جزئیات هزینه و درآمد خانوارهای ایرانی/ مسکن؛ رتبه اول هزینه

به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، اخیرا جزئیات مرکز آمار ایران، جزئیات هزینه و درآمد خانوارهای ایرانی در سال 1399 را منتشر کرده است. بررسی این جزئیات نشان می‌دهد در سال گذشته شهرنشینان ایرانی به‌طور میانگین 62 میلیون و 139 هزار تومان طی یک‌سال هزینه کرده‌اند. از این مقدار، حدود 37 درصد آن مربوط به مسکن، 25.4 درصد آن مربوط به خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها، 9.8 درصد مربوط به بهداشت و درمان، 8 درصد مربوط به خدمات و کالاهای متفرقه، 7.5 درصد مربوط به بخش حمل و نقل، 4.3 درصد مربوط به لوازم و اثاث و خدمات خانه، 3.3 درصد مربوط به پوشاک و کفش، 2.5 درصد مربوط به ارتباطات، 1.3 درصد مربوط به آموزش، نزدیک به نیم‌درصد مربوط به دخانیات، 0.3 درصد مربوط به تفریحات و خدمات فرهنگی و 0.1 درصد نیز مربوط به رستوران و هتل بوده است. در گزارش پیش‌رو سهم این بخش‌های 12گانه را با سهم مشابه آنها در 33 کشور اروپایی مقایسه کرده‌ایم. نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد، سهم مسکن، بهداشت و درمان و خوراک و آشامیدنی‌ها در ایران بالاتر از میانگین کشورهای اروپایی بوده و در مسکن و بهداشت و درمان ایران رتبه اول و در خوراک رتبه سوم را در مقایسه با 33 کشور دارد. برعکس رتبه اولی در این هزینه‌ها، رتبه ایران در تفریح و خدمات فرهنگی و پوشاک و کفش تقریبا آخر است.

خروجی این گزارش برای سیاستگذار این است که از آنجایی که سهم مسکن در سبد هزینه‌های خانوار ایرانی بسیار بالاست، اجرای طرح‌هایی که هزینه ساخت و ارائه مسکن را کاهش دهد و به‌همراه آن اجرای طرح‌هایی همانند اجاره‌داری حرفه‌ای می‌تواند با کاهش هزینه مسکن، کیفیت زندگی ایرانی‌ها را بهبود ببخشد. در رتبه بعدی، هزینه‌های بهداشت و درمان است که لازم است سیاستگذار در سیاست‌های خود تجدیدنظر کند؛ چراکه طی 6 سال اخیر هزاران میلیارد تومان با عنوان طرح تحول سلامت برای پایین آوردن هزینه پرداخت از جیب شهروندان شده، اما نتیجه قابل قبولی نداشته است. هزینه خوراک نیز در ایران برای خانوارها بسیار کمرشکن است که این موضوع با تورم بالا و کاهش قدرت خرید خانوارها گره خورده و کاهش تورم می‌تواند یکی از اولویت‌های اصلی دولت سیزدهم باشد.

لازم به ذکر است انتخاب 33 کشور منتخب شاید محل ایراد برخی مخاطبان باشد و نمونه کاملی را برای مقایسه تطبیقی ارائه ندهد، اما به‌واسطه نبود آمارهای بین‌المللی مستند، مجبور شدیم از آمارهای مستند یورواستات، در این زمینه استفاده کنیم. درواقع محدودیت آمار مستند، موجب انتخاب این جامعه آماری شده است.

رتبه اول در بالا بودن هزینه مسکن

هزینه‌های مسکن شامل اجاره، نگهداری و تعمیر خانه، تامین آب و خدمات متفرقه مربوط به مسکن، برق، گاز و سوخت‌های دیگر است. مقایسه سهم مسکن و خدمات وابسته به آن برای خانوارهای ایرانی با 33 کشور منتخب نشان می‌دهد مسکن در ایران با سهم 37 درصدی از سبد هزینه‌ای خانوارها، رتبه اول را در بین 33 کشور منطقه؛ منطقه یورو و اتحادیه اروپا دارد. پس از خانوارهای ایرانی، فنلاندی‌ها با 28.9 درصد، اسلواکی‌ها با 28.7 درصد، دانمارکی‌ها با 28.1 درصد، چکی‌ها با 26.3 درصد و فرانسوی‌ها با 26.2 درصد به‌ترتیب در رتبه‌های دوم تا ششم با بالاترین هزینه در این بخش قرار دارند.

