خانی: اطلاعات قابل اطمینان از خانه‌های خالی در اختیار نداریم/ بسیاری از داده‌های ارسالی به سازمان مالیات تمیز نیست/ چالش‌های طرح جامع مالیاتی بعد از ۱۶ سال +فیلم

گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو- سینا احدیان؛ پیش نیاز اصلاح نظام مالیاتی تشکیل سامانه جامع امور مالیاتی یا به عبارتی یک سیستم برخط (آنلاین) است که به عنوان یک بانک کامل اطلاعات می‌تواند فعالیت‌های اقتصادی افراد حقیقی و حقوقی را یکجا نشان دهد.

سیستم یکپارچه‌ای که تمام اطلاعات مربوط اعم از خرید و فروش و معاملات، نقل و انتقالات مالی و بانکی و ملکی و انواع درآمد‌ها و دارایی‌ها را در یک جا به عنوان داده جمع می‌کند تا برای برنامه‌ریزی، مدیریت سالم اقتصادی، شفافیت و جلوگیری از فعالیت‌های نامولد یا مضر مثل قاچاق، احتکار و دلالی (با استفاده از وضع مالیات‌های سنگین) و فرار‌های مالیاتی به کار گرفته شود.

لازمه استقرار نظام مالیاتی نوین، عادلانه و کارآمد به عنوان یکی از مهمترین مسائل اقتصاد کشور ایجاد بانک اطلاعاتی یکپارچه از فعالیت‌های اقتصادی است. درواقع زیربنای نظام مالیاتی عدالت محوری که از فرار‌های مالیاتی جلوگیری می‌کند و می‌تواند دست کم به اندازه فروش نفت برای کشور درآمد داشته باشد ایجاد پایگاه اطلاعاتی کامل و برخط است. سیستمی که در روزهای گذشته تمام نامزدهای سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری نیز به اهمیت آن برای تحقق شفافیت، مبارزه با فساد و اجرای عدالت تاکید داشتند.

علاوه بر اینکه طرح جامع مالیاتی به عنوان مهمترین طرح ملی در حوزه شفافیت و اقتصاد در سال 1384 تصویب شد و همچنان بعداز گذشت 16 سال به اهداف خود نرسیده است اما مهم‌ترین ابزار و الزام برای اجرای این طرح مهم، ماده ۱۶۹ مکرر قانون مالیات‌های مستقیم است که به سازمان امور مالیاتی این اختیار را می‌دهد که با رهگیری تمام فعالیت‌های پولی و مالی اشخاص حقیقی و حقوقی اعم از بخش‌های دولتی و خصوصی دعلاوه بر ایجاد شفافیت اقتصادی از فرار مالیاتی و انحراف منابع مالی کشور به بازار‌های نامولد همچون بازار سکه و ارز جلوگیری کند و البته بیش از پنج سال از تصویب آن می‌گذرد و متاسفانه هنوز اجرایی نشده است.

قانونی که عدم اجرای کامل آن در طول این سال‌ها در کانون انتقاد بعضی کارشناسان و اقتصاددانان بوده و از طرف دیگر به دلایل مختلف مورد بی توجهی قانون‌گذاران، مسئولین اجرایی و حتی رسانه‌ها واقع شده است.

با توجه به مسائل مطح شده، سراغ هادی خانی؛ معاون فناوری های سازمان امور مالیاتی کشور رفتیم تا پیرامون مشکلات استقرار سیستم هوشمند مالیاتی به گفتگو بپردازیم که در ادامه بخش اول آن تقدیم می شود.

