انتظار شفافیت برای ورود به صحن علنی مجلس/ دخل و خرج و رای نمایندگان شفاف خواهد شد؟

گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو- صدیقه حاجیان؛ زمزمه‌های طرح شفافیت مجلس همچنان به گوش می‌رسد؛ تا جایی که اخبار و اظهارات پراکنده از بررسی آن در هفته‌ی جاری خبر می‌دهد؛ این طرح برای بار چندم است که در دستور کار وکلای مجلس و در انتظار آراء نمایندگان قرار گرفته شده است.

درباره جدیدترین تحولات طرح شفافیت، ابوالفضل ابوترابی عضو کمیسیون شورا‌ها و امور داخلی مجلس در گفتگو با خبرگزاری دانشجو اظهار داشت:«در طرح شفافیت آرا تغییرات کلی انجام نشده است، اما قرار است مذاکرات کمیسیون‌ها هم به صورت رادیویی و هم فیلم آن برای عموم مردم پخش شود تا مردم بتوانند از این طریق در جریان مشروح مذاکرات کمیسیون‌ها قرار بگیرند؛ از این رو تغییرات جزئی بر روی طرح شفافیت آرا انجام شده و این طرح به زودی در دستورکار صحن علنی مجلس قرار می‌گیرد.»

قدم به قدم با طرح شفافیت مجلس

طرح شفافیت مجلس پیش از این چندین بار در صحن علنی مجلس دوره‌های مختلف دهم و یازدهم مورد بررسی قرار گرفت اما با سد عدم تائید نمایندگان برخورد کرد.

شفافیت مجلس اولین  بار سال 96 توسط محمد جواد فتحی نماینده تهران مطرح شد، یک سال پس از آن یک فوریت طرح در صحن به رای گذاشته شد اما تنها 59رأی موافق داشت و به نتیجه نرسید.

‌عدم تصویب یک فوریت طرح شفافیت در مجلس دهم در بازه تبلیغات انتخابات مجلس یازدهم در زمستان 98، به کمک نامزدهای نمایندگی مجلس آمد و آن‌ها با پررنگ کردن این مسئله، شفافیت را به یکی از اصلی‌ترین شعارهای خود تبدیل کردند.

با راه پیدا کردن نامزدهایی با شعار شفافیت به مجلس، امیدها به این سو می‌رفت که  طرح شفافیت هرچه زودتر دردستور کار مجلس قرار گیرد.

تا اینکه بالاخره در نیمه بهمن 99 این طرح وارد صحن علنی مجلس شد اما برخلاف تصور تنها زمانی که فقط 3 رأی دیگر برای تصویب کلیاتش نیاز داشت، باز هم به نتیجه نرسید.

پس از رد کلیات طرح، با نامه 50 نفراز نمایندگان براساس  ماده 130 آئین نامه داخلی، طرح جهت اصلاح به کمیسیون آیین نامه ارجاع داده شد و قرار شد پس از اصلاحات لازم برای بررسی مجدد راهی صحن علنی شود.

موافقان و مخالفان چه می‌گویند؟

طرح شفافیت از آغاز تا به حال موافقان و مخالفانی داشته که هر گروه دلایل خاص خود را برای نظرات خویش مطرح می‌‌کنند برای مثال مخالفان با قبول اصل شفافیت اما معتقدند شفافیت آراء منجر به اعمال فشار صاحبان قدرت و ذی نفعان به وکلای مردم در مجلس می‌شود؛ روح الامینی یکی از نمایندگان مخالفان شدید شفافیت در مجلس یازدهم است که حرف‌هایش با حواشی فراوان نیز همراه بوده و در این باره گفته:«اصل شفافیت و مراقبت، لازم و ضروری است اما نباید باعث عدم انجام و ایفای نقش نمایندگی شود و از ترس عدالت‌خواران طور دیگر رفتار کنیم!» در ادامه مخالفان مطرح می‌کنند به دلیل شفافیت آراء امکان تبانی و لابی‌گری برای تغییر آراء به وجود می‌آید و امکان نفوذ و اثر‌گذاری ذی نفعان در مجلس افزایش پیدا می‌کند.

مخالفان علت دیگر را تحت فشار قرار گرفتن نمایندگان به دلیل تعارض منافع حوزه انتخاباتی با تصمیم‌ گیری‌های آن‌ها در سطح ملی در مجلس بیان می‌کنند که درصورت شفاف‌سازی آراء نمایندگانی که تنها منافع ملی را مدنظر قرارمی‌دهند و دلسوزانه طرح‌های مفید را حمایت می‌کنند، در دوره‌های بعدی انتخابات با عدم اقبال عمومی در حوزه‌های خود روبرو خواهند شد. مخالفان معتقدند این طرح روند درست خود را برای رسیدن به مجلس طی نکرده و صرفا با ایجاد موج‌های رسانه‌ای و نیز قول‌های شتاب زده‌ی نمایندگان مجلس در هنگام انتخابات، بدون بررسی هزینه‌ها و فایده‌ها‌ مطرح شده.

در مقابل موافقان این طرح معتقدند شفافیت آراء، آزادی عمل نماینده را برای ارتکاب عمل مجرمانه کمتر می‌کند و باعث از بین رفتن لابی‌گری می‌شود در همین رابطه اقبال شاکری نماینده تهران در مجلس گفته:«هرجایی که اطلاعات اقتصادی و سیاسی به نفع گروه خاصی حبس شود، عده‌ای به سمت سوء استفاده و رانت خواری خواهند رفت، شفافیت آراء نمایندگان به شجاعت و آزادگی آن‌ها کمک می‌کند.»