میانگین سهم مسکن از کل هزینه‌های سبد خانوار در اتحادیه اروپا 23.9 درصد و در منطقه یورو 23.6 درصد است. آلبانی با 11.7 درصد، مونته‌نگرو با 11.9 درصد، مالت با 12.4 درصد، لیتوانی با 14.9 درصد، قبرس با 15.6 درصد و پرتغال با 17.6 درصد، به‌ترتیب 6کشوری هستند که سهم مسکن از سبد هزینه‌های خانوار کمترین مقدار را دارد. به‌عبارتی فاصله سهم مسکن از سبد هزینه‌های خانوار ایرانی با میزان آن برای خانوارهای آلبانی 25.3 درصد است. همچنین سهم مسکن در سبد هزینه‌های خانوار ایرانی با میانگین سهم مسکن از کل هزینه‌های سبد خانوار در اتحادیه اروپا 13.1 درصد و با میانگین منطقه یورو 13.4 درصد است.

به‌طور خلاصه این آمارها نشان می‌دهد هزینه‌های مسکن در ایران برای خانوارها بسیار کمرشکن بوده و بخش قابل‌توجهی از قدرت خرید خانوار درنتیجه درگیر شدن با هزینه‌های مسکن، آب می‌رود. همچنین می‌توان گفت اگر دولت‌ها در ایران برای مسکن فکری اساسی کنند (مثلا هزینه زمین را به صفر برسانند یا اجاره‌داری حرفه‌ای را گسترش دهند یا جلوی غول تورم را بگیرند)، مطلوبیت به زندگی خانوارهای ایرانی برخواهد گشت و کیفیت زندگی در ایران به‌طور قابل‌توجهی بهبود خواهد یافت.

رتبه سوم در بالا بودن هزینه‌های خوراکی

این بخش از هزینه‌های خانوار مربوط به غذا و نوشیدنی‌های غیرالکلی است. نگاهی به هزینه‌های خانوارهای ایرانی نشان می‌دهد خانوارهای شهری در سال گذشته 62 میلیون و 140 هزار تومان هزینه کرده‌اند که از این میزان، 15 میلیون و 755 هزار تومان یا معادل 25.4 درصد آن مربوط به خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها بوده است. اما مقایسه سهم خوراک در سبد هزینه‌ای خانوارهای ایرانی با 33 کشور منتخب نشان می‌دهد ایرانی‌ها پس از شهروندان کشورهای آلبانی با 38 درصد و مقدونیه شمالی با 30.6 درصد، در رتبه سوم با بیشترین سهم خوراک از کل هزینه‌های خانوار ایستاده‌اند. پس از ایرانی‌ها، شهروندان مونته‌نگرو با 24.5 درصد، صربستانی‌ها با 23.6 درصد، رومانیایی‌ها با 23.1 درصد و لیتوانی‌ها با 20.2 درصد به‌ترتیب در رتبه‌های چهارم تا هفتم قرار دارند.

میانگین سهم هزینه‌های خوراکی از کل هزینه‌های خانوار در منطقه یور 12.5 درصد و در اتحادیه اروپا 12.1 درصد است. انگلیس با 7.9 درصد، ایرلند با 8.7 درصد، لوکزامبورگ با 8.9 درصد، اتریش با 9.7 درصد، آلمان با 10.8 درصد و هلند با 11.3 درصد به‌ترتیب 6کشوری هستند که سهم خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها از سبد هزینه‌های خانوار کمترین مقدار را در بین 33 کشور منتخب دارد.