همانطور که در جریانید، 16 سال از طرح جامع مالیاتی می گذرد و آن چیزی که از این طرح انتظار داشتیم، هنوز اتفاق نیفتاده است، با توجه به تجربه ای که دارید، توضیح دهید چرا 16 سال پیش این طرح به ذهن قانون گذار ما آمد و در حال حاضر در چه وضعیتی قرار دارد؟

طرح جامع مالیاتی از برنامه سوم توسعه کشور است که به صورت غیرمستقیم نیاز به ایجاد یک تحول در نظام مالیاتی کشور مورد بحث و بررسی قرارگرفت. از برنامه سوم، چهارم و پنجم تا به امروز که مرتب هم این نیاز جدی تر می شود، بیشتر از قبل مورد توجه حاکمیت قرار می گیرد. وقتی از نظام مالیاتی سخن می گوییم، فقط بحث سازمان امور مالیاتی کشور نیست بلکه یک راس مالیات، سازمان امور مالیاتی است، یک راس فعالان اقتصادی است و یک راس دیگر هم قوانین و مقرراتی است که این سه راس نظام مالیاتی کشور را شکل می دهد. وقتی بحث تحول در این نظام مطرح می شود، در هر سه بعد باید توجه شود، هم از بعد سازمان امور مالیاتی است که باید به سمتی حرکت کنیم که یک سازمانی با فرایندهای چابک، شفاف، صریح و در واقع تاثیرگذار از حیث ماموریت ها و وظایف نظام مالیاتی داشته باشیم، هم قوانین و مقررات خیلی مشخص و به روز و کارشناسی شده ای را داشته باشیم و هم این که فرهنگ تمکین مالیاتی و فرهنگ اعتماد و اعتقاد به تاثیرگذاری نظام مالیاتی را در مردم داشته باشیم.

اگر خیلی واضح و صریح بگویم این که اگر تفکر ما این باشد که وقتی مالیات می آوریم یعنی فقط پول درآوردن برای دولت و کسب درامد برای دولت تفکر اشتباه و انحرافی است و شاید خیلی از کاربردهایی که سیستم های مالیاتی در دنیا  دنبال می کنند از این مقوله که می خواهیم درآمدزایی بکنیم فاصله دارد و فقط بحث درآمدمطرح نیست. درواقع بحث شفاف شدن، تنظیم گری، سالم سازیو عدالت اقتصادی در بین مردم و رقابت پذیری های سالم مطرح می شود. وقتی  یک بحثی مثل خانه خالی مطرح می شود، مجلس ماده 54  قانون مالیات مستقیم را اصلاح می کند و در واقع ضرایب یا مبالغ مالیاتی را برای خانه های خالی تعریف می کند. شاید اگر این قانون کامل اجرا شود عدد قابل توجهی به عنوان مالیات برای سازمان مالیاتی نیاید. اما اثرش این است بازار مسکن روی قلتقک می افتد و روان می شود سوداگری هایش کنترل می شود و کاربرد مالیات را اگر  از جنس درامد ببینیم انحراف جدی است.

طرح جامع مالیاتی وقتی مطرح شد به خاطر نیازی که کشور داشت و این نیاز هم روز به روز و سال به سال شدت بیشتری گرفت و منجر به تدوین قوانین صریح تر و شفاف تر و محکم تری شد. اخیرا قانون سامانه مودیان را داشتیم که مکمل همان مجموعه قوانین و مقررات طرح جامع است. از این جنبه به موضوع پرداخت شده است که کشور ما مشابه بسیاری از کشورهای توسعه یافته به سمتی حرکت بکند که سازمان امور مالیاتی کشور هاب مدیریت اطلاعات اقتصادی کشور شود همچون آمریکا و اروپا.

به نظر من اگر ما در کشور، به جای اینکه ساختارسازی های خسته کننده امنیتی و قضایی برای مبارزه با مفاسد اقتصادی ایجاد بکنیم باید روی نظام مالیاتی بیشتر سرمایه گذاری می کردیم، این که مثلا بگوییم پلیس امنیت اقتصادی داریم و یا قوه قضاییه و دستگاه های امنیتی کار می کنند، واقعیت این است یک جایی باید به اسم نظام مالیاتی این فعالیت اقتصادی را شفاف و مشخص کند که در کشور چه اتفاق می افتد.

