از ترور تا ریاست‌جمهوری؛ فرجام اعضای شورای انقلاب چه شد؟

به گزارش خبرگزاری دانشجو؛ روز ۲۲ دی ۱۳۵۷، شورای انقلاب به‌فرمان امام خمینی به‌طور علنی تشکیل شد.۴۲ سال پیش بنیادی‌ترین رکن قدرت سیاسی جمهوری اسلامی ایران شکل گرفت؛ نهادی که در گام‌های نخست انقلاب متولی ساماندهی انقلابیون شد و امور جاری کشور را در دست گرفت.

 

حجت‌الاسلام‌والمسلمین هاشمی رفسنجانی پیرامون تشکیل شورای انقلاب اسلامی در مقدمه‌ای به قلم خود، در کتاب صورت مذاکرات شورای انقلاب، چنین نوشت: «آقای مطهری در مراجعت از سفر پاریس، دستور رهبر عظیم‌الشأن انقلاب را مبنی بر تشکیل شورای انقلاب آوردند. حضرت امام آقایان شهید مطهری، شهید بهشتی و موسوی اردبیلی و شهید باهنر و این‌جانب هاشمی رفسنجانی را به‌عنوان هسته اول شورای انقلاب تعیین و اجازه داده بودند که افراد دیگر با اتفاق‌نظر این پنج نفر اضافه شوند و در جلسات ابتدایی تصمیم بر این شد که حتی‌الامکان ترکیب شورا از اعضای روحانی و غیرروحانی به نسبت مساوی و نزدیک به هم باشد.

 

ترتیب انتخاب اعضای دیگر و تکمیل شورا تا آنجا که حافظه یاری می‌کند و با استمداد از حافظه دیگران چنین بود: پیش از پیروزی انقلاب آقایان سید محمود طالقانی، سید علی خامنه‌ای، محمدرضا مهدوی کنی، احمد صدر حاج سید جوادی، مهندس مهدی بازرگان، دکتر یدالله سحابی، مهندس مصطفی کتیرایی، سرلشگر ولی الله قرنی، سرتیپ علی‌اصغر مسعودی، به‌اتفاق آرا به عضویت انتخاب شدند».

 

سرانجام هسته‌ی اولیه‌ی شورای انقلاب تکمیل گردید؛ امام خمینی در ۲۲ دی‌ماه با ارسال پیامی خبر تشکیل شورای انقلاب را اعلام کردند و فرمودند: «به‌موجب حق شرعی و بر اساس رأی اعتماد اکثریت قاطع مردم ایران که نسبت به این‌جانب ابرازشده است، در جهت تحقق اهداف اسلامی ملت، شورایی به نام شورای انقلاب اسلامی مرکب از افراد با صلاحیت و مسلمان و متعهد و مورد وثوق موقتاً تعیین شد و شروع به کار خواهند کرد. اعضای این شورا در اولین فرصت مناسب معرفی خواهند شد».

 

به گفته مهندس بازرگان پس از تعیین دولت موقت وزرای دولت که عبارت بودند از دکتر یزدی،دکترسحابی،احمد صدر حاج سید جوادی و مهندس کتیرایی از شورای انقلاب خارج شدند و به جای آنها ابوالحسن بنی صدر،صادق قطب‌زاده،میر حسین موسوی،حبیب الله پیمان و احمد جلالی وارد شورای انقلاب شدند.عزت الله سحابی و عباس شیبانی پس از بازگشت به کشور، اندک زمانی بعد از پیروزی انقلاب وارد شورای انقلاب شدند.شیبانی که دبیر جلسات شورای انقلاب بود، می‌گوید: «چون بنی‌صدر و قطب‌زاده همراه امام (ره) از پاریس آمده بودند، در شورای انقلاب گفته شد که آنها عضو شورای انقلاب باشند و خیلی انتخاب آنها مطرح نبود؛ چون از اول با امام (ره) آمده بودند به عنوان عضو شورای انقلاب محسوب می‌شدند. بعداً بعضی افراد دیگری مثل مهندس موسوی، احمد جلالی و دکتر پیمان برای کامل‌تر شدن و حضور افراد و افکار جدید در شورای انقلاب مطرح شدند، آن دو نفر از اول بودند.»

