گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو- سینا احدیان؛ برای انجام معامله ابزار‌های متنوعی وجود دارد که یکی از آنها، چک است. این ابزار پرداخت مورد توجه بسیاری از صاحبان کسب و کار قرار دارد و فعالان اقتصادی تمایل دارند تا با چک معاملات خود را انجام دهند. با این حال، نبود سازوکاری شفاف برای مشاهده سوابق صادرکننده چک در سال‌های اخیر، موجب شده بود تا ریسک انجام معامله با چک افزایش پیدا کند؛ زیرا برخی از صادرکنندگان چک از نبود این شفافیت در معاملات و عدم آگاهی گیرنده چک از سوابق گذشته آنها، سوء استفاده می‌کردند.
علاوه بر این، تا قبل از اصلاح قانون چک در سال ۱۳۹۷، بانک مرکزی بر نحوه‌ی صدور دسته چک، کنترل جامع و دقیقی نداشت. از این رو افرادی که از بانک "الف" دسته چک دریافت می‌کردند، با افزایش برگشت چک‌های صادره خود در بانک "الف"، اقدام به دریافت دسته چک از بانک "ب" می‌کردند. این در صورتی بود که بانک "ب" از سابقه شخص متقاضی دسته چک در بانک‌های دیگر، از جمله بانک "الف" مطلع نبود.
هرچند، برخی از این افراد متقاضی دسته چک به واسطه ارتباط با متصدیان یا رئیس‌های شعب بانکی، مجددا در همان بانک دسته چک دریافت می‌کردند و چک می‌کشیدند. بنابراین، نبود سازوکاری مناسب برای جلوگیری از صدور چک بلامحل توسط افراد بدحساب، صاحبان کسب و کار را با مشکل مواجه می‌کرد و ریسک انجام معامله با چک را برای آنها افزایش می‌داد.
آمار بانک مرکزی در سال ۱۳۹۶ نشان می‌دهد که ارزش چک‌های برگشتی، حدود ۲۳ درصد ارزش کل چک‌های صادرشده را تشکیل می‌دهد. بر این اساس با فرض این که در آن سال شخصی ۱۰۰ میلیون تومان چک در دست می‌داشت، احتمالا ۲۳ میلیون تومان آن برگشت می‌خورد. همین عامل باعث کاهش اعتبار چک شده و استفاده از چک را پر ریسک کرده بود.
البته در این آمار، چک‌هایی از قبیل چک‌های رمزدار یا چک‌های پرداخت حقوق کارکنان شرکتها که پاس شدن آنها حتمی است نیز لحاظ شده است؛ بنابراین می‌توان بیان کرد که نسبت برگشت چک به چک‌های مبادله‌ای در سال ۱۳۹۶، بیشتر از ۲۳ درصد است و احتمال متضرر شدن گیرندگان چک، بیش از این مقدار است.
در قانون جدید چک که در سال ۱۳۹۷ به تصویب مجلس رسید، برای افزایش اعتبار چک و اعتماد بین دو طرف معامله و همچنین کاهش ریسک انجام معامله با چک سازوکار‌هایی ایجاد شد.
یکی از مهم‌ترین این سازوکارها، تمرکز صدور دسته چک در بانک مرکزی است. این امر باعث میشود تا از صدور دسته چک برای افراد دارای سابقه چک برگشتی رفع سوء اثر نشده یا افراد ورشکسته و معسر، جلوگیری شود.
در حالی که چند ماه از اجرای بخشی از قانون جدید چک می‌گذرد، مهران محرمیان؛ معاون فناوری بانک مرکزی میزان برگشت خوردن چک‌های جدید صیادی بنفش رنگ را یک سوم چک‌های قدیمی اعلام کرد. موضوعی که کارآمدی قانون جدید چک در کاهش آمار چک‌های بر گشتی را نشان می‌دهد.
دیگر سازوکار کاهش ریسک معامله، ایجاد تقارن اطلاعاتی است که به گیرنده چک این امکان را می‌دهد تا از دریافت چک از افراد بدحساب خودداری کند. از این رو ثبت و تائید اطلاعات چک در سامانه صیاد بانک مرکزی، امری ضروری است.