رتبه اول در گرانی هزینه‌های سلامت

هزینه‌های سلامت در تعاریف بین‌المللی شامل محصولات، لوازم و تجهیزات پزشکی، خدمات سرپایی و خدمات بیمارستانی است. بررسی اقلام هزینه و درآمد خانوار نشان می‌دهد هزینه‌های بهداشت و درمان در ایران 9.8 درصد از کل هزینه‌های سبد خانوار را دربر می‌گیرد. مقایسه این مقدار با هزینه‌های بهداشتی و درمانی 33 کشور منتخب نشان می‌دهد ایران رتبه اول را بین این کشورها دارد. پس از ایران، بلژیک با 6.7 درصد، بلغارستان با 6.4 درصد، لهستان با 5.9 درصد، پرتغال با 5.3 درصد و آلمان با 5.2 درصد به‌ترتیب در رتبه‌های دوم تا ششم قرار داشته و خانوارهای این کشورها پس از ایران، بیشترین هزینه‌های بهداشتی و درمانی را متحمل می‌شوند. نگاهی به میانگین منطقه یورو نیز نشان می‌دهد این مقدار در منطقه یورو 4/4 درصد از هزینه‌های خانوار را شامل می‌شود و مقدار آن در اتحادیه اروپا 3.9 درصد است. این بدین معنی است که سهم هزینه‌های سلامت در سبد خانوارهای ایرانی بیش از 2 برابر مقدار آن در منطقه یورو و اتحادیه اروپا است. اما درخصوص کمترین هزینه سلامت از هزینه‌های خانوار نیز آمارها نشان می‌دهد در مقدونیه شمالی سهم هزینه‌های سلامت 1.8 درصد از هزینه‌های سبد هزینه‌ای خانوار است. در انگلیس این میزان 2 درصد، در مونته‌نگرو 2.1 درصد، در چک 2.4 درصد، در اسلواکی 2.4 درصد و در ایسلند 2.6 درصد است.

رتبه 13 در بالا بودن هزینه تحصیل

هزینه‌های تحصیل و آموزش مجموعه هزینه‌های آموزش پیش‌دبستانی و ابتدایی، تحصیلات متوسطه، آموزش‌عالی و آموزش‌های فنی‌وحرفه‌ای است. نگاهی به هزینه‌کرد خانوارهای ایرانی نشان می‌دهد در سال گذشته 1.3 درصد از هزینه‌های سبد هزینه‌ای ایرانی‌ها مربوط به تحصیل و آموزش بوده است. مقایسه این مقدار با هزینه‌های تحصیل و آموزش در 33 کشور منتخب نشان می‌دهد ایرانی‌ها با این هزینه‌کرد در رتبه 13 در بین 33 کشور قرار می‌گیرند. یعنی هزینه‌های تحصیل برای خانوار ایرانی از 20 کشور بیشتر است. اما بیشترین هزینه‌کرد برای تحصیل در بین 33 کشور و ایران، مربوط به کشور قبرس با سهم 3 درصدی است. انگلیس با 2.4 درصد، آلبانی با 2.3 درصد، یونان با 2.1 درصد، مالت با 2.1 درصد و ایرلند نیز با 1.8 درصد به‌ترتیب 6کشوری هستند که خانوارها بیشترین هزینه را برای آموزش و تحصیل پرداخت کرده‌اند.

میانگین سهم هزینه آموزش و تحصیل در اتحادیه اروپا 1.2 درصد و نزدیک به رقم ایران و میانگین آن در منطقه یورو نزدیک به 1 درصد (دقیقا 0.9 درصد) است. سوئد با 0.3 درصد، بلژیک و فنلاند هر دو با 0.4 درصد، لیتوانی، استونی، نروژ، فرانسه و چک هرکدام با 0.5 درصد هشت کشوری هستند که سهم آموزش از سبد هزینه‌های خانوار به‌ترتیب کمترین مقدار را دارد.