همچنین آیت‌الله خامنه‌ای در جلسه پرسش و پاسخ با جوانان در خصوص انتخاب خود به‌عنوان یکی از اعضای شورای انقلاب می‌گویند: «شورای انقلاب، قبل از انقلاب در ایران تشکیل شد و عدّه‌ای را به‌عنوان اعضای «شورای انقلاب» معیّن کردند؛ محتاج هیچ‌کس هم نشدند و مشکلی هم پیدا نکردند البته این عده آن زمان ناشناخته بودند؛ حتّی خودشان هم از عضویتشان خبر نداشتند. بنده خودم یکی از اعضای «شورای انقلاب» بودم، اما نمی‌دانستم که عضو این شورا هستم. مرا برای عضویت در این شورا معیّن کردند و بعد‌ها به من خبر دادند؛ من هم از مشهد به تهران آمدم و مشغول کار شدم».

 

در روز‌های پرالتهاب انقلاب، جریان‌های فرصت‌طلب و منافق به ناآرامی‌های احتمالی انتقال حکومت از سلطنت به جمهوری اسلامی دل‌بسته بودند، اما امام خمینی با تصمیم مدبرانه در پیام خود مهم‌ترین وظایف شورا را مطالعه و ایجاد مقدمات (تأسیس دولت انتقالی) اعلام کردند و کشور را از پیچ خطرناک سیاسی عبور دادند.

از جمله اقدامات این شورا، می‌توان به تصویب اساسنامه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ملی شدن بانک‌ها، سامان بخشیدن به دادگاه‌های انقلاب، برگزاری همه‌پرسی در رابطه با نظام جمهوری اسلامی، بررسی پیش‌نویس قانون اساسی، تصویب آیین‌نامه‌های مجلس خبرگان و برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و مجلس شورای اسلامی و ... اشاره کرد.

در اینجا به سرنوشت اعضای شورای انقلاب می‌پردازیم که این افراد قبل و بعد از عضویت در شورای انقلاب چه سمت‌هایی داشتند و بعد از عضویت در شورای انقلاب چه سرنوشتی پیدا کردند:

 

حجت‌الاسلام‌والمسلمین مرحوم حاج سید احمد خمینی، فرزند امام در خاطره‌ای پیرامون آیت‌الله خامنه‌ای، نقل می‌کند: «وقتی‌که آیت‌الله خامنه‌ای در سفر کره (شمالی) بودند، امام گزارش‌های آن سفر را از تلویزیون می‌دیدند. از آن منظره دیدار از «کره»، استقبال مردم و سخنرانی‌ها و مذاکرات در آن سفر خیلی جالب بود و امام گفته بودند الحق ایشان شایستگی رهبری را دارند».

 

ایشان سمت‌های، چون معاونت وزارت دفاع، نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی در دوره اول، نمایندگی در مجلس خبرگان رهبری در دوره اول، عضویت در شورای بازنگری قانون اساسی، امام‌جمعه تهران و ریاست‌جمهوری در دوران دفاع مقدس را بر عهده داشتند.

-«آیت‌الله مرتضی مطهری» از نظریه‌پردازان نظام جمهوری اسلامی ایران بود و بنیان‌گذار انقلاب نیز علاقه زیادی به وی داشت تا آنجا که بعد از مرگش گفت: «فرزند عزیزی را که پاره تنم و حاصل عمرم بود، از دست دادم»؛ مطهری در ۱۱ اردیبهشت سال ۵۸ به دست گروهک فرقان ترور شد و به شهادت رسید.

 

-«آیت‌الله سیدمحمود طالقانی» از چهره‌های سرشناس انقلاب بود و در ماجرای نهضت ملی‌شدن و مبارزات مردمی، برای ملی کردن صنعت نفت ایران نقش داشت. آیت‌الله طالقانی بار‌ها به دلایل مختلف، نظیر پناه دادن به سید مجتبی نواب صفوی به زندان رفت و حتی تبعید نیز شد.

 

اولین امام‌جمعه تهران بعد از پیروزی انقلاب، حضور به‌عنوان نماینده اول تهران در خبرگان بررسی قانون اساسی انتخاب و ریاست شورای انقلاب پس از ترور آیت‌الله مرتضی مطهری از جمله فعالیت‌های آیت‌الله طالقانی در روز‌های پس از پیروزی انقلاب بود. او در سحرگاه ۱۹ شهریور ۱۳۵۸ درگذشت.