طرح جامع مالیاتی حرکت از سیستم سنتی به سیستم نوین

درواقع طرح جامع مالیاتی یک طرح انتقال از تفکر سنتی فرد محور و  سلیقه محور به سمت یک تفکر سیستم محور و هوشمندی است که بتواند اشتباهات انسانی را کاهش دهد، فرار مالیاتی را شناسایی کند و فعالین اقتصادی را وادار به تمکین کند که خودتان شفاف و صادقانه فعالیتتان را اعلام کنید و سوداگری را کنترل شود و البته نباید نگاهمان نگاه درآمدی باشد.

اما اینکه الان کجای کار هستیم، باید بگوییم که طرح جامع مالیاتی از سنوات گذشته در دستور کار سازمان مالیاتی بوده و کار ساده و مقطعی نیست که بگوییم 2 سال طرح جامع مالیاتی را پیاده کنیم و همه چی تمام شود چرا که اقتصاد کشورمان اقتصاد تثببیت شده ای نیست. اقتصاد کشورمان به هر دلیل ناشی از تحریم، سومدیریت ها یا هر چیزی که بگوییم، با ثبات نیست و همیشه دستورالعمل ها و قوانین در حوزه اقتصاد تغییر می کند و متناسب با این تغییرات باید سیاست گذاری دستگاه مالیاتی نیز تغییر کند.

پس ماهیت طرح جامع مالیاتی در نظام مالیاتی کشور، یک جریان گذار است، یعنی شاید 10 سال آینده بگوییم طرح جامع مالیاتی باید ادامه پیدا کند. آن موقعی که این طرح در نظام مالیاتی استارت خورد با چند چالش روبه رو بودیم. در نظام مالیاتی یک چالش قوانین و مقررات بود، قوانین و مقرراتی داشتیم و داریم که این قوانین و مقررات هر روز نیستند و شاید تفکری که طرح جامع مالیاتی دنبال می کند به سمت هوشمندسازی و مدرینته شدن نظام مالیاتی می رود. یک جاهایی به سد همین قوانین و مقررات می خوریم. در کشور ما وقتی می خواهیم قوانین را اصلاح کنیم، فرایند زمان بر و پیچیده ای می شود و چه بسا یک اصلاح قانون سال ها در مراجع تصمیم گیر و تصمیم ساز متوقف شود و به بررسی و کارشناسی نیاز داشته باشد که یک چالش همین مسئله بود.

چالش بعدی که طرح جامع مالیاتی با آن روبه رو بود، عدم همراهی و همکاری سازمان ها با سازمان مالیاتی بوده و اگر خیلی صادقانه بگویم، در دستگاه های اجرایی کشور که متولی تولید و نگه داری داده های اقتصادی هستند، اولا عدم همکاری را داشتیم و ثانیا آنهایی که همکاری می کردند، دیتای باکیفیتی نداشتند که به ما بدهند. هر کسی همکاری نکرده است را به مراجع قضایی می فرستیم و با کسی تعارف نداریم.

در اینجا یک ضعفی داریم که متاسفانه ما قانون داریم دیتا بگیریم و آنها هم قانون دارند تا دیتا ندهند.درواقع چالش های ما همین است، دستگاه می گوید که من قانون دارم دیتا ندهم که در اینجا با مشکل مواجه می شود و ما را وادار کرده قالبا تفاهم کنیم. این ها بحث هایی است که باید نظام اطلاعاتی و داده کشور می آمد و این کار را انجام می داد. در کشور ما متاسفانه بعد از این همه سال، هنوز معماری کلان داده در کشور نداریم و دستگاه های مرتبط با مدیریت و حکمرانی داده ما، هنوز نیامدند یک معماری کلان داده برای کشور ترسیم کنند که یکی از مهم ترین چالش های ما در مدیریت و حکمرانی داده در کل کشور است. شاید اگر از من بپرسند یکی از مهمترین کارهای دولت بعد این است که بپرسیم برای مدیریت داده کشور، چه معماری و مکانیزمی تعریف کردید؟!  بسیاری از مسائل ساده یعنی، چه دیتاهایی را تولید کنیم، چه کسی تولید کند، چرا تولید کند و یا این دیتایی که تولید شد در اختیار چه کسی و چه نهادی قرار بگیرد و چه استفاده ای شود را نیز ما در کشورمان نداریم. این طور می شود یک سازمانی مثل سازمان مالیاتی می خواهد وظیفه ذاتی خود را انجام بدهد اول باید خواهش و تمنا کند و بعد به دعوا برسد. درواقع این چالش در سال گذشته با ورود پارسا و نوع دیدگاهی که داشت و پیگیری هایی که حوزه معاونت فناوری انجام داد، به سمت مطالبه گری سخت گیرانه رفتیم تا و از خواهش و تمنا رهایی پیدا کردیم.

