فتاحی: برای برگزاری انتخابات ۱۴۰۰، وزارت کشور و ستاد ملی کرونا باید راهکار ارائه دهند

گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو؛ سال 1400 آغاز شده و بی‌شک انتخابات سیزدهمین دوره‌ی ریاست‌جمهوری را می‌توان مهمترین رخداد سیاسی قابل پیش‌بینی برای کشور ارزیابی کرد؛ انتخاباتی که فارغ از جنجال‌های سیاسی و بحث بر سر نامزدها با یک چالش جدید نیز روبرو است؛ چالش چگونگی برگزاری انتخابات در شرایط کرونایی؛ مسئولان نهادهای مختلفی از جمله وزارت کشور و شورای نگهبان در این باره اظهارات متعددی داشته‌اند؛ نحوه‌ی برگزاری انتخابات و تجربه‌های متفاوت جهان در این دو سال موضوعی بود که در برنامه‌ی دادستان با دکتر علی فتاحی قائم مقام پژوهشکده شورای نگهبان به گفتگو نشستیم.

خبرگزاری دانشجو: تجربه‌ی دیگر کشورها پیرامون انتخابات الکترونیک به چه صورت است؟ تجربه‌ی موفقی در این باره وجود دارد؟

فتاحی: هم نمونه‌های موفق وجود دارد و هم غیرموفق؛ ما پژوهشی در پژوهشکده‌ی شورای نگهبان در خصوص انتخابات الکترونیک انجام دادیم که نشان می‌داد بعضی کشورهای دنیا به این نتیجه رسیدند که انتخابات الکترونیک اهداف مورد نظر (تسهیل و سرعت) را محقق نمی‌کند؛ استرالیا و آلمان کشورهایی هستند که فرایند انتخابات الکترونیک به معنی رای‌دهی الکترونیک را شروع کردند اما به این نتیجه رسیدند که این حالت برای‌شان نتیجه‌بخش نیست و به شیوه‌ی سنتی و دستی انتخابات بازگشتند؛ چراکه انتخابات الکترونیک به خودی خود موضوعیت ندارد؛ ابزار الکترونیک به منظور انتخاباتِ راحت‌تر و امن‌تر به کار برده می‌شود.

اگر قرار باشد رای‌گیری الکترونیک به صورت آنلاین باشد این سوال مطرح می‌شود که وضعیتِ مجموعه‌هایی که به اینترنت پرسرعت دسترسی ندارند به چه شکل خواهد بود؟ و امنیت شبکه در آن حوزه به صورت برقرار می‌شود؟ از طرف دیگر اگر قرار است آفلاین باشد موضوعِ سلامت انتخابات مطرح می‌شود؛ یعنی تضمین اینکه آراء دستکاری نشود و چگونگیِ تجمیع سالم آراء مورد پرسش قرار می‌گیرد شود؛ در این باره ایده‌ی دقیقی وجود ندارد؛ اگرچه وزارت کشور یکسری دستگاه وارد کشور کرده اما شورای نگهبان را در فرایند انتخابات سالم به اطمینان نرسانده است.

خبرگزاری دانشجو: به طور کلی تجربه‌ی دیگر کشورها برای برگزاری انتخابات در ایام کرونا به چه شکل بوده است؟ غیر از ایده‌ی انتخابات الکترونیک چه تمهیداتی را برای انتخابات به کار بستند؟

فتاحی: یک بررسی اجمالی از کشورهایی که انتخاباتشان برگزار شده بود نشان می‌داد کره‌ی جنوبی نمونه‌ی مهمی است؛ چراکه در دوره‌ی کرونا برخلاف تصور میزان مشارکت در انتخاباتِ کره‌ی جنوبی نسبت به دوره‌ی قبل آن افزایش داشته؛ یعنی در دوره‌ی قبلِ انتخابات کره‌ی جنوبی حدود 60 درصد واجدین مشارکت داشتند اما در دوره‌ی اخیر که بیماری کرونا وجود داشته حدود 70 درصد.