امام خمینی (ره) در پیامی که به مناسبت رحلت آیت‌الله طالقانی نوشتند علاوه بر آنکه از وی به‌عنوان دوستی ارجمند نام بردند، چنین ادامه دادند: «او براى اسلام به‌منزله حضرت ابوذر بود. زبان گویاى او، چون شمشیر مالک اشتر بود؛ بُرنده بود و کوبنده‏»

 

‌-«آیت‌الله سید محمد حسینی بهشتی» نخستین دبیرکل حزب جمهوری اسلامی و نایب‌رئیس مجلس خبرگان قانون اساسی بود. آیت‌الله بهشتی ریاست شورای انقلاب بعد از مرحوم آیت‌الله طالقانی و شهید مطهری و ریاست دیوان عالی کشور یعنی بلندپایه‌ترین مقام قضایی در آن زمان را بر عهده داشت. در حادثه هفتم تیر سال ۶۰ در جلسه حزب جمهوری همراه با ۷۲ نفر دیگر به شهادت رسید.

 

-«حجت‌الاسلام‌والمسلمین هاشمی رفسنجانی» به مدت هشت سال رئیس‌جمهور ایران بود و دوران ریاست حجت‌الاسلام‌والمسلمین هاشمی رفسنجانی به دوران سازندگی مشهور شد.

 

مرحوم هاشمی رفسنجانی سال ۶۸ ریاست مجلس شورای اسلامی را بر عهده داشت و تا پایان عمر رئیس مجمع تشخیص مصلحت بود. جانشین فرماندهی کل قوا در دوران جنگ نیز از جمله سوابق او بود. حجت‌الاسلام‌والمسلمین هاشمی رفسنجانی در ۱۹ دی ۹۵ درگذشت.

-«آیت‌الله مهدوی‌کنی» سابقه ریاست کمیته انقلاب اسلامی را داشت، در دولت شهید رجایی وزیر کشور بود و بعد از شهادت رجایی و باهنر مدتی ریاست کابینه را بر عهده گرفت. آیت‌الله مهدوی‌کنی که ریاست مجلس خبرگان رهبری را بر عهده داشت، در آبان ۹۳ درگذشت.

 

‌-«آیت‌الله مرحوم موسوی اردبیلی» در کارنامه سیاسی خود سابقه حضور در مجلس خبرگان قانون اساسی، حضور در مجلس اصلاح قانون اساسی، چندین سال دادستان کل کشور و رئیس دیوان عالی کشور را داشت. او نیز که امام‌جمعه موقت تهران نیز بود. آیت‌الله اردبیلی از سال ۶۸ به قم رفت و در سال ۹۵ درگذشت.

-«ابراهیم یزدی» از چهره‌های سرشناس نهضت ملی-مذهبی بود که سمت‌هایی مانند معاون نخست‌وزیری دولت موقت، وزیر امور خارجه دولت موقت و دبیرکل نهضت را بر عهده داشت.

روابط مشکوک و مرموز مرحوم ابراهیم یزدی با عوامل اطلاعاتی آمریکا در پیش از پیروزی انقلاب نیز از جمله نقاط سیاه کارنامه او است. ابراهیم یزدی در پنجم شهریورماه سال ۹۶ در ۸۶ سالگی درگذشت.

-«احمدصدر حاج‌سیدجوادی» از اعضای برجسته و عضو شورای مرکزی نهضت آزادی ایران بود که سرانجام در یازدهم فروردین سال ۹۲ در تهران درگذشت. او سمت‌های مهمی مانند وزارت کشور و وزارت دادگستری در دولت موقت مهندس بازرگان را بر عهده داشت و مجموعه‌ای از خاطرات سیدجوادی از دوران ابتدایی انقلاب اسلامی و عضویتش در شورای انقلاب در کتابی به نام صدر انقلاب به کوشش سید مسعود رضوی به بازار کتاب عرضه شد.

 

‌-«مصطفی کتیرایی» از اعضای برجسته انجمن مهندسان ایران، نماینده ویژه امام در هیات بررسی مشکلات و مسائل نفت در سال ۵۷ و وزیر مسکن و شهرسازی دولت موقت بود. کتیرایی در ۱۴ بهمن سال ۹۴ درگذشت.

‌-«سرلشکر محمدولی‌ قرنی» اولین رئیس ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران که در مبارزه با ضد انقلابیون کارنامه درخشانی از خود برجای گذاشت. قرنی قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، در طرح کودتا علیه محمدرضا شاه دستگیر و پس از سه سال زندان از ارتش اخراج شد. او در سوم اردیبهشت سال ۱۳۵۸ توسط گروه فرقان ترور شد و به شهادت رسید.

 

-«سرتیپ علی‌اصغر مسعودی» افسری قدیمی بوده که در دادگاهی در سال ۴۲ به‌عنوان وکیل مدافع از امام خمینی دفاع می‌کند که به همین دلیل از ارتش اخراج می‌شود. به دلیل شناختی که امام خمینی و آیت‌الله مطهری از او داشتند، به شورای انقلاب دعوت می‌شود.

