‌ها می‌توانند پالایشگاه‌های جدید خلیج فارس باشند. خاورمیانه در میان یک انقلاب دیجیتالی قرار گرفته که موج اول آن را رد کرده و وارد موج دوم و سوم شده است. گذر به آینده با بهره گیری از روش‌های جدید جز با پشتوانه‌های دولتی میسر نمی‌شود. مانند ایجاد اکوسیستم‌های کارآفرینانه و کاهش بروکراسی و افزایش حمایت‌ها برای حضور بیشتر بانوان در عرصه‌های کسب و کار همزمان با افزایش حمایت‌های مالی از استارتاپ‌ها با نگاه به جمعیت به شدت جوان منطقه (به طور متوسط افراد زیر ۲۵ سال حدود ۳۰% جمعیت را در منطقه تشکیل می‌دهند). این یک مزیت بسیار مهم از لحاظ نیروی کار جوان و دارای انرژی می‌باشد. وجود جمعیت جوان باعث افزایش سریع فرایند‌ها در بستر دیجیتال نیز می‌شود. از جمله آموزش، فرهنگ سازی و کسب و کار.

منطقه ما چالش‌های خود را دارد، از جمله مسائلی مانند مشکلات سنتی درایجاد کسب و کار، امنیت شغلی، و سرمایه گذاری کم در بخش تحقیق و توسعه که شالوده ورود به عرصه‌های جدید است. در خاورمیانه، کشور‌ها معمولاً کمتر از ۱ ٪ از تولید ناخالص داخلی خود را صرف تحقیق و توسعه می‌کنند، این در حالی است که متوسط هزینه OECD جهانی ۲.۵ ٪ می‌باشد. اگر به این موضوع مواردی مانند مشکلات سفر، تعرفه‌های گمرکی و کمبود مهارت‌های عمومی را هم اضافه کنیم خواهیم دید که خاورمیانه چالش‌های عمده‌ای در عرصه کسب و کاردارد.

به نظر می‌رسد توسعه کارآفرینی با استفاده از روش‌هایی نظیر رایانش ابری وپلتفرم‌های اشتراک گذاری اطلاعات کسب و کار بین کشور‌ها بتواند راه حل مناسبی برای بهبود فرآیند‌ها باشد. بنا بر اطلاعات موسسه گارتنر خاورمیانه دارای کمترین میزان هزینه فناوری اطلاعات ابری نسبت به سایر مناطق جهان است. وجود ذخایر عظیم انرژی می‌تواند تا سال‌ها تضمین کننده نیاز صنایع انرژی محور منطقه با هزینه‌های کم باشد.

به نظر می‌رسد نگاه‌های سنتی سرمایه گذاری در خاورمیانه سریعا تغییر کرده است. تا ۵ سال قبل قسمت اعظم بازار سرمایه گذاری خاورمیانه را بازاراملاک تشکیل می‌داد، ولی امروزه این بازار جای خود را با فناوری عوض کرده است. با رشد شرکت‌های حوزه Mena انتظار می‌رود سرمایه گذاری در شرکت‌های فین تک منطقه از ۱۵۰ میلیون دلار به ۲ میلیارد دلار افزایش یابد.

 

لبنان اخیرا بخشنامه‌ای را تحت عنوان ۳۳۱ تصویب کرده است که یک بسته حمایتی ۴۰۰ میلیون دلاری برای شرکت‌های نوپا می‌باشد. اگر بانکی در این شرکت‌ها سرمایه گذاری کند درصورت ورشکستگی شرکت، بانک تنها دچار زیان ۲۵ درصدی خواهد بود و مابقی توسط دولت پرداخت خواهد شد. این امر باعث ایجاد بودجه و شتاب دهنده‌های جدید VC و همچنین یک اکوسیستم گسترده‌تر شده است که حتی برخی از استعداد‌های از دست رفته در خارج از کشور را نیز برای بازگشت به خانه تشویق می‌کند. براساس آمار‌های MENA Venture شرکت‌های امارات متحده عربی تنها در ۲۰۱۷ بیش از ۴۰۰ میلیون دلار بودجه VC جذب کرده اند.

