کتابخانه‌های عمومی و حکمرانی داده‌ها

به گزارش گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو-سید جمال حقیرالسادات، هفته‌نامه اقتصادي «اكونوميست» در 6 می 2017 در گزارشي درباره «تنظیم مقررات غول‌های اینترنتی» نوشت: «ارزشمندترین منبع دنیا، داده است، نه نفت!». اکونومیست همچنين نوشت: دسترسي به داده‌ها، به شيوۀ ديگري نيز شركت‌هاي بزرگ را از رقبا مصون مي‌كند. امكان اينكه يك شركت تازه‌كار (استارت‌آپ) با يك گذار فناورانۀ غيرمترقبه بتواند شركت‌هاي موجود را غافلگير كند، وجود ندارد. در عصر داده‌ها، سيستم‌هاي نظارتيِ غول‌ها كل صنعت را تحت نظر دارند.

اين جمله اكونوميست، برای اهالی کتابخانه و عالمان علم اطلاعات و دانش‌شناسی، حرف جدیدی نیست؛ چون سال‌هاست كه درباره آن گفت‌وگو می‌کنند. در حوزه‌ها و دانش‌هاي ديگر نيز اين‌که داده‌ها ارزشمندترین منبع دنیا و اساسی‌ترین دارايی‌ هر سازمان و کسب‌وکار در کشورها هستند، امری بدیهی است؛ بنابراين، هر مجموعه‌ای که اين سرمايه را به شکل مؤثرتری مدیریت و کنترل كند، بهره بیشتری خواهد برد و صرفاً دارا بودن و جمع‌آوری داده‌ها -بدون داشتن سیاست و برنامه‌ برای استفاده مفید از آنها- بی‌فایده است. بدون روش و سیاست‌گذاری مناسب براي مدیریت داده‌ها، مجموعه‌ها به جای استفاده از این سرمایه ارزشمند به عنوان پیشران توسعه، رفتارهای واکنشی از خود بروز می‌دهند. این‌که داده‌ها چگونه ذخیره، ممیزی و پالایش شوند، با چه ابزاری تحلیل شوند، چگونه در دسترس افراد مناسب قرار گیرند، چگونه حقوق ذی‌نفعان رعایت شود و...، اهمیت بسیار دارد و اینها دقیقاً بيانگر مفهوم «حکمرانی داده» است.

از سوی دیگر، کسب‌وکار امروزی نیز مبتنی بر داده است و اطمینان از قابل اعتماد، مطمئن و دقیق‌بودن داده‌ها مزیتی در فضای رقابتی کسب‌وکارها است. داده‌های باکیفیت اگر در زمان خود و همراه با اقتضائات محیط کسب‌وکار به کارگرفته شوند، تولید ارزش رقابتی می‌کنند. حکمرانی داده برای به فعليت‌رساندن هوش تجاری و تحول دیجیتال ضروری است، اما داده‌ها تنها زمانی می‌توانند به موفقیت منجر شوند که به طور مؤثر اداره شوند.

داشتن داده‌های باکیفیت، شرط لازم برای خلق ارزش است، ولی شرط کافی نیست. شرط کافی برای بهره‌مندی حداکثری از این سرمایه عظیم، همراستایی با اولویت‌هاست و اکنون که بزرگ‌ترین اولویت کشور عزیزمان ایران، مسائل اقتصادی است، حکمرانی خوب داده‌ها توسط کتابخانه‌های عمومی -با دارابودن شبکه عظیم تأثیرگذاری در کشور-‌ در این مسیر اثرگذار خواهد بود. از این رو یکی از نقاط اشتراک کتابخانه‌ها و کسب‌وکارها، داده‌ها هستند و تعامل کتابخانه‌های عمومی و کسب‌وکارها با محوریت داده برای هر دو نهاد خلق ارزش خواهد کرد.

به جریان‌انداختن داده‌های باکیفیت از طریق «ایجاد سازوكارها، فرایندها و محیط مناسب برای تبدیل‌ آنها به بینش تجاری»، «حفاظت از نیازهای ذی‌نفعان»، «آموزش مدیران و کارکنان به منظور تطبیق با رویکردهای کلّیِ مسایل داده»، «ایجاد فرایندهای استاندارد و قابل تکرار»، «کاهش هزینه‌ها و افزایش اثربخشی از طریق هماهنگی بین فعالیت‌های مرتبط با داده»، «استانداردکردن تعاریف»، «حصول اطمینان از شفافیت فرآیندها»، «امکان تصمیم‌گيري‌هاي بهتر»، «تضمین بقا از طریق توجه به ریسک‌ها و آسیب‌پذیری‌ها» و «تطابق، امنیت و حریم خصوصی با کمک داده‌ها» از جمله مواردی است که کتابخانه‌های عمومی می‌توانند با انجام آن به بازویی قوی برای کسب‌وکارها تبدیل شوند. کسب‌وکارها نیز با بهره‌گیری از این داده‌ها به خلق ارزش‌هایی از جمله ارزش‌های دانشی می‌پردازند و می‌توانند دانش ایجادشده را به عنوان داده، در اختیار کتابخانه‌های عمومی قرار دهند و این چرخه ادامه مي‌یابد تا همه به توسعه و پیشرفت کشور کمک كنند.

البته باید به این مهم نیز توجه كرد که حکمرانان داده مسئول سیاستگذاری در حوزه‌ داده هستند. مدیریت داده مربوط به اجراي رویه‌ها و سیاست‌هاست. حکمرانی داده، مجموعه‌ای از ساختارهای قانوني، خط‌مشی‌ها، فرایندها، مالکان، کاربران و کمیّت‌های مشخص و چارچوب‌مند است و نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، با دارا بودن بزرگ‌ترین شبکه کتابخانه‌ای در کشور، می‌تواند متولی حکمرانی داده باشد و رویکردهای جدید نهاد، از جمله برگزاري «همایش بين‌المللي کتابخانه‌های عمومی و کسب‌وکارهای کوچک» بیان‌کننده عزم جزم این مجموعه برای حکمرانی داده در کشور است. کتابخانه‌های عمومی از طریق حمکرانی خوب داده‌ها می‌توانند محیطی برای خلق ارزش داده‌ها برای کسب‌وکار ایجاد كنند.

1. https://www.economist.com/leaders/2017/05/06/the-worlds-most-valuable-resource-is-no-longer-oil-but-data