امروزه جریان داده از غالب دستگاه های اجرایی به سمت سازمان برقرار شده است و این داده ها را می گیریم و شاید الان نمی توانم من مالیات ادعا بکنم مشکل من در این که طرح جامع مالیاتی به تمام اهدافش نرسیده این بوده که دستگاه اطلاعات ندادند، الان می گویم که اطلاعات می دهند.

در حال حاضر با 2 چالش جدید مواجه شدیم، یکی این است دیتایی که می دهید، دیتای کیفی نیست. بین 30 تا 40 درصد دیتایی که می گیریم کثیف، تکراری، غیرقابل استناد و ناقص است و این نشان می دهد، نوع مدیریت داده در دستگاه های اجرایی ما هم محل بحث و چالش است و باید حکمرانی داده در کشور را درست می کردیم. یکی از اولویت هایی که باید بر روی آن حاکمیت متمرکز شود، اول این است مشخص کنیم که معماری داده مان در کشور و حکمرانی داده مان با چه فرمانی، چه دستگاهی و با چه توجیح کارشناسی باید پیش برود.

آیا در انتقال داده کوتاهی می کنند و یا داده را ناقص می دهند و یا خودشان در جمع آوری داده مشکل دارند؟

اولین چالش این بود که دیتا به ما نمی دادند اما الان می دهند اما دیتای صد درصد قابل اعتماد نیست. در واقع تا 40 درصد دیتایی است که من مالیات باید هزینه، پالایش، پاکسازی و اصلاح بکنم، در حالی که نباید این هزینه را بدهم الان در جبهه دومی که با دستگاه های اجرایی باز کردیم، می گوییم خیلی ممنون که با هزاران بار پیگیری که کردیم دیتا را می دهید اما از این به بعد به من دیتای کثیف نده و من نباید وقت و ظرفیتم سر تمیزسازی ظرفیتی برود که تو دادی. باید دیتایت را بگیرم و به تصمیم سازی ها، دانش تصمیم گیری و دانش تشخیص مالیاتی تبدیل کنم و به دانش شناسایی مودیان جدید برسیم. چالش جدید من مالیات است دیتایم تمیز نیست و کلی باید هزینه کنم و از شرکت های دانش بنیان کمک بگیرم تا از این دیتا، یک دیتای تمیز در بیاوریم. مثال صادقانه بگویم، وقتی بحث خانه های خالی را مطرح می کنیم، هنوز که هنوز است یک دیتای قابل اعتمادی از وزارت راه و شهرسازی که بشود اعتماد صددرصد کرد و متناسب با آن مطالبه مالیات بر خانه های خالی را کنیم، هنوز دست نظام مالیاتی نیست! باید 2 اولویت در دولت بعد مورد توجه قرار بگیرد. اول اینکه حاکمیت داده در کشور را درست کنیم و دوم نظام اعتبارسنجی را در کشور درست بهبود ببخشیم.

