بیمارانی که قربانی بی‎‌عدالتی می‌‎شوند/اقدامات مقابله با نابرابری‎ در حوزه بهداشت و درمان چیست؟

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری دانشجو، فاطمه آزموده- بعد از آخرین کلاس راهی ایستگاه اتوبوس میشوم. در طول پیاده رو از میان خیل جمعیت خودم را بیرون میکشم. از بیمارستان شریعتی عبور میکنم، مثل همیشه بیماران و همراهانی را میبینم که در کنار نرده‌های بیمارستان استراحت میکنند. مردمی که بخاطر مشکلات و کمبود امکانات درمانی مناسب در استان هایشان، به بیمارستان‌های تهران ارجاع داده می‌شوند و از چند روز گرفته تا چندین ماه نیز مجبور به اقامت در همراهسرا‌ها و گا‌ها محوطه‎ی بیرونی بیمارستان میشوند. خاطره‎ای از ۱۰ سال پیش به ذهنم هجوم می‎آورد، عزیزی که برای درمان بیماری‎اش بار‎ها راهی تهران شده بود چرا که در محل زندگی‎اش امکانات درمانی مناسبی وجود نداشت و باز هم این جریان برای افراد دیگری تکرار میشود. البته این شرایط تنها مختص بیمارستان شریعتی تهران نیست بلکه در خیلی از مراکز درمانی و بیمارستان‌های دیگر شاهد این میهمانان خسته و در راه مانده هستیم. با‎‎‎‎‎‎ وجود این‌ها به نظر می‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎رسد اولین و مهم‌ترین هدف در تدوین برنامه باید ایجاد برابری در حوزه‌های مختلف رفاه به ویژه سلامت و درمان باشد.

کمبود تجهیزات پزشکی از دستگاه دیالیز گرفته تا دستگاه سی تی اسکن و کپسول‌های اکسیژن همواره در بیشتر شهرستان‌های کشور دیده میشود و بیماران عمدتا برای دریافت خدماتی از این دست مجبورند راهی شهر‌های اطراف شوند. برای مثال در برف سال گذشته‌ی رشت بیشتر راه‌های عبور و مرور بین شهری تا چندین روز بسته بود و خیلی از بیماران کلیوی که از شهر‌های اطراف جهت دیالیز به بیمارستان‌های رشت مراجعه میکردند از دستیابی به این خدمات باز ماندند و متاسفانه شاهد فوت چند تن از این عزیزان بودیم. مورد بعدی کمبود دستگاه‌های اکسیژن ساز است که در این دوره‌ی ده ماهه‌ی بیماری کووید در کشور، بیش از پیش نمایان شد. در روز‎هایی که پیک‌های پیاپی را پشت سر میگذاشتیم خیلی از استان‌ها با این مشکل مواجه بوده‎اند، یکی از این استان‌ها ایلام بود که در زمان اوج شیوع بیماری با این کمبود مواجه بوده است، اما خوشبختانه در حال حاضر این مورد تا حدودی برطرف شده است. مسائلی که عنوان شد صرفا مختص این دو استان نیست متاسفانه در شهرستان‌های بسیاری با این مشکلات رو‎به‎رو هستیم. مثلا مورد دیگری که میتوان به آن اشاره کرد ضرورت مراجعه به شهر‎های همجوار و گا‌ها دورتر برای انجام برخی از آزمایشات و غربالگری هاست.

یکی دیگر از شاخصه‌های مهم، تعداد تخت‌های فعالی است که در هر شهر و استان برای ساکنین در نظر گرفته می شود و به طور ویژه‌تر در این ایام تخت‌های آی سیو، که به گفته‌ی برخی از پزشکان در این بخش با کمبود‎هایی مواجه بوده ایم. در واقع در روز‌های اوج این بیماری تخت‌های زیادی به بیماران کرونایی اختصاص داده شد و بسیاری از بیماران دیگر، در لیست انتظار قرار گرفتند. توزیع عادلانه‌ی تخت‌های بیمارستانی تاثیر به سزایی بر دسترسی به خدمات سلامت و سلامتی مردم جامعه دارد. بر اساس آمار‌های سال ۹۵ بیشترین آمار تخت‌های بیمارستانی به ازای هر هزار نفر جمعیت متعلق به استان‌های یزد، تهران و سمنان است و در مقابل در استان‌های خراسان شمالی، چهار محال و بختیاری و سیستان و بلوچستان به صورتی نا‎‎عادلانه توزیع شده است.

 

 

البته گفتنی است که بیشتر این تخت‌های بیمارستانی در مراکز استان‌ها متمرکز شده اند و در شهرستان‌ها عمدتا با کمبود تخت مواجه اند. سهم پایتخت از تخت‌های توزیع شده در سطح کشور ۲۲ درصد است که شاید با توجه به تعداد ساکنین بسیاری از استان‌ها این توزیع تخت عادلانه هم به نظر برسد، اما با نگاهی دقیق‌تر متوجه می‌شویم که مشکل اصلی علاوه بر کمبود تخت تمرکز بیشتر امکانات در چند استان به ویژه تهران است و همین عامل مهمی است که باعث میشود بسیاری از افراد به قصد مداوای بیمارانشان راهی تهران شوند.