موافقان معتقدند در صورت شفافیت آراء، نمایندگان برای مسائل در سطح ملی وقت بیشتری می‌گذارند و موضوعات را دنبال می‌کنند و همین امر سبب می‌شود سطح مجلس به سطح ملی ارتقاء یابد؛ آن‌ها همچنین ابراز می‌کنند در صورت شفاف شدن آراء در جلسات کمیسیون‌، نظرات و تصمیم‌گیری‌ها تخصصی‌تر می‌شود ونتایج بهتری از تصمیم‌گیری‌های تخصصی بیرون می‌آید.

شفافیت نمایشی یا حقیقی

در حالی طرح اصلاح شده‌ی شفافیت راهی صحن علنی مجلس می شود که برخی از کارشناسان در عین حال که با شفافیت موافق هستند اما معتقدند این طرح جامع نیست و ابعاد کاملی از شفافیت را در بر نمی‌گیرد در همین راستا کارشناسان قائل به این هستند که برای شفافیت مجلس به جز موضوع آراء نمایندگان می‌توان پارامترهای دیگری را نیز نام برد مانند شفافیت در اطلاعات شخصی، رزومه نمایندگان، حقوق و مزایا، حضور و غیاب، میزان مشارکت هر نماینده در رأی گیری‌ها، سفرها و هدایای دریافتی.

در عوض  برخی با استناد به طرح اصلاح شده که همه منتظر حضور آن در صحن هستند، می‌گویند این طرح، ساحت‌های مختلف شفافیت را در بر می‌گیرد و مهمترین نکته در حال حاضر پیرامون این طرح سرعت عمل دادن به بررسی آن است.

چراکه برخی اخبار حاکی از این است که طرح جدید قصد دارد به دیگر ساحت‌های شفافیت نیز بپردازد؛ در همین باره ابوترابی در گفتگو با خبرگزاری دانشجو اظهار داشته:«قرار است حضور و غیاب و تاخیر نمایندگان چه در کمیسیون‌ها و چه در صحن به صورت علنی اعلام شود و در مورد آرای نمایندگان با یک مکانیزم خاص در صورتی که محرمانه نباشد به اطلاع عموم مردم برسد یعنی اسامی مخالفین، موافقین، ممتنعین و نمایندگانی که در رأی‌گیری شرکت نکرده‌اند، منتشر می‌شود؛ در مورد بحث‌های مالی نیز مقرر است شفافیت‌هایی اعمال شود و همچنین فهرست اعضاء، هزینه‌ها، اهداف و نتایج سفر‌های خارجی نمایندگان منتشر می‌شود؛ رای نمایندگان به عهدنامه‌ها، مقاوله‌نامه‌ها، قرارداد‌ها و موافقتنامه‌های بین‌المللی شفاف خواهد بود و همچنین اسامی نمایندگان تقاضاکننده برای رأی‌گیری مخفی یا علنی با ورقه، در صورت مشروح مذاکرات مجلس ثبت می‌شود.»

هرچند که به نظر می‎‌رسد طرح جدید نیز برخی از مواد خبر از عدم پختگی رنج می‌برد و بعضا در مهم‌ترین موضوع خود یعنی شفافیت آراء نیز دارای ابهاماتی است؛ و یا نظارت و شفافیت حضور و غیاب نمایندگان در صحن به روشنی بیان نشده و دست هیئت رئیسه برای اعلام آن باز است و یا حذف عبارت «اسامی نمایندگانی که سه‌‌ بار غیبت غیرموجه در یک ماه داشته باشند، در روزنامه‌ها درج خواهد شد» ابهامات این طرح را افزایش داد.

روزنه‌های مبهم در طرح شفافیت!

از طرف دیگر شعار اصلی این طرح در خصوص شفافیت آراء نیز به راحتی با اعمال سلایق شخصی قابل جلوگیری است؛ برای مثال در ماده 11 آن آمده:«نمایندگان در مواردی که حداقل 15 نفر از نمایندگان رای‌گیری مخفی با برگه را درخواست کنند، پس از توضیح توسط نماینده پیشنهاددهندگان به مدت حداکثر پنج‌ دقیقه، در مورد درخواست رای‌گیری می‌شود و درصورت تصویب، برای آن موضوع رای‌گیری مخفی با برگه انجام می‌شود. این تبصره شامل طرح‌ها و لوایح مربوط به عهدنامه‌ها، مقاوله‌نامه‌ها، قراردادها و موافقتنامه‌های بین‌المللی نمی‌شود.»

این ماده راه آسانی برای عدم شفافیت آراء باز گذاشته؛ چراکه 15نفر نماینده در مقایسه با 290 نفر نماینده تعداد کمی محسوب می‌شود و یا در تبصره ماده 4 این طرح آمده:«در صورت درخواست پنج نفر از اعضای کمیسیون و تصویب آن، آراء اعضای کمیسیون درباره طرح یا لایحه یا بخشی از اجزای آن، بدون درج اسامی منتشر می‌شود.» و این ماده نیز در کمیسیون‌هایی که تعداد اعضای بالایی دارند راهی برای دور زدن شفافیت آراء به شمار می‌آید.

با تمام این اوصاف اکنون طرح شفافیت مجلس که یکی از وعده‌های اصلی اغلب نمایندگان این دوره بوده، در انتظار رای‌گیری مجدد است تا دوباره وارد صحن علنی شود؛ حال باید منتظر ماند و دید که آیا نمایندگان مجلس یازدهم می‌توانند پس از دو سال به شعار انتخاباتی خود جامه‌ی عمل ‌بپوشانند؟