دلایل مهاجرت نخبگان چیست؟ / ضرورت حذف بروکراسی پیچیده و انحصار‌های مدیریتی

گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، در تمام دنیا مهاجرت از یک کشور به مقصد دیگری یک روال عادی به شمار می‌رود. تمایل به زندگی در کشوری دیگر را می‌توان یکی از حقوق انسانی بشر عنوان کرد. این موضوع تا حدی معمول است که مسائلی، چون سرمایه گذاری یا تحصیل و در کنار خانواده بودن اصلی‌ترین دلایل مهاجرت به شمار رود. اما در عین حال مهاجرت نخبگان و نیروی کار متخصص بع عنوان سرمایه‌ی اقتصادی از یک کشور که آمار‌های نگران کننده‌ای داشته باشد را نمی‌توان یک امر معمول عنوان کرد. کارشناس بازار کار و کارگری اهم موارد تاثیر گذار در افزایش مهاجرت نخبگان را برای ما توضیح داده است که در ادامه می‌خوانید.

حمید حاج اسماعیلی؛ کارشناس بازار کار و کارگری در گفتگو با دانشجو به موضوع نگران کننده خروج نخبگان از کشور پرداخت و پیامد‌های این موضوع را برشمارد و گفت: یکی از نگرانی‌ها و دغدغه‌هایی که مشکلات اقتصادی کشوررا افزایش داده است یا یکی از مهمترین عوامل نارسایی اقتصاد ایران به شمار می‌رود، مهاجرت نخبگان و نیرو‌های انسانی متخصص کشور به کشور‌های توسعه یافته است. مهاجرت نیروی انسانی نخبه، ماهر و متخصص یکی از بزرگترین خسارت‌هایی است که عوارض و عواقب بسیار بد آن در سال‌های آینده خود را نشان می‌دهد.

وی در این باره خاطر نشان کرد: در حالی که نخبگان ایرانی به کشور‌های توسعه یافته مهاجرت می‌کنند، به دلیل آشوب‌ها و وضعیت متشنج منطقه، مهاجرانی جایگزین نخبگان ما می‌شوند که سواد، تخصص و مهارتی ندارند؛ لذا سرمایه‌های گران‌بهای کشور یعنی نخبگان را از دست می‌دهیم و پذیرای مهاجرانی می‌شویم که از سر ناچاری برای کسب لقمه‌ای نان وارد ایران می‌شوند. قطعا مهاجرت افرادی که تخصص، دانش و مهارت کافی ندارند نمی‌تواند منجر به کارآمدی بیشتر اقتصاد ایران شود. در عین حال مشکلات زیادی برای کشور ایجاد می‌کند. ضمن اینکه به لحاظ فرهنگی، اجتماعی، بهداشتی و امنیتی برای کشور مشکلات عدیده‌ای ایجاد می‌کنند. در عین حال چالش‌های سیاسی و اقتصادی بسیاری برای کشور ایجاد می‌کنند. این موضوع برای مسوولین کشور باید یک نگرانی و دغدغه مهم به شمار برود تا به صورت جدی برای آن چاره جویی شود.

حمید حاج اسماعیلی در خصوص دلایل مهاجرت نخبگان از ایران گفت: دلایل و عوامل زیادی در مهاجرت نخبگان و متخصصان ایرانی به کشور‌های دیگر و خارج از کشور نقش دارد. یکی از این دلایل افزایش ناامیدی و یاس در بین نخبگان و نیرو‌های متخصص کشورنسبت به آینده‌ی کشور است. افراد تحصیل کرده و متخصص به دنبال دانش آموختن بیشتر و پیشرفت خود هستند. آن‌ها توسعه را امری جدی می‌دانند لذا تمایل به حضور در کشوری دارند که به توسعه اهمیت بسیاری بدهد. هنگامی که نخبگان شرایط امید آفرین و چشم انداز روشنی در عرصه‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی نمی‌بینند نگران کاهش سطح دانش و توانمندی خود می‌شوند. با توجه به اینکه چشم انداز‌های پیش رو روشن نیست، نگران فعالیت‌های مطمئن علمی خود می‌شوند. سخت‌تر شدن شرایط کشور به افزایش مهاجرت نخبگان دامن می‌زند.

وی در ادامه خاطر نشان کرد: محدودیت ظرفیت اشتغال و توسعه بازار کار در کشور و عدم توسعه بازار کار در حالی که ظرفیت دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی برای جذب دانشجویان افزایش یافته نیز از جمله موضوعاتی است که مهاجرت نخبگان را تقویت می‌کند. محدودیت‌های بازار کار و اینکه بازار کار عمدتا وابسته به شرکت‌های دولتی است و بازار بخش خصوصی توسعه نیافته است عوامل دیگری است که منجر به مهاجرت نخبگان و نیرو‌های انسانی متخصص کشور شده است. ایجاد ظرفیت‌های جدید اشتغالی و توسعه بازار کار می‌تواند منجر به کاهش موج مهاجرت شود.