ثبت چک در سامانه صیاد بانک مرکزی الزامی است
زیرساخت ایجاد تقارن اطلاعاتی در انجام معامله با چک، سامانه صیاد بانک مرکزی است. در قانون جدید چک، با الزامی شدن ثبت و تائید اطلاعات چک در سامانه صیاد، فرد گیرنده می‌تواند هنگام دریافت چک، با ارسال شناسه صیادی ۱۶ رقمی درج شده بر روی هر برگه چک به سامانه پیامکی ۷۰۱۷۰۱، سابقه صادرکننده را بررسی کند. در نتیجه گیرنده می¬تواند در صورت رضایت از وضعیت اعتباری صادرکننده، چک را دریافت و اطلاعات آن را در سامانه تائید کرده و معامله را انجام دهد؛ بنابراین با ثبت و تائید اطلاعات چک در سامانه صیاد، گیرندگان چک می‌توانند در فضایی شفاف معاملات قبلی طرف مقابل را بررسی کنند. در این صورت خود به خود، افراد بی اعتبار از بازار کنار زده شده و نقدشوندگی چک‌ها و رضایت افراد جامعه افزایش می‌یابد.
لزوم اطلاع رسانی به گیرنده از ثبت چک در سامانه صیاد
نکته مهمی که در مورد ثبت چک وجود دارد این است که اگر صادرکننده چک هنگام تحویل آن به گیرنده، ثبت چک در سامانه صیاد را فراموش کند یا از انجام این کار خودداری کند برای گیرنده چک مشکل ایجاد میشود. همچنین اگر گیرنده چک نیز به ثبت چک توسط صادرکننده توجه نکند یا نداند که چک در سامانه صیاد ثبت نشده است، برای دریافت وجه چک دچار مشکل خواهد شد؛ بنابراین اطلاع گیرنده از ثبت چک در سامانه صیاد، می‌تواند از بروز برخی مشکلات برای صاحبان کسب و کار جلوگیری کند.
نصرالله پژمانفر؛ رئیس کمیسیون اصل ۹۰ مجلس شورای اسلامی، در گفتگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری دانشجو در ارتباط با اطلاع رسانی به گیرنده از ثبت چک گفت: هرچقدر اطلاعات گیرنده چک نسبت به ثبت چک بیشتر شود، طبیعتاً مشکلات کمتری متوجه او میشود. بر این اساس اگر نتوان امکانات این اطلاع رسانی را فراهم کرد، مردم با مشکل مواجه می‌شوند. در نتیجه برای کاهش مشکلات مردم، باید یک اطلاع‌رسانی درست برای مردم صورت بگیرد.
وی در ادامه افزود: به نظر من دستگاه‌های مربوطه باید تا زمانی که مردم با ثبت و تائید اطلاعات چک آشنا بشوند و به این فرآیند جدید عادت کنند، دقت بیشتری داشته باشند. طبیعتاً اگر کسی چکی را به افراد بدهد که اطلاعات آن ثبت نشده است، این بی توجهی مشکلاتی برای گیرندگان ایجاد می‌کند که باید از ایجاد این مشکل جلوگیری کرد.
اطلاع رسانی به گیرنده چک از طریق ارسال پیامک ثبت چک
ارسال پیامک ثبت چک در سامانه صیاد، یکی از بهترین راهکار‌های اطلاع رسانی به گیرنده چک است. این کار می‌تواند به صورت آنی به گیرنده اطلاع دهد که چک در سامانه صیاد ثبت شده است. علاوه بر این ارسال پیامک می‌تواند اطلاعات چک، شامل مبلغ و تاریخ سررسید را به گیرنده نمایش دهد تا اگر این اطلاعات با تعهدات دو طرف معامله همخوانی نداشت، گیرنده چک از پذیرش چک ممانعت کرده تا زمانی که این اطلاعات توسط صادرکننده تصحیح شود.
نصرالله پژمانفر در ادامه صحبت‌های خود، در ارتباط با پیگیری‌های کمیسیون اصل ۹۰ مجلس از بانک مرکزی در جهت فراهم کردن امکان اطلاع رسانی به گیرنده چک از طریق پیامک، گفت: قرار است ارسال پیامک ثبت چک به گیرنده انجام شود. البته در حال حاضر بانک مرکزی در انجام این کار، احتمالات مختلف را بررسی می‌کند تا ساز و کار‌های لازم را برای این اطلاع رسانی فراهم کند.
افزایش اعتبار چک به وسیله ارسال پیامک ثبت چک
رئیس کمیسیون اصل ۹۰ مجلس افزود: ثبت و تائید اطلاعات چک در سامانه صیاد، در جهت افزایش اعتبار چک‌های صادرشده و ایجاد شفافیت برای طرفین معامله از اهمیت بالایی برخوردار است. این کار، برای کاهش ریسک معاملات و جلوگیری از ضرر کسب و کار‌ها صورت می‌گیرد. بنابراین، اطلاع گیرنده از ثبت چک توسط صادرکننده، می‌تواند اطمینان لازم را از صحت انجام معامله به او بدهد و از ضرر‌های احتمالی وی جلوگیری کند.
چه پیشنهاد جالبی
بانک مرکزی رو مکلف به اجرا بکنید