علت افزایش مشارکت ‌آن‌ها به رعایت الزامات و بایسته‌هایی مربوط است که زیرساختِ آن اکنون در کشور ما وجود ندارد؛ متخصصان حوزه‌ی سلامت در خصوص نحوه‌ی برگزاری انتخابات در دوران کرونا در کره‌ی جنوبی معتقد هستند زیرساخت کنترل افراد و نحوه‌ی تشخیص ابتلای آنان به کرونا درست انجام شده؛ و بر اساس این زیرساخت فرد در دوره‌ی بیماری تحت کنترل قرار گرفته و بین حوزه‌ی رای‌دهندگان کرونایی و غیرکرونایی تفکیک انجام شده است.

و به طور کلی طبق نظر متخصصان حوزه‌ی سلامت مهار کرونا در کره‌ی جنوبی به علتِ زیرساخت الکترونیکی در حوزه‌ی فناوری اطلاعات بوده است که توانسته بر اساس آن مردم خود را تحت کنترل کامل قرار دهد و فرد مبتلا را به سرعت شناسایی و قرنطینه کند تا از ابتلای دیگران جلوگیری شود.

در کره‌ی جنوبی فرایند انتخابات پیچیده نشد؛ اتفاقا فرایند انتخابات به شکل سنتی برگزار شد اما با رعایت پروتکل‌هایی مبنی بر عدم حضور افراد مبتلا در حوزه‌ی رای‌گیری، انتخابات برگزار شد.

خبرگزاری دانشجو: در حال حاضر ایده‌ای برای برگزاری انتخابات در طول چند روز و یا افزایش شعب رای‌گیری به منظور حفظ سلامتی رای‌دهندگان در دستور کار نهادهای مرتبط با انتخابات هست؟ 

فتاحی: از برنامه‌ریزی وزارت کشور در این باره اطلاعی ندارم چون وزارت کشور هنوز خروجی در این حوزه نداشته اما چند نکته وجود دارد؛ اولا برگزاری انتخابات در چند روز مغایر قانون اساسی است و برای چنین اقدامی نیازمند یک حکم فراقانون اساسی هستیم چون در قانون اساسی برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری در یک روز و در روز جمعه تعیین شده است.

تغییرِ بایسته‌ی قانون اساسی نیازمند مصوبه‌ی مجلس و بعد از آن در صورت رد مصوبه توسط شورای نگهبان به تایید مجمع تشخیص مصلحت نظام نیاز دارد؛ تا بتوان بر اساس آن برای یک دوره محدودی که بیماری کرونا رواج دارد، انتخابات ریاست‌جمهوری را به جای یک روز در چند روز برگزار کرد شود.

البته اینکه این شیوه علاج معضل هست یا نه محل بحث است؛ چراکه متخصصانِ حوزه‌ی سلامت معتقدند این نحوه‌ی رای‌گیری، رافع ایراد کرونا نیست؛ چون قبلا می‌خواستید مردم را در یک روز برای رای‌گیری جمع کنید اما با این شیوه، جمعیت پخش می‌شود و اگر کسی ناقل بیماری باشد در چند روز انتقال انجام می‌شود؛ به همین خاطر فرایند انتخابات نیازمند یک بسته است تا برای رای‌دهندگان ایجاد اطمینان کند.

