ناجی درختان زیتون طرح طوبی کیست؟

به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، در راستای این نشست که در اسفندماه ۱۴۰۰ برگزار شد، قصد داریم موضوع را از نظر علمی بررسی کنیم. قبل از هرچیز لازم است از عدم اشراف به موضوع، توسط "سید جواد ساداتی نژاد" وزیر محترم جهاد کشاورزی و بیان عباراتی که از ایشان انتظار نمی‌رفت گلایه کرد. آنچه که در رسانه‌ها و فضای مجازی شاهد هستیم ناشی از بیان نادرست عبارت "نر بودن درختان زیتون" است و نکته قابل تامل این است که حتی قبل از این نشست نیز با متخصصان این حوزه مشورت نکرده اند تا موضوع را در نشست رسانه‌ای بطور دقیق و درست بیان کنند. آنچه که اکنون اساتید، دانشگاهیان، محققین و متخصصین کشاورزی را آزرده خاطر کرده این است که جناب وزیر از عباراتی برای گزارش موضوع زیتون استفاده کرده اند که نشان دهنده عدم تخصص ایشان در منصبی است که برای موضوعات کشاورزی و تخصصی کشور تصمیم گیری می‌کنند.

در مورد زیتون سه موضوع مهم مطرح است که در ذیل بیان می‌شود:
موضوع اول: درخت زیتون یک گیاه تک پایه است که هم گل‌های نر و هم گل‌های کامل آن روی یک درخت مستقر هستند. در واقع گل زیتون ازکاسبرگ ها، گلبرگ ها، پرچم و مادگی تشکیل شده است. ممکن است ارقام مختلف زیتون از نظر درصد گل کامل و گل نر در هر درخت تغییر کنند، اما این به معنی نیست که درخت کاملا غیر مثمر خواهد شد و میوه تولید نمی‌شود؛ بنابراین درخت زیتون دو پایه نیست و این موضوع یعنی عبارت "نر بودن درخت زیتون" صحیح نیست.

موضوع دوم: گرده افشانی در درختان شرط لازم برای تشکیل میوه است. گرده افشانی در درختان زیتون به کمک باد انجام می‌شود و برای دستیابی به عملکرد تجاری، تشکیل حداقل پنج درصد میوه، بر روی درخت کافی است؛ بنابراین بایستی برای گرده افشانی درختان زیتون، دقت لازم جهت همپوشانی کافی از نظر باز شدن گل‌ها و گرده افشانی مطلوب بین ارقام کاشته شده در سطح مورد نظر زیتون صورت گیرد و این موضوع با مشورت متخصصین این حوزه به راحتی قابل انجام است.

موضوع سوم: بر اساس نتایج علمی، ارقام زیتون به سه گروه خودناسازگار، خودسازگار نسبی و خودسازگار کامل تقسیم می‌شوند. از طرفی اکثر ارقام زیتون‌های زراعی درجات متفاوتی از خودناسازگاری را دارند. نتیجه خود ناسازگاری ارقام زیتون کاهش عملکرد میوه در باغ‌هایی است که به عنوان مثال از یک رقم جهت احداث استفاده کرده اند؛ بنابراین برای تشکیل میوه و دستیابی به عملکرد مطلوب استفاده از ارقام گرده زا (گرده دهنده) ضروری است. علاوه بر این، درصد گل کامل در یک رقم از سالی به سال دیگر نیز تغییر می‌کند. تغییر تعداد گل کامل از سالی به سال دیگر بیانگر این است که عوامل محیطی نظیر شرایط آب و هوایی، تغذیه و میزان آب آبیاری در کنار عوامل ژنتیکی روی این پدیده تأثیرگذار است.
براساس آنچه از نظر علمی بیان شد، چالشی که برای درختان زیتون در سطح وسیع از اراضی ملی (طرح طوبی) اتفاق افتاده به علت ناسازگاری ارقام کاشت شده و کم بودن گل کامل در ارقام زیتون در مناطق مورد نظر است و ارتباطی به "پایه نر بودن درختان" ندارد. به هر حال با شکست این طرح، بزرگ‌ترین باغ زیتون یکپارچه کشور از بین خواهد رفت که علاوه بر خسارت میلیاردی، کشاورزان و باغداران کشور را از تولید، ناامید می‌کند. بر همین اساس برای عبور از این چالش، پیشنهادات کاربردی بدین شرح است:
راهکار اول: اکنون می‌دانیم درختان زیتون مورد نظر در کدام منطقه قرار دارند، پس می‌توان با شناسایی بهترین رقم‌های تجاری آن منطقه از تکنیک"پیوند" این چالش بزرگ ملی را به فرصت تبدیل کرد که تا در چند سال آتی شاهد عملکرد تجاری این زیتون‌ها باشیم. در واقع همه‌ی درختان غیر مثمر را باید با روش "پیوند زدن" نجات داد.

راهکار دوم: رئیس شورای ملی زیتون پس از نشست مشترک وزارت جهاد کشاورزی و قوه قضائیه در اسفندماه ۱۴۰۰ پیشنهاد حذف زیتون‌های غیر مثمر را داده اند. در حالیکه این موضوع از نظر علمی اصلا در اولویت اول قرار نمی‌گیرد. بطور دقیق می‌توان گفت درختانی که اکنون پس از حداقل هفت سال در مناطق مختلف رشد کرده اند و با محیط و اقلیم منطقه سازگار شده و اسکلت رویشی مناسبی پیدا کرده اند باید به عنوان پایه‌ای برای ارقام تجاری زیتون قرار بگیرند. بطوریکه باید توسط تیم‌های خبره و متخصص که در سراسر کشور فعال هستند همه‌ی درختان در کوتاه‌ترین زمان ممکن پیوند شوند.

راهکار سوم: از آنجا که تغییر میزان گلدهی و باردهی درختان زیتون در سال‌های مختلف تغییر می‌کند و این موضوع مستقیما تحت تاثیر عوامل محیطی مانند تغذیه و آبیاری قرار می‌گیرد پیشنهاد می‌شود توسط متخصصین این حوزه، درختان از نظر شرایط محیطی نام برده بررسی و پس از آن تصمیم گیری اتخاذ شود.

راهکار چهارم: با توجه به اینکه درخت زیتون حساس به گرما و سرما است بنابراین کاشت این درختان در استان‌هایی که اقلیمشان با زیتون سازگاری ندارد باعث عدم باردهی خواهد شد؛ بنابراین قبل از احداث باغات وسیع این موضوع باید در دستور کار قرار گیرد.

راهکار پنجم: به منظور احداث باغ‌های جدید در سطح وسیع و ملی پیشنهاد می‌شود از ارقام با درصد بالای گل کامل که در سطح کشور فراوان وجود هستند استفاده گردد و در کنار آن، به ازاء هر ۱۰۰ اصله درخت ۲۰ اصله از ارقام گرده زای سازگار با آن‌ها غرس شود.

در نهایت امید است که به منظور احداث باغ‌های وسیع از نهال‌هایی استفاده شود که دارای ارقام و تاریخچه شفافی باشند که شاهد تکرار چنین معضلاتی در کشور عزیزمان نباشیم. ضمن اینکه امیدواریم بررسی¬های تخصصی ارائه شده نگرش موثری در ارائه راه حل برای این چالش ملی پیش روی مسئولین مربوطه قرار دهد.