به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری دانشجو، اولین نشست از سلسله نشست‌های علمی «برنامه درسی و محتوای آموزشی نافع» با ارائه معاون وزیر و رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی و مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی و تألیف کتاب‌های ابتدایی و متوسطه نظری برگزار شد.
حجت الاسلام و المسلمین علی لطیفی معاون وزیر و رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی به عنوان سخنران اول با اشاره به بیانات رهبر انقلاب اسلامی در جمع فرهنگیان بیان کرد: بیانات مقام معظم رهبری حاکی از بیان یک مطالبه ملی از زبان ایشان به عنوان یک نیاز و ضرورت اجتماعی است، چرا که یکی از شؤون رهبری نظام، درک و تشخیص نیاز‌ها و مطالبات ملی و صورت‌بندی صحیح و دقیق آن است و این نکته، ضریب اهمیت مسأله را بیشتر می‌کند. پس مسأله توجه به علم نافع در کتاب درسی یک موضوع سیاسی نیست، بلکه ضرورتی ملی در مواجهه با واقعیت‌های جامعه و نیاز‌های زندگی است و سازمان پژوهش در این تراز باید به اقدام بپردازد.
معاون وزیر آموزش و پرورش ادامه داد: این یک واقعیت است که برداشت کلی جامعه این است که نظام آموزش عمومی ما دچار یک چالش است و آن چالش ناشی از این است که این نظام، آنگونه که باید، نقش خود را ایفا نمی‌کند؛ البته نمود این چالش، بیشتر در کتاب درسی احساس می‌شود، ولی این بدان معنا نیست که تمام مشکل در کتاب درسی است.
وی با طرح مثالی از فرآیند تشخیص و درمان بیماری‌ها، گفت: باید در عارضه‌یابی، تشخیص صائبی داشته باشیم و به درمان مقطعی و موضعی و برطرف کردن نشانه‌های بیماری اکتفا نکنیم. درمان مقطعی این است که روی نقطه خاصی تمرکز کنیم، اما از ابعاد دیگر غافل شویم. در بحث علم نافع نیز سودمندی یا ناسودمندی محتوای آموزشی در سطح کتاب درسی خلاصه نمی‌شود، بلکه امری است که در سطح کلان نظام آموزش عمومی و برنامه درسی ملی باید به آن توجه شود.
وی ادامه داد: این نشست و نشست‌های تخصصی-موضوعی که در ادامه آن برگزار خواهد شد، باید منجر به این شود که به عنوان دغدغه‌مندان نظام تعلیم و تربیت، نسبت به ابعاد مختلف مسئله آگاه شویم و با خودآگاهی، حرکت جدی و معنادار داشته باشیم. نسبت به هر حذف و اضافه‌ای باید نگاه مسؤولانه داشته باشیم، یعنی توضیح و حجت منطقی و قانع‌کننده‌ای برای حذف و اضافه داشته باشیم و این مسؤولیت ما را در سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی سنگین می‌کند.
حجت‌الاسلام والمسلمین لطیفی با اشاره به بخش دیگری از بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با فرهنگیان مبنی بر ضرورت بهره‌گیری از تدبیر و دانایی، همت و تلاش و مجاهدت، حوصله و صبر و شکیبایی و پرهیز از خستگی و دستپاچگی برای برطرف کردن مشکلات و رسیدن به وضع مطلوب، افزود: به تعبیر صریح مقام معظم رهبری، باید از اقدامات شتابزده و همراه با دستپاچگی اجتناب کنیم، هرچند که این واقعیت را نیز نباید فراموش کنیم که ما در این سازمان مسئولیتی داریم که اگر بخواهیم حق آن را ادا کنیم، حتی نباید خواب به چشم‌هایمان بیاید.
چرخش تحولی از نوع ساختار‌ها
حجت‌الاسلام والمسلمین لطیفی در ادامه با اشاره به برخی تجارب مربوط به تغییرات کتاب‌های درسی پس از تصویب سند تحول، تصریح کرد: اگر حذف و اضافه در کتاب درسی با نگاه اصلاحی باشد، معقول و ممکن است، زیرا اصلاح، به معنای تغییر جزئی و نه چندان ساختاری است. ولی اصلاح با تحول متفاوت است.
وی افزود: چرخش از رویکرد آموزش محور و رشته‌ای به رویکرد تلفیقی و ناظر به زندگی؛ رویکردی که نه برحافظه، بلکه بر انواعی از یادگیری فعال تأکید دارد؛ تغییری از نوع تحول است و نه اصلاح. در چنین تغییری، باید ساختار‌ها و نگرش‌ها متحول شود که این چرخش تحولی از نوع اصلاح ساختارهاست.
رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی ادامه داد: نباید مسیر‌هایی که قبلا آزموده شده را دوباره بیازماییم. اگر چرخش از نگاه رشته محور و حفظیات به سمت غیر حفظیات مد نظر است، این یک نگاه تحولی است و با حذف و اضافه، تغییر چندانی حاصل نمی‌شود.
وی در ادامه با طرح یک پرسش اصلی که «چرا بخشی از محتوای آموزشی ما از نظر جامعه محتوای غیر مفید تلقی می‌شود؟» به چرایی این موضوع پاسخ گفت و افزود: در حالی که برخی از دلایل به سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی باز می‌گردد، بخشی نیز مربوط به کلیت نظام آموزش و پرورش و بخش دیگر نیز به عوامل و زمینه‌های کلان فرهنگی و اجتماعی مربوط است.
تغییرات ساختاری متناسب با تحولات جامعه
معاون وزیر آموزش و پرورش در پاسخ به پرسش فوق، چهار دلیل از مجموعه دلایل قابل طرح را تشریح کرد و گفت: نخست اینکه از زمان تألیف غالب کتاب‌های درسی کنونی، زمان زیادی می‌گذرد و تحولات اجتماعی و همچنین فهم نخبگانی، شاهد تغییرات زیاد و سریعی بوده،، ولی به رغم این تحولات، کتاب‌های درسی تغییرات اصلاحی داشته است و نه تغییرات ساختاری متناسب با تحولات جامعه.
وی اضافه کرد: اصلاح تا حدی مقدور و قابل قبول است، ولی بیش از آن نیاز به تغییر ساختاری است و البته برای تغییر ساختاری، نیازمند برنامه‌ای برای چنین تغییری هستیم. یکی از اقدامات اشتباه در دوره‌های گذشته در تالیف برخی کتاب‌های درسی، بدون برنامه بودن این تألیف‌هاست که به انسجام برنامه درسی لطمه زده و می‌زند و این روش، روش معقولی نیست.
حجت‌الاسلام والمسلمین لطیفی افزود: برای تحول اساسی، باید ساختار جدول عناوین و ساعات دروس نیز در چارچوبی متفاوت، بازنگری و بازطراحی شود. در دوره جدید، در حال نهایی‌سازی طرح کلانی هستیم که در ضمن آن، منظومه‌ای از این بازنگری‌ها و بازطراحی‌ها در بازه زمانی معقول و با جدول زمان‌بندی قابل پیگیری، صورت بپذیرد.
وی، دومین دلیل چرایی ناسودمندی بخشی از محتوای آموزشی را ابهام در فهم بنیادین هویت و غایت آموزش عمومی دانست و ادامه داد: این مسأله از ابتدای شکل‌گیری نظام آموزش عمومی در ایران، دچار نوسان بوده که غایت نظام آموزش عمومی دقیقاً چیست؟ آماده کردن کودک برای زندگی شخصی بهتر؟ گزینش تخصیص موقعیت‌های شغلی جامعه؟ آماده کردن برای ورود به نظام آموزش عالی؟ جامعه پذیری؟ و یا ترکیبی از این موارد؟ و اگر ترکیب است، این ترکیب در چه نسبتی صورت می‌پذیرد؟ ابهام در این مسأله، باعث شده که معیار ما برای ساختاربندی آموزش عمومی و گزینش محتوا در آن و معنای نافع بودن آن، با ابهام‌هایی مواجه باشد.
معیار ما برای سودمندی و ناسودمندی محتوای آموزشی چیست؟
رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی گفت: ابهام در معیار سودمندی و ناسودمندی علم در محتوای کتاب‌های درسی را به عنوان سومین دلیل از دلایل عدم توفیق عملی در تأمین محتوای نافع در بخش‌هایی از برنامه درسی برشمرد و گفت: این‌ها پرسش‌هایی است که کمتر به آن توجه شده و پاسخ به آنها، توان علمی و تخصصی خاص خود را می‌خواهد. در کشور ما، حوزه‌های مطالعاتی آموزش موضوعی (مانند آموزش تاریخ، آموزش ادبیات فارسی، آموزش علوم و ...) نیازمند تقویت بیشتر هستند تا فقط متمرکز بر رویکرد‌ها و روش‌های یادگیری اختصاصی هر یک از این موضوعات نباشند، بلکه به مسائل کلان‌تری از این دست هم توجه کنند.