 

اوضاع در کشور اردن نیز کمابیش مشابه است و کسب و کار‌های نوین این کشور شاهد رشد ۲۵ درصدی بوده اند. با برنامه‌های این کشور در حوزه آی تی و تلاش‌ها جهت مبدل شدن به سیلیکون، ولی منطقه، اردن قصدی جدی برای جذب غول‌های بین المللی و سرمایه گذاری مستقیم خارجی (FDI) که خوشه‌های جدید صنعت را رشد می‌دهند، دارد. نظیرآنچه که در اسپو، زادگاه نوکیا در فنلاند رخ داده است. به دلیل حضور نوکیا، باغ نوآوری اسپو به بزرگترین جامعه نوآوری در منطقه اسکاندیناوی تبدیل شده است. بحرین نیز با ایجاد یک شبکه آموزش نوین به نام AWS با همکاری آمازون توانسته طی چند ماه برای بیش از ۲۵۰۰ نفر امکانات آموزشی پیشرفته مهیا کند.

جمهوری اسلامی ایران در منطقه‌ای واقع شده که اصطلاحا کریدور لجستیک و نقطه اتصال آسیا به اروپا نامیده می‌شود. اهمیت سرزمینی و موقعیت جغرافیایی کشورمان بر کسی پوشیده نیست. وجود معادن و ذخایر طبیعی بالا نیز اهمیت موضوع را چندین برابر می‌کند. اما ایران دارای یک نوع دیگر از ظرفیت پنهان نیز می‌باشد که تا به امروز توجه چندانی به آن نشده است و آن قدرت بالقوه و بالفعل علمی و فناوری و توان متخصصین بومی می‌باشد. ایران با داشتن مراکز دانشگاهی و پژوهشی متعدد توان بالایی برای ایفای نقش در زمینه‌های علمی و فناوری در عرصه‌های منطقه‌ای و حتی جهانی دارد. وجود متخصصین و شرکت‌های فناور و دانش بنیان که در عرصه‌های بین المللی نیز می‌توانند حرفی برای گفتن داشته باشند یک فرصت طلایی برای ایران ایجاد کرده است که اگر به آن توجه کافی در جهت توانمند سازی برای صادرات فناوری محور شود می‌تواند درآمدزایی بالایی برای کشور داشته باشد.

 

ایران دارای پتانسیل‌های مبدل شدن به یک هاب تامین نیاز‌های فناوری محور برای کشور‌های منطقه است. موضوعی که ما در خانه اقتصاد و تجارت به آن توجه زیادی داریم. با نگاهی به آمار‌های کشور‌هایی نظیر هلند که عمده درآمدشان از طریق صادرات خدمات فناوری است به خوبی می‌توان تصور کرد که درآمد این نوع صادرات چندین برابر درآمد فروش یکساله نفت در کشور ماست.

کشور‌های منطقه خاورمیانه امروزه به سرعت در حال طرح ریزی برنامه‌هایی برای مبدل شدن به سرآمد در زمینه فناوری‌های نوین و بالاخص دیجیتالی در بازار رقابتی داغ منطقه هستند. عمده مشکلات این کشور‌ها کمبود نیروی متخصص است. موضوعی که در ایران چنین نیست و نیروی کار متخصص در زمینه‌های فنی و مهندسی درصد بالایی از فارغ التحصیلان را تشکیل می‌دهند. ایجاد پلن‌های کوتاه مدت و بلند مدت برای توانمند سازی شرکت‌ها و فناوران در کشور برای حضور در بازار‌های بین المللی با اولویت نیاز‌های منطقه‌ای در کنار تعریف پروژه‌هایی جهت معرفی شرکت‌های ایرانی به کشور‌های همسایه با اولویت ایجاد و توسعه برنامه‌ای جامع برای آگاهی از نیاز‌های صنعتی و فناوری کشور‌های منطقه در کنار توانمند سازی شرکت‌های کوچک، ولی دارای ایده و تجمیع آن‌ها می‌توانند از جمله اقدامات مناسب در زمینه خدمات فناوری محور باشند که نیازمند همکاری‌های دستگاه‌های متولی به صورت عملی است تا از فرصت پیش آمده در راستای دیجیتالی شدن خاورمیانه نهایت استفاده برده شود.