-«مهدی بازرگان» اولین نخست‌وزیر بعد از پیروزی انقلاب بود که بعد از اشغال سفارت آمریکا در سال ۵۸ استعفا داد. او سابقه دبیرکل نهضت آزادی را در کارنامه سیاسی خود را دارد. مهندس بازرگان در ۳۰ دی ۱۳۷۳ در سوئیس درگذشت.

-«عزت‌الله سحابی» نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی دوره اول بود. او در ۱۰ خرداد ۱۳۹۰ در تهران درگذشت.

‌-«عباس شیبانی» وزیر کشاورزی دولت اول، پنج دوره نمایندگی مجلس شورای اسلامی، دبیری شورای انقلاب و همچنین سه دوره عضو شورای شهر تهران بوده است. وی هم‌اکنون ۸۹ سال سن دارد.

-«احمد جلالی» سفیر فعلی ایران در یونسکو و عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی است. او در اوایل انقلاب مدیر طرح و برنامه صداوسیما بوده و از برنامه‌های مطرح اوایل انقلاب، برنامه قرآن در صحنه با مرحوم آیت‌الله طالقانی بود که با مجریگری دکتر جلالی اجرا می‌شد و مخاطبان زیادی داشت.

 

-«ابوالحسن بنی‌صدر» به‌عنوان اولین رئیس‌جمهور ایران انتخاب شد، اما پس از ۱۶ ماه توسط مجلس شورای اسلامی اول رأی عدم‌کفایت گرفت و توسط امام خمینی عزل شد؛ روز ۷ مرداد ۱۳۶۰ ابوالحسن بنی‌صدر، رئیس‌جمهور معزول به همراه مسعود رجوی رئیس سازمان مجاهدین خلق از کشور گریختند. او اکنون در فرانسه سکونت دارد.

 

با آغاز ریاست‌جمهوری بنی‌صدر و تشکیل مجلس اول، شورای انقلاب در تیرماه ۵۹ به کار خود پایان داد.

-«‌صادق قطب‌زاده» به‌عنوان اولین رئیس سازمان صداوسیما بعد از انقلاب انتخاب شد و مدتی هم وزیر امور خارجه دولت شورای انقلاب بود. قطب‌زاده بعد از کشف کودتای نوژه توسط دادگاه انقلاب اعدام شد.

-‌«میرحسین موسوی» در زمان دفاع مقدس، هشت سال نخست‌وزیری دولت را بر عهده داشت و بعد از نقش‌آفرینی در فتنه ۸۸، در حصر خانگی به سر می‌برد.

-حبیب‌الله پیمان از سیاسیون و مبارزان قبل از انقلاب، دبیرکل جنبش مسلمانان مبارز بود و بعد از پیروزی انقلاب، نشریه هفتگی امت را راه‌اندازی کرد.

-«علی‌اکبر معین‌فر» رئیس سازمان برنامه‌وبودجه در دولت وقت، اولین وزیر نفت در دولت موقت، نماینده مردم تهران در اولین دوره مجلس شورای اسلامی و از اعضای بلندپایه انجمن اسلامی مهندسان به پایه‌گذاری مرحوم مهدی بازرگان بود. او در ۱۲ دی‌ماه ۱۳۹۶ درگذشت.

-«رضا صدر» وزیر بازرگانی دولت موقت و دولت شورای انقلاب، از اعضای برجسته نهضت آزادی ایران است که هم‌اکنون در آمریکا زندگی می‌کند.

 

-«یدالله سحابی» از پایه‌گذاران نهضت آزادی ایران بود که در ۲۳ فروردین سال ۸۱ درگذشت. سحابی نماینده دوره اول مردم تهران در مجلس شورای اسلامی و وزیر مشاور در دولت موقت را در کارنامه سیاسی خود دارد.

-«حسن حبیبی» وزیر علوم دولت شورای انقلاب، وزیر دادگستری دولت اول مهندس موسوی، از طراحان قانون اساسی دولت موقت، معاون اول دولت‌های مرحوم هاشمی رفسنجانی و دولت اول خاتمی بود. حبیبی در ۱۲ بهمن سال ۹۱ درگذشت.

 

‌-«محمدجواد باهنر» عضو مجلس خبرگان قانون اساسی و نماینده مردم در مجلس اول بود. شهید باهنر که سابقه وزارت آموزش‌وپرورش را داشت، نخست‌وزیر دولت شهید رجایی بود که در انفجار دفتر نخست‌وزیر در ۸ شهریور ۶۰ به شهادت رسید.

 

انتهای پیام/