در بخش سلامت هر اجتماعی، منابع انسانی تاثیر به سزایی در ارائه‎ی خدمات به افراد متقاضی دارند. در نتیجه یکی از مهم‌ترین اصول و دغدغه‌های این بخش برای مسئولین باید توزیع متناسب این نیرو‎ها باشد. با‎ توجه به اینکه پرستاران بیشترین ارتباط و خدمات‎دهی به بیماران را دارند، بزرگترین ارائه‎دهنده خدمات و مراقبت‎های بهداشتی_‎‎درمانی محسوب میشوند. اما متاسفانه در کشور ما تعداد پرستاران خیلی پایین‎تر از استاندارد جهانی است و این موضوع مشکلات زیادی را به ویژه در ماه‌های شیوع این بیماری پدید آورده است. در‎ واقع هر‎چقدر که فشار‌ها بر روی این گروه افزایش یابد احتمال خطا بالا رفته و خدمات‎رسانی نیز دشوار‎تر می‌شود.

البته براساس برخی از آمار ها، بعد از اجرای طرح تحول نظام سلامت در کشور نشان‎دهنده‎ی افزایش اندک سرانه‎ی این نیروی انسانی در کشور است. برای مثال در سال‎های پس از اجرایی شدن این طرح میانگین تعداد پرستار به ۱۰۰ هزار نفر جمعیت به ۱۲۶ و میانگین نسبت به هر تخت به ۱.۶۵ رسیده است که البته این تعدا خیلی پایین‎تر از حد مطلوب است و بر‎اساس گفته‎ها تا سال ۱۴۰۴ باید به ۲.۵ پرستار به ازای هر تخت برسد. براساس آمار‎ها، استان سیستان و بلوچستان در توزیع پرستار در پایین‌ترین رده‌های کشور قرار گرفته است که امید میرود با به‎کار‎گیری طرح‎های کاربردی این مشکلدر تمامی استان‌‎های کشور بر‎طرف شود.

یکی از مهم‎ترین راه‎های برقراری عدالت اجتماعی و برابری در نظام سلامت کشور، دسترسی آحاد جامعه به خدمات بهداشتی درمانی مورد نیاز است. در این راستا اولین گام آگاهی از امکانات موردنیاز مردم هر منطقه و دسترسی آن‌ها به خدمات این حوزه است. برای برقراری عدالت اجتماعی در کشور ما به ویژه در مناطق محروم باید اقداماتی همچون تاسیس بیمارستان‎ها، استخدام نیروی متخصص و فراهم کردن انواع تجهیزات پزشکی و دارویی صورت گیرد. در این چند دهه‎ی اخیر تلاش‎های زیادی در غالب طرح‎های گوناگون صورت گرفته است که توانسته تا حدی موجب کاهش این نابرابری‎ها شود، اما متاسفانه علی رغم این تلاش‎ها در این حوزه با نابرابری‎های بسیاری روبرو هستیم. اما از اقدامات مهمی که صورت گرفته است می‎توانیم به افزایش مراکز درمانی در سطح کشور اشاره کنیم. به گزارش ایرنا زهرا گوزلیان کارشناس مسئول برنامه‎های شهری، روستایی و ساختار معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی استان زنجان در این مورد می‎گوید: شبکه‎ی بهداشتی درمانی در سطح کشور، با توجه به ضوابط و استاندارد‎های ارائه شده از سوی سازمان جهانی بهداشت با هدف تضمین جهانی عادلانه و دسترسی همه‎ی آحاد جامعه به مراقبت‌های بهداشتی در کشور، در سطح روستایی با نام خانه‎ های بهداشت و مرکز خدمات جامعه سلامت روستایی و در سطح شهری با نام مراکز جامع خدمات شهری مستقر شده‎اند تا با سهولت دسترسی افراد به خدمات بهداشتی درمانی موجب افزایش کیفیت زندگی و در سطح کلان موجب رشد اقتصادی کشور شود.

 

 

افزایش خانه ‎های بهداشت یکی از اقداماتی بود که تا حدودی موجب سهولت دسترسی افراد مختلف به ویژه روستاییان به خدمات بهداشتی درمانی بوده است. البته که این مراکز به هیچ وجه نمی‎توانند جایگزینی برای بیمارستان‎ها و مراکز تخصصی باشند، اما باز هم با این وجود به دلیل نقش موثری که در ارائه‎ی خدمات پیشگیرانه و بهبود کیفیت زندگی دارند می‎تونند یکی از گام‎های موثر در این حوزه باشند.

اقدام دیگری که در طرح توسعه‎ی سلامت عملی شده در نظر گرفتن بیمه سلامت برای گروه‎های مختلفی است که تحت پوشش هیچ نوع بیمه‎ای قرار ندارند از جمله روستاییان و عشایر کشور. این مجموعه اقدامات تا حدودی توانسته‎اند جامعه‎ی ما را به عدالت بهداشتی درمانی نزدیک کنند، اما باز هم با این‎حال در این حوزه با کمبود‎هایی جدی روبرو هستیم که امیدار می‎رود با استفاده از ظرفیت‎های موجود در این بخش به ویژه نیروی انسانی این کمبود‌ها جبران شوند.