چالش بعدی، استفاده صحیح از این دیتاهاست که برمی گردد به نظام مالیاتی. بعد از 15، 16 سال ما تازه پارسال داده را با اکثریت دستگاه ها برقرار کنیم و الان به سر خط رسیدیم که دیتای تمیز نداریم و باید تمیزسازی شود. الان سازمان از این دیتا استفاده می کند در تشخیص رسیدگی اما این استفاده تعریفش در سطح ممیزمحوری و در واقع ممیزسالاری است. ما دیتا را به مامور مالیاتی مان می دهیم تا استفاده کند، ولی اینکه از این دیتا با چه کیفیتی استفاده می شود چالش ماست. باید به سمتی حرکتی کنیم که این دیتا را قبل از اینکه به مامور مالیاتی بدهیم سامانه هوشمندی را واسط بگذاریم که این دیتا را فرآوری کند. اگر دیتای شسته رفته پالایش شده کامل در اختیارش برای تصمیم گیری نباشد، بحث سلیقه ای و شخصی پیش می آید و باعث بی عدالتی می شود. زیرساخت هایی که لازم بوده و ایجاد شده است و حالا بحث هوشمندسازی مانده است.

در بحث نظام مالیاتی هوشمند، سازمان امور مالیاتی یک بعد تحقق هوشمندسازی نظام مالیاتی است، وقتی حرف از مالیات می زنیم، منظورمان مالیات حاکمیتی است و حرف از طرح جامع مالیاتی می زنیم، درواقع پروژه ملی کشور است و پروژه سازمان مالیاتی نیست. بسیاری از دستگاه های ما می گویند، سازمان مالیاتی چه کاری کرده است؟ البته قرار نبوده به تنهایی کار کند، چرا که این یک پروژه ملی است. همین الان پروژه ملی سامانه مودیان را داریم که سازمان امور مالیاتی به تنهایی نمی تواند این پروژه ها را عملیاتی کند و خیلی از دستگاه ها موقعی که می آمدند، نظاره گر بودند و یا پرسش گر بودند، مشارکت نکردند.  می گویند ورود کردیم و در این قسمت مشکلاتی وجود دارد. ما هم می دانیم مشکل داریم و نیازی نیست دنبال مشکل بگردید و وقت خودتتان و حاکمیت را تلف نکنید که یک روزنه ای را پیدا کنید و خود را قهرمان جلوه دهید. همه یک کشتی سواریم و ظرفیت خود را نذارید به این که کجای مالیات مشکل دارد. طرح و پیشنهاد را بیاورید و ما استقبال می کنیم. اولین اشکال ما این است از این داده ها می خواهیم استفاده مناسب کنیم که در دانش تحلیل داده ضعف داریم.

پس طرح جامع مالیاتی در نقطه ای قرار دارد که با تمام زحمت هایی که سازمان و همکاران بنده در گذشته کشیدند، به یک ایتکس خوبی رسیدیم که باید به موازات اینکه جبهه خدمات الکترونیک را توسعه می دهیم، به اسم هوشمندسازی و داده مبنایی، وارد جبهه تکمیلی طرح جامع مالیاتی بشویم. فکر می کنم که شاید تحریم های امریکا و فشاری که به اقتصاد آمد، مقداری دید حاکمیت را نسبت به مالیات متفاوت کرد که این خیلی خوب است و باید به سمتی برویم درآمد زیاد برایمان اولویت نشود و اقتصاد سالمی با مالیات ایجاد کنیم. خود به خود نیاز کشور به درآمدهای مالیاتی کاهش پیدا کند و نیاز نباشد به جای اینکه تمرکز کنیم بر روی اینکه با درآمد، هزینه ها را جبران کنیم، هزینه ها را کاهش بدهیم. نظام مالیاتی می تواند از این جنبه نقش خیلی موثرتری را برعهده بگیرد.