رتبه قبل از آخر در هزینه‌های پوشاک و کفش

همان‌طور که از نامش پیداست، این بخش از هزینه‌های خانوار مربوط به خرید و تهیه تن‌پوش و پاپوش یا همان پوشاک و کفش است. مقایسه هزینه‌های خانوار ایرانی برای این بخش از هزینه‌ها با خانوارهای 33 کشور منتخب نشان می‌دهد پوشاک و کفش در سال گذشته حدود 3/3 درصد از سبد هزینه‌ای خانوارهای ایرانی را به خود اختصاص داده است. این مقدار ایرانی‌ها را در رتبه یکی مانده به آخر قرار می‌دهد. طبق آمارها، شهروندان کشور رومانی با صرف 6.9 درصد از هزینه‌های خود برای پوشاک و کفش، رتبه اول را در بین 33 کشور منتخب و ایران به خود اختصاص داده‌اند. استونی‌ها با 6.3 درصد، ایتالیایی‌ها با 5.9 درصد، پرتغالی‌ها با 5.8 درصد، لیتوانی‌ها با 5.8 درصد، اتریشی‌ها با5.6 درصد و اسلوونی‌ها با5.4 درصد، به ترتیب بیشترین هزینه را برای پوشاک و کفش داشته‌اند. میانگین این هزینه برای اتحادیه اروپا 4.7 درصد و برای منطقه یورو 4.6 درصد است. کمترین مقدار هزینه پوشاک و کفش برای ایسلندی‌ها با3.2 درصد، برای ایران 3/3 درصد، بلغارستان 3.4 درصد، آلبانی 3.5 درصد، فرانسه 3.5 درصد و مجارستان و چک هر کدام 3.6 درصد بوده است.

در هزینه‌های رستوران و هتل رتبه آخر

ازجمله هزینه‌های 12گانه خانوارها، هزینه‌های مربوط به رستوران و هتل و مسافرخانه و... است. درواقع این هزینه‌ها عمدتا هزینه‌های مرتبط با هزینه‌های اقامتی و پذیرایی است. مقایسه وضعیت خانوارهای ایرانی با وضعیت خانوارها در 33 کشور منتخب نشان می‌دهد شهروندان کشور مالت با هزینه‌کرد 20.9 درصد از کل هزینه‌های خود در رستوران و هتل، رتبه اول را دارند. پس از آنها، یونانی‌ها با 17.8 درصد، شهروندان مونته نگرو با 17.2 درصد، قبرسی‌ها با 16.6 درصد، ایرلندی‌ها با 16.1 درصد و اسپانیایی‌ها با 14.9درصد به ترتیب در رتبه‌های دوم تا ششم با بیشترین هزینه‌کرد در رستوران‌ها و هتل‌ها قرار دارند.

ایرانی‌ها با صرف 0.1 از هزینه‌های سالانه خود در رستوران و هتل، رتبه آخر را در بین 33 کشور منتخب دارند. پس از ایران، صربستانی‌ها با 3.32 درصد، لهستانی‌ها با 3.7 درصد، آلبانی‌ها 3.8 درصد، لیتوانی‌ها با 4.5 درصد و رومانی‌ها با 5.2 درصد به ترتیب در رتبه‌های دوم تا چهارم با کمترین هزینه‌کرد در این بخش قرار دارند.

به لحاظ تفاوت‌های فرهنگی و میزان تفاوت اهمیت خانواده و سایر مولفه‌های اجتماعی- اقتصادی که موجب تفاوت حضور در رستوران‌ها و هتل‌ها می‌شود، قضاوت در این بخش بسیار دشوار است. برای مثال ایرانی‌ها از قدیم به دلیل اهمیت خانواده، اهمیت جمع شدن در بین بزرگ‌تران، اهمیت کدبانویی و پخت‌وپز خانه، حضور کمتری در فضاهای عمومی برای خوردن غذا دارند، اما برخلاف ایرانی‌ها، در فرهنگ غرب به لحاظ تفاوت‌های فرهنگی و اشتغال همزمان زن و مرد در فضای خارج از خانه و سایر مولفه‌های فرهنگی و اقتصادی، حضور در هتل و رستوران و... برای خوردن غذا بسیار بیشتر از ایران است.