در رابطه با افزایش شعب رای‌گیری نیز باید توجه داشت که تا چه میزان می‌توان شعب رای‌گیری را افزایش داد؟ در انتخابات گذشته شبکه‌ی ناظرین شورای نگهبان در کشور 300 هزار نفر بودند (البته نه به این معنا که شورای نگهبان 300 هزار نفر کارمند دارد؛ تعداد کارمندان شورا در کل کشور حدود 600 است و برای فرایند انتخابات از ظرفیت مردمی استفاده می‌کند.) حال سوال این است که آیا می‌توان ظرفیت ناظرین و هیئت‌های اجرایی را دو برابر کرد؟

یا در بعضی از حوزه‌های انتخابی، دو برابر شدن شعب معنا ندارد؛ برای مثال در روستاهای کشور یک بازه‌ی زمانی خاص برای رای‌گیری تعیین می‌شود و سپس شعبه‌ی سیار جمع می‌شود و به روستای دیگر می‌رود؛ حال اینکه بخواهیم ساعت‌های طولانی یک صندوق را در یک روستا با تعداد دویست آراء نگه داریم باید دید اصلا ممکن هست یا خیر؛ پس در مورد شعب اخذ رای هم ایراد نیروی انسانی وجود دارد و هم ایراد عدم امکان‌سنجی این اتفاق در بسیاری از نقاط کشور.

خبرگزاری دانشجو: چرا با گذشت بیش از یک سال از تجربه‌ی انتخابات در ایام کرونا که مربوط به اسفند 98 بود، هنوز تمهید ویژه و مشخصی از جانب نهادهای مسئول از جمله وزارت کشور و شورای نگهبان اتخاذ نشده؟

فتاحی: شورای نگهبان نهاد ناظر بر انتخابات است و برگزاری انتخابات به عهده‌ی وزارت کشور هست و در رابطه با نحوه‌ی برگزاری انتخابات وزارت کشور و ستاد ملی مبارزه با کرونا باید راهکار ارائه دهند.

البته ما نیز به این حوزه ورود کردیم و در این باره رقابت علمی برگزار کردیم؛ چراکه احساس کردیم در کشور کسی دغدغه‌ی این موضوع را ندارد در حالی که موضوع بسیار اساسی و مهمی محسوب می‌شود؛ مشارکت مردمی در انتخابات در فرمایشات رهبر انقلاب نیز مورد تاکید است؛ نحوه‌ی برگزاری انتخابات 1400 نیازمند مطالبه‌ی عمومی و همگانی از وزارت کشور و نهادهای اجراکننده‌ی انتخابات است تا مشخص شود این نهادها برای انتخابات پیشرو چه فرایندی را برای تضمین سلامت عموم مردم طراحی کردند؛ ایده‌ی طراحی شده باید برای نقد و بررسی در اختیار جامعه‌ی علمی کشور قرار گیرد؛ نمی‌شود برای این موضوع در شب انتخابات فکر کرد و صبح انتخابات به این نتیجه رسید که مهر زدن یا گرفتن اثر انگشت ممنوع؛ این موضوع نیازمند فکر قبلی و دغدغه‌ی عمومی است.

خبرگزاری دانشجو: ایده‌ی برگزاری انتخابات در فضای باز و خارج کردن صندوق‌های رای از محیط مسقف و بسته به منظور تامین بیشتر سلامت رای‌دهندگان چقدر امکان‌پذیر است؟

فتاحی: نکته اینجاست که بحث امنیت انتخابات در بعضی از حوزه‌های انتخابیه جدی است؛ حاکمیت لازم دارد که بتواند برای انتخاب دومین مقام رسمی کشور یک فرایند امن را طراحی کند؛ اما آیا فضای باز چنین قابلیتی را دارد؟

خبرگزاری دانشجو: در صورت تامین امنیت حوزه‌های سر باز که منجر به افزایش انگیزه‌ی رای‌دهندگان شود یا جایگزینی حوزه‌های بزرگ اخذ رای به جای حوزه‌های کوچک، چطور؟

فتاحی: بله این امکان وجود دارد؛ من به عنوان یک کارشناس برداشتم از رویه‌ی شورای نگهبان این است که شورا از فرایندی که برگزاری انتخابات را تسهیل کند و باعث افزایش مشارکت شود، استقبال می‎کند؛ کما اینکه برگزاری رویداد علمی درباره‌ی نحوه‌ی برگزاری انتخابات در ایام کرونا نشان می‌داد شورای نگهبان به دنبال رعایت سلامت مردم است.