کارشناس بازار کار در ادامه با انتقاد از نوع نگاه مسوولین به نیروی انسانی کشور گفت: متاسفانه مسوولین نیروی انسانی کشور را باور ندارند یعنی به نیروی انسانی به عنوان سرمایه نگاه نمی‌کنند، لذا نیروی انسانی مورد اعتنا و توجه جدی قرار نگرفته است. عدم توجه به اهمیت نیروی انسانی در توسعه اقتصاد کشور یک مساله عمیق فرهنگی است که باید مرتفع شود. نگاه بی تفاوت به نیروی انسانی یک ضعف بزرگ برای کشور است. در حالی که نگاه غالب در تمام دنیا به متخصصین و نیروی انسانی موتور محرکه بودن آن‌ها برای راه انداختن چرخ‌های توسعه‌ای کشور است. نیروی انسانی در نگاه مدیران موفق، موتور ایجاد ثروت هستند و آینده کشور با استفاده بهینه از ظرفیت‌های آن‌ها درست ساخته می‌شود. از این جهت متاسفانه دچار ضعف‌های جدی هستیم و به شدت نیازمند تزریق توجه مدیریتی به نیروی انسانی به عنوان یکی از بال‌های توسعه کشور می‌باشیم.

فعال بازار کار و کارگری خاطر نشان کرد: توسعه هر کشوری متکی به استفاده بهینه از مولفه‌های مادی و نیرو‌های انسانی آن کشور است. حتی با وجود داشتن امکانات و ثروت، فقدان نیروی انسانی متخصص و خالی بودن کشور از نخبه رشد و توسعه کشور را متوقف می‌کند. برجسته کردن جایگاه نیروی انسانی در عرصه برنامه‌ها و سیاست‌های کشور در راستای کاهش موج مهاجرت‌ها یک نیاز مبرم به شمار می‌رود.

حاج اسماعیلی با انتقاد از انحصار‌هایی که موجب دلزدگی نخبگان و مهاجرت آن‌ها می‌شود گفت: انحصار مشاغل بخشی تخصصی و مدیریت‌های وابسته به این حوزه‌ها و مدیریت‌های میانی کشور که متاسفانه در انحصار عده‌ای خاص قرار گرفته، راه را برای ورود افراد جدید و متخصصین به مشاغل مهم بسته است. مشاغل مهمی که در انحصار برخی از وابستگان به قدرت و ثروت است بین بستگان و اقوام آن‌ها دست به دست می‌شود، اما معمولا خبری از راه یافتن انسان‌های کاردان نیست. قطعا این محدودیت باید برطرف شود تا راه برای چرخش نخبگان باز شود. باید به همه میدان داده شود تا نیروی تازه نفس، نخبه، ماهر و توانمند کشور وارد بخش‌های مختلف اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی شود. انحصار مانع بزرگی در برابر توسعه کشور است که اگر برداشته شود با تغییر شرایط شاهد کاهش خروج مهاجرین از کشور خواهیم بود.

وی در ادامه توضیح داد: مسئله بعدی فرایند بروکراسی اداری پیچیده و مخرب کشور است. ضمن اینکه جذب نخبگان توام با یک نگاه ایدئولوژیک صورت می‌گیرد، به گونه‌ای که سبب خروج نخبگان از کشور شده است. آن‌ها احساس خوبی نسبت به ماندن در کشور ندارند چرا که شاهد برخورد‌های متفاوت مدیران هستند. در حالی که مدیران برای توسعه کشور باید سعه صدر بیشتری داشته باشند. فرایند‌های پیچیده بروکراسی و کاغذ بازی‌های باطل کشور را که باعث سرخوردگی نخبگان و سرمایه‌های انسانی کشور می‌شود را حذف کنند تا نخبگان راحت‌تر شناسایی و جذب شوند و خود را معرفی کنند. نیروی انسانی نخبه باید کشف شود مسئولان و مدیران باید در بخش‌های مختلف دولتی دغدغه جذب و استفاده حداکثری از نخبگان را داشته باشند.

حاج اسماعیلی با بیان اینکه  مدیران نباید به نخبگان نگاه امنیتی داشته باشند اظهار کرد: نباید فکر کنیم، چون نخبگان به دنبال بحث‌های فنی و تخصصی هستند دلبستگی ملی یا تعلقات مذهبی ندارند، واقعا اینگونه نیست. بلکه نگاه مشکوک باعث می‌شود که نتوانیم برخی از این افراد را به خوبی جذب کنیم و رابطه خوبی با متخصصین کشور برقرار کنیم. فردی که به صورت تخصصی کار می‌کند بیشتر روی مباحث فنی و تخصصی مورد نظر خود متمرکز می‌شود. این یک فرآیند معمولی بین نخبگان است بنابراین نمی‌تواند به معنای نادیده گرفتن ارزش‌ها تلقی شود. اصلاً این گونه نیست که افراد متخصص بی اعتنا به تعلقات و ارزش‌های ملی هستند؛ لذا انتظار می‌رود مسوولان نگاه مطمئن‌تر و غیر امنیتی در حوزه مسائل نخبگان و افراد متخصص داشته باشند. چرا که نخبگان خواهان ارتقای دانش خود و ایجاد فرصت‌های جدید مطالعاتی هستند. به همین منظور برای کسب علم بیشتر در دانشگاه‌های خارج تحصیل می‌کنند تا تحصیلات تکمیلی داشته باشند. دوره‌های خاصی را آموزش ببینند. از این منظر رفتن به خارج به معنای نداشتن تعلق و عرق ملی نیست. مسوولان برای جلوگیری از خروج نخبگان از کشور، نباید با نگاه امنیتی مانع فعالیت کارکرد آن‌ها در بخش‌های فنی و تخصصی کشور شوند. بی تردید این مسئله به صورت جدی باید یکی از مهمترین دغدغه‌های مسئولین باشد تا زمینه‌های ماندگاری و بهره برداری از علم و دانش نخبگان برای کشور ایجاد شود.