در هزینه اثاث خانه رتبه 30

هزینه‌های مربوط به مبلمان و اثاثیه خانه شامل فرش، منسوجات خانگی، لوازم خانگی، ظروف غذاخوری و کالاها و خدمات برای زندگی است. در سال گذشته هزینه‌های مربوط به اثاث و خدمات خانه سهم 4.3 درصدی از هزینه‌های خانوار ایرانی را به خود اختصاص داده است. این میزان ایران را در رتبه 30 قرار می‌دهد. اما بالاترین هزینه مرتبط به اثاث و خدمات خانه مربوط به کشورهای مونته نگرو با 10.1 درصد، رومانی با 7.6 درصد، لیتوانی با 7.1 درصد، اتریش با 6/6 درصد، آلمان با 6.4 درصد، اسلواکی، بلژیک و ایتالیا هرکدام با 6.1 درصد بوده است.

کمترین مقدار سهم هزینه‌های اثاث و خدمات خانوار مربوط به یونان با 2.7 درصد، مقدونیه شمالی با 2.8 درصد، لتونی با 3.6 درصد، صربستان با 3.6 درصد، ایران و ایرلند با 4.3 درصد و انگلیس با 4/4درصد بوده است.

رتبه 24 در هزینه‌های متفرقه

کالاها و خدمات متفرقه شامل هزینه‌های مراقبت شخصی، لوازم شخصی، بیمه و تامین اجتماعی و بازنشستگی و... است. مقایسه سهم هزینه‌های کالاها و خدمات متفرقه از کل هزینه‌های خانوارهای ایرانی به 33 کشور منتخب، میانگین منطقه یورو و اتحادیه اروپا نشان می‌دهد خانوارهای کشورهای لوگزامبورگ با 13.4 درصد، بلژیک با 13.1 درصد و لهستان با 12.7 درصد به ترتیب بالاترین هزینه‌های این بخش را دارند. میانگین این هزینه برای اتحادیه اروپا و منطقه 11.4درصد است و کشورهای آلبانی با 3.39 درصد، رومانی با 4 درصد و مونته نگرو با 5 درصد کمترین هزینه را در این بخش دارند. ایران با 8 درصد، رتبه 24 را در میان 33 کشور دارد.

رتبه آخر در تفریح و مصرف کالاهای فرهنگی

هزینه‌های مرتبط با بخش تفریح و کالاهای فرهنگی شامل هزینه‌های تجهیزات سمعی و بصری، عکاسی و پردازش اطلاعات، کالاهایی برای تفریح و فرهنگ، خدمات تفریحی و فرهنگی، خرید روزنامه، کتاب و لوازم التحریر و هزینه های تعطیلات و سفر است. بررسی جزییات هزینه‌های خانوارهای ایرانی در سال گذشته نشان می‌دهد هزینه‌های این بخش در سبد هزینه‌ای ایرانی‌ها کمتر از نیم‌درصد و دقیقا 0.3درصد بوده است. این رقم ایرانی‌ها را در رتبه آخر در مقایسه با 33کشور منتخب قرار می‌دهد. سهم هزینه‌های تفریح و کالاهای فرهنگی از کل هزینه‌های شهروندان کشور آلبانی 17درصد بوده و بالاترین میزان بین 33کشور منتخب است. پس از آن، ایسلند و نروژ با 12درصد، دانمارک با 11.8درصد، سوئد با 11.3درصد، انگلیس با 11.2درصد، آلمان با 10.9درصد و فنلاند با 10.1درصد به ترتیب در رتبه‌های دوم تا هشتم با بیشترین هزینه‌کرد در این بخش قرار دارند. مونته‌نگرویی‌ها با 4.1درصد، شهروندان مقدونیه‌شمالی با 4.6درصد، پرتغالی‌ها با 5.6درصد و صربستانی‌ها با 5.7درصد درکنار ایران کمترین هزینه‌کرد را در بخش تفریح و فرهنگی داشته‌اند.