خبرگزاری دانشجو: در رویداد علمی "بحران کرونا و مشارکت در انتخابات ریاست‌جمهوری 1400" که توسط پژوهشکده‌ی شورای نگهبان برگزار شد، چه ایده‌هایی مطرح و برگزیده شد؟ این ایده‌ها تا چه میزان قابلیت اجرا دارد؟

فتاحی: نحوه‌ی برگزاری انتخابات در ایام کرونا، دغدغه‌ی ما در پژوهشکده‌ی شورای نگهبان بوده و هست و از حوالی آذر سال پیش به آن ورود پیدا کردیم؛ اگرچه شورای نگهبان متولی برگزاری انتخابات نیست و نمی‌تواند به انتخابات ورود اجرایی کند؛ اما این مسابقه‌ی ایده‌نگاری برگزار شد تا جامعه‌ی نخبگانی کشور حضور پیدا کرده و برای حل این معضل ایده‌پردازی کند؛ در این باره با بنیاد ملی نخبگان نیز تعاملاتی داشتیم؛ بنیاد از موضوع استقبال کرد و گفت آماده است جایزه‌ی علمی شهید بابایی را که به رقابت‌های ایده‌نگاری مربوط است به این رویداد اختصاص دهد.

مرکز پژوهش‌های مجلس، پژوهشکده‌ی قوه قضاییه و  دانشگاه علوم پزشکی ایران از دیگر نهادهای بودند که با پژوهشکده‌ی شورای نگهبان همکاری می‌کردند؛ در این رقابت علمی 340 نفر از حوزه‌های مختلف فنی مهندسی، پزشکی و حقوقی ثبت‌نام کردند.

در ادامه حدود 47 تیم تشکیل شد و 150 نفر وارد فرایند تیم‌سازی شدند؛ برای این افراد دو دوره کلاس آموزشی با موضوع آشنایی با فرایند انتخابات و کارگاه حل مسئله برگزار کردیم؛ دوره‌ی اول رقابت‌ها به صورت مجازی برگزار شد و اساتید دانشگاه‌های مختلف مانند شریف و علامه برای داوری حضور پیدا کردند و 8 تیم برتر را مشخص کردند؛ سپس تیم‌های برگزیده با یکدیگر رقابت کرده و در نهایت 3 ایده به عنوان ایده‌ی برتر مطرح شد.

مجموعِ ایده‌های این رویداد در قالب کتابی منتشر خواهد شد؛ اعم از ایده‌های حقوقی، بهداشتی و فنی که می‌تواند به تضمین سلامت انتخابات کمک کند؛ یکی از ایده‌های جالب که برای ما هم جذابیت داشت، نوبت‌دهی به رای‌دهندگان بود و یا شهروندی که قصد رای دادن دارد، از طریق یک اپلیکیشن که به سامانه‌ی وزارت کشور متصل است از شلوغی و خلوتی شعب مطلع شود؛ به این صورت که از طریق موقعیت‌یاب و موقعیت آن فرد، وضعیت شلوغی و خلوتیِ شعبِ نزدیک به آن شهروند برای حضور و رای دادن مشخص شود؛ برای کسانی که گوشی هوشمند ندارد نیز می‌توانند با ارسال کد، اطلاعات نزدیک‌ترین شعبه را در قالب پیامک دریافت کنند.

ایده‌ی پیش ثبت‌نام و نوبت‌دهی نیز به این صورت است که شعبی را در سطح شهرهای مختلف قرار دهیم و از پیش مشخص باشد که هر فرد در چه ساعتی آنجا رای می‌دهد تا با یک فاصله زمانی مشخصی رای‌گیری از اشخاص انجام شود؛ مجموعِ این ایده‌ها می‌تواند ازدحام مردم را که ممکن است بخاطر کرونا به کاهش مشارکت بیانجامد، برطرف کند.