وی تصریح کرد: ما در زمینه معیارگذاری‌های دقیق فایده‌مندی در موضوعات، مقاطع و رشته‌های مختلف، نیازمند تأملات و بررسی‌های تخصصی بیشتر هستیم و سعی خواهیم کرد بخش زیادی از نشست‌های تخصصی پیش رو را معطوف به این نیاز کنیم.
حجت‌الاسلام والمسلمین لطیفی، چهارمین دلیل برای چرایی ناسودمندی محتوای درس را اینگونه تشریح کرد: ذهنیت ریشه‌دار نگاه رشته‌ای به آموزش عمومی در کشور، چهارمین دلیلی است که باعث شده محتوای آموزشی کاربردی ناظر به نیاز‌های زندگی در اولویت کمتری قرار بگیرد.
وی اضافه کرد: در اسناد تحولی سرخط‌های خوبی برای اصلاح این رویکرد مطرح شده است که نگاه چند ساحتی و یکپارچه از آن جمله است. در همین راستا، تمرکز روی شایستگی‌های مشترک و فراحوزه‌ای همانند تفکر و هویت اسلامی-ایرانی به عنوان یکی از مهم‌ترین بستر‌های وحدت‌بخش حوزه‌های تربیتی و یادگیری، از راهکار‌های گریز از نگاه رشته محور است که در دوره جدید برنامه‌ریزی در سازمان، مورد توجه ویژه است.
سیدمهدی باقریان مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی و تألیف کتاب‌های درسی ابتدایی و متوسطه نظری نیز در این نشست، تأکیدات مقام معظم رهبری در خصوص مسائل تعلیم و تربیت و توجه به مأموریت‌های سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی را فرصتی ذی قیمت دانست و گفت: بخشی از بیانات معظم له مربوط به جهت‌گیری‌های کلان نظام تعلیم و تربیت بوده که در اسناد تحولی بازگو شده و ایشان با بیانی شیوا و به روز آنها را تبیین می‌کنند و از نظام تعلیم و تربیت مطالبه می‌نمایند.
باقریان افزود: در این ۱۵ سال اخیر آنجا که فعالیت‌های یاددهی و یادگیریِ متنوع در کتاب‌ها ارائه شده، هیچگاه با نگاه حفظ‌محوری به محتوای آموزشی نگاه نشده و مؤلفان کتاب‌های درسی در این سطح، از مسأله حافظه محوری عبور کرده‌اند.
وی ادامه داد: نکته قابل توجه دیگر آن است که بدانیم اگر بخواهیم از محوریت مهارت‌های زندگی در آموزش سخن بگوییم، ابتدا باید فهم خود را از مدرسه اصلاح کنیم. مدرسه مهارت‌محور، مدرسه‌ای است که نسبت خاصی با شهر و محله و موقعیت اجتماعی خودش دارد و مدارس کنونی ما فاصله زیادی با این وضعیت دارند. پس مهارت‌محور کردن آموزش به تنهایی در اختیار کتاب درسی نیست.
باقریان با اشاره به برنامه‌های پیش روی دفتر اعلام کرد: در برنامه کوتاه مدت یکساله، اقداماتی در دست انجام است که از میان آنها می‌توان به غنی‌سازی محتوا در محور‌های دارای اولویت همانند سواد فضای مجازی برای دوره ابتدایی، هدایت تحصیلی و شغلی برای دوره متوسطه اول و مسأله جمعیت برای دوره متوسطه دوم اشاره کرد که البته این برنامه غنی‌سازی، دلالت‌های حذفی هم نسبت به بخش‌هایی از محتوا خواهد داشت.
وی افزود: در برنامه‌های میان مدت و بلندمدت نیز ارائه برنامه درسی ناظر به مدرسه، تولید بسته‌های تربیت و یادگیری و ارائه خدمات پشتیبانی از برنامه درسی در سطح مدرسه در اولویت برنامه‌ها قرار دارد.
باقریان بر برنامه‌ریزی‌ها برای توجه به آموزش ترکیبی در شرایط پساکرونایی با در نظر داشتن تجارب آموزش مجازی در دو سال گذشته تأکید کرد.
در ادامه جلسه نیز حاضرین به طرح سؤالات و نقطه نظرات خود پرداختند. سلسله نشست‌های علمی برنامه درسی و محتوای آموزشی نافع قرار است به طرح و بررسی ابعاد مختلف مسئله علم نافع در محتوای آموزشی بپردازد.