رتبه 32 در هزنیه‌های حمل‌ونقل

بخش حمل‌ونقل شامل خرید وسایل نقلیه، استفاده از تجهیزات حمل‌ونقل شخصی و استفاده از خدمات حمل‌ونقل عمومی است. در این بخش ایران رتبه 32 را به خود اختصاص داده است، چراکه سهم حمل‌ونقل در سبد هزینه‌ای خانوارهای ایرانی در سال گذشته 7.5درصد بوده است. بالاترین مقدار سهم هزینه‌های حمل‌ونقل در سبد هزینه‌ای خانوارها مربوط به اسلوونی با 17درصد است. پس از این کشور، لیتوانی با 15.8درصد، نروژ با 15.5درصد، قبرس با 15.3درصد، آلمان با 14.1درصد و فرانسه با 15درصد در رتبه‌های بعدی قرار دارند. میانگین سهم هزینه‌های حمل‌ونقل در سبد هزینه‌ای خانوار در اتحادیه اروپا و منطقه یورو 13.3درصد است. کمترین سهم حمل‌ونقل از هزینه‌های خانوارها مربوط به کشور آلبانی با 5.1درصد، اسلواکی با6.5درصد، ایران با 7.5درصد، مقدونیه‌شمالی با 8.6درصد، چک با 10.2درصد و مونته‌نگرو با 10.3درصد است.

رتبه 18 در هزینه‌های ارتباطات

هزینه‌های مرتبط با ارتباطات شامل خدمات پستی، تجهیزات تلفن و فکس و خدمات تلفن و اینترنت است. این اقلام حدود 2.5درصد از هزینه‌های خانوار ایرانی را به خود اختصاص داده است که این میزان در مقایسه با 33کشور منتخب، ایران را در رتبه 18قرار می‌دهد. صربستان با 5درصد، بلغارستان با 4.7درصد و یونان با 3.9درصد بالاترین مقدار را به‌خود اختصاص داده‌اند. میانگین منطقه یورو 2.3درصد و میانگین اتحادیه اروپا 2/2درصد است. کمترین مقدار این هزینه مربوط به کشورهای لوکزامبورگ، انگلیس و آلبانی به ترتیب با 1.3درصد، 1.6درصد و 1.7درصد است.

رتبه آخر در هزینه‌های دخانیات و الکل

هزینه‌های دخانیات و الکل شامل هزینه خرید نوشیدنی‌های الکلی، سیگار و مواد مخدر است. ایرانی‌ها با صرف نزدیک به نیم‌درصد (دقیقا 0.6درصد) از هزینه‌های خود در این بخش، در مقایسه با 33کشور منتخب، در رتبه آخر با کمترین هزینه‌کرد در این بخش قرار دارند. بالا بودن مصرف مشروبات الکی بین غربی‌ها و حرام بودن مصرف آن در دین مبین اسلام، موجب شده ایرانی‌ها در هزینه‌کرد این فقره آخر باشند. البته شاید در مواد مخدر هم مصرف غربی‌ها بیشتر باشد که آماری در این مورد موجود نیست. به هر حال، شهروندان کشور لوکزامبورگ با صرف 8.4درصد، صربستانی‌ها با8.1درصد، چکی‌ها با 7.8درصد، مجارستانی‌ها و استونی‌ها هرکدام با 7.4درصد و لهستانی‌ها و شهروندان رومانی هرکدام با 6.1درصد، بالاترین هزینه‌کرد را در بخش دخانیات و الکل دارند. میانگین این هزینه‌کرد در سبد هزینه‌ای اتحادیه اروپا 3.9درصد و برای منطقه یورو 3.8درصد است. شهروندان کشور آلبانی پس از ایران، کمترین هزینه‌کرد را در این بخش داشته و مقدار آن 2.8درصد است. اتریشی‌ها و هلندی‌ها با 3.1درصد در رتبه‌های سوم و چهارم قرار دارند.