در حال حاضر موضوع مالیات بر عایدی سرمایه مطرح می شود که از اهمیت بالایی برخوردار است و چند سالی می شود که این موضوع بین کارشناس ها، مجلس، اتاق بازرگانی و دولت، دست به دست می شود. اخیرا اتاق بازرگانی نامه ای زده بودند به مجلس که شرایط اجرای طرح مالیات بر عایدی سرمایه را نداریم. یکی از دلایل آن ها این بود که بیس این کار را در سازمان امور مالیاتی  و دولت نداریم. به نظر شما این حرف ها چقدر می تواند درست باشد؟

وقتی ما وارد بحث تعریف پایه های جدید مالیاتی می شویم، نظام مالیاتی طبق قوانین و مقررات مالیات می گیرد و بحث مطالبه مالیات نمی تواند خارج از قوانین و مقررات باشد. دوم اینکه سازمان مالیاتی در نظام مالیاتی انتهای صف قرار دارد، یعنی سازمان امور مالیاتی، وظیفه اجرایی دارد پس قانونی که ابلاغ می شود و در داخل نظام مالیاتی می آید، یک سری ابزارهایی نیاز دارد تا عملیاتی شود. این که گفتم مالیات را از هر جنبه اش باید ملی و حاکمیتی دید منظورم این بود، نه اینکه قانونی تصویب کنیم در نظام مالیاتی بریزیم و بپرسیم چه شد؟ سال قبل دوستمان در وزارت راه و شهرسازی می گفتند دیتا به سازمان دادیم و من می گفتم ما هنوز دیتایی نگرفتیم. حالا با این اوصاف من چه طور مالیات بر خانه های خالی را بگیرم وقتی هنوز ابزار اطلاعاتی آن دست من نیست و  هنوز دیتایی که متولی باید به من بدهد، هنوز محرز شده نداده است!

مورد خاصی که شما عینا اشاره کردید مالیات بر عایدی سرمایه قطعا بخش عمده اش داده و اطلاعاتی است که باید داشته باشیم، نمی گویم نداریم، یک بخشی داریم اما نمی توانم بگویم این داده صددرصد کامل است. وقتی قانون مصوب و ابلاغ شد، پیوست این قانون تکالیف دستگاه های اجرایی مرتبط با آن قبل از اینکه از مالیات مطالبه گری شود، اجرایی شود و بعد اینکه تمام شد و بهانه از من گرفتید می گویید بهانه ای نداریم، چرا که قانون است و دیتا هم داده اند، پس مالیات را مطالبه کنید. ما در نظام مالیاتی پایگاه اطلاعات داریم. پایگاه اطلاعات را پاکسازی می کنیم امیدواریم به ورژن اولیه از دیتای پایش و تمیز شده از مجموعه داده هایی که دریافت کردیم برسیم. قانون که مصوب و ابلاغ شود و داده ما در این طرف قضیه کامل شده باشد، محاسبه و مطالبه مالیاتش برای ما سختی ندارد چون فرمول ریاضی محاسباتی است.

از نظر فنی و زیرساخت سخت افزاری در حال حاضر در سازمان وجود دارد و امسال هم تقویتش می کنیم. در حوزه زیرساخت داده و اطلاعاتی و سخت افزاری و تجهیزاتی و امنیتی، سازمان از سال گذشته پروژه های زیادی را در دستور کارش بوده که انجام دادیم و به نتیجه هم رساندیم که کاملا ملموس است. با توجه به تحریم های آمریکا و چالش های بودجه ای، این فرصت بزرگی است که نظام مالیاتی را اصلاح و هوشمند کنیم. ما آمادگی داریم که قانون اگر مصوب شد و به سازمان داده شد، با همین دیتای موجودی که داریم ورژن وان مطالبه گری را داشته باشیم ولی تکامل این موضوع و بالغ شدن اهدافی که پشت این قانون بعد از تصویب قرار دارد، یک بحثی است که به صورت تدریجی و با تکمیل شدن و بالغ شدن و کامل شدن دیتاهای سازمان محقق می شود. طبیعی است باید استارت بخورد و به مرور زمان بالغ شود و از نظر سیستمی تا به اهداف برسد ولی این پرانتز را باز می کنم که یک کار حاکمیتی است .