اشتیاق عرب های حاشیه خلیج فارس به فرش «دو روی دیدوخ» / رنجبره تولید فرش در خراسان شمالی وجود ندارد

گروه استان‌های خبرگزاری دانشجو، خراسان شمالی به دیار فرهنگ‌ها معروف است؛ فرهنگ‌های متنوع و متعدد که هر کدام ریشه در تاریخی دارند که نشان می‌دهد این مردم این استان تا چه حد اهل فرهنگ و هنر هستند. بررسی آثار هنری این خطه گزاره بالا را تایید خواهد کرد؛ آثاری ملموس و غیر ملموس که در حوزه‌های مختلف دارای برند ملی و حتی جهانی است. یکی از آثار ویژه خراسان شمالی، فرش «دو رو دویدوخ» است. فرشی متعلق به قوم ترکمن خراسان شمالی که با هنر کم نظیر بانوان این خطه تولید می‌شود.

این فرش که خرداد ماه سال جاری موفق به کسب مهر اصالت ملی یا نشان مرغوبیت کالا شد، برخلاف سایر فرش‌های دست بافت، دو طرف آن بافته می‌شود و الیاف استفاده شده برای بافت این قالی از ابریشم طبیعی است. همین دو ویژگی، فرش‌های دیدوخ را بسیار ارزشمند کرده تا جایی که حتی این فرش به ثبت جهانی نیز رسیده است.

محل اصلی بافت این فرش نفیس، روستای دویدوخ در نقطه صفر مرزی خراسان شمالی و ترکمنستان و از توابع رازوجرگلان. شاید بتوانید مناطقی دیگری را نیز برای بافت فرش دورو ابریشم پیدا کرد، ولی به طور قطع این روستای دویدوخ است که به‌عنوان مرکز اصلی بافت این نوع فرش شناخته می‌شود. 

در روستای دویدوخ حدود ۵۰۰ خانوار و در حدود ۲ هزار و ۶۰۰ نفر زندگی می‌کنند که در هر خانه‌ای حداقل یک دار قالی وجود دارد. این ۵۰۰ خوانوار به نوعی همگی یک کارگاه خانگی برای بافت فرش دارند؛ این بافندگان سالانه تقریبا ۳ هزار متر مربع فرش دو رو تولید می‌کنند.

زنجیره تولید فرش در خراسان شمالی وجود ندارد

اما قالیبافان این دیار با مشکلات متعددی نیز دست و پنجه نرم می‌کنند؛ مشکلاتی که گاهی باعث می‌شود میزان تولیدات کاهش یافته و گاهی نیز این صنایع دستی نفیس به فروش نرسد.

یکی از این مشکلات زنجیره تولید است به طوری که در یک شهرستان خراسان شمالی پیله ابریشم تولید می‌شود؛ برای تبدیل به نخ ابریشم به خارج استان صادر شده و با قیمت‌های بسیار بالاتر برای تولید فرش دوباره به این شهرستان بازمی‌گردد. همین مساله تولید نخ ابریشم در استان، به حلقه مفقوده این صنعت قدیمی تبدیل شده که رفع آن می‌تواند چرخه تولید تنها فرش دورو و ابریشم در جهان را ایجاد کند. 

فرحناز رافع، رئیس مرکز ملی فرش ایران در تابستان امسال به خراسان شمالی سفر کرده بود و ضمن بازدید از کارگاه‌های قالیبافی در دیدوخ، گفته بود که در خراسان شمالی فرش دوروی تمام ابریشم دویدوخ وجود دارد که دارای شهرت جهانی است، اما این ظرفیت برای سایر فرش‌های تولیدی این استان نیز وجود دارد که باید آن‌ها نیز معرفی شوند.

به گفته او خراسان شمالی پشم باکیفیت و خوبی دارد، اما در این منطقه کارخانه ریسندگی، رنگ رزی، نخ ریسی، شست و شوی و پرداخت فرش وجود ندارد.

او همچنین گفته بود که در سفر دولت سیزدهم به خراسان شمالی قرار است زنجیره فرش دستباف راه‌اندای شود و برای این منظور دو کارخانه کلنگ زنی خواهد شد. 

رافع همچنین وعده‌هایی برای ایجاد خانه خلاق برای ایجاد فضای خلاقیت و نوآوری در حوزه فرش داده بود. 

برای رفع این مسئله از سال ۱۳۹۹ کلنگ مجتمع تولید فرش دورو در این منطقه بر زمین خورده، اما همچنان خبری از بهره برداری آن نیست.

دست دلالان باز هم دیده می‌شود

هر چند این فرش‌ها از ارزش بسیار بالایی برخوردار هستند، اما به دلیل عدم اتصال تولیدکننده با مصرف کننده، عمده سود به جیب واسطه‌ها و دلالان می‌رود.

سید اسماعیل هاشمی، مسئول اتحادیه پوشاک شهرستان راز و جرگلان در این راستا اظهار می‌کند: قالیبافان با هزار امید دار قالی برقرار می‌کنند و ماه‌ها و حتی سال‌ها در پای آن نشسته و میلیون‌ها گره پی در پی هم می‌زند، اما هنگام فروش با مشکلات جدی مواجه می‌شود به گونه‌ای که با نبود قیمت گذاری مناسب از طرف تاجران فرش و ایرادگیری‌های بی مورد و عدم وجود استاندارد یکسان در خرید، موجب می‌شود، فرش‌ها با نصف و حتی یک سوم قیمت از قالیبافان خریداری و سود سرشار آن به جیب دلالان برود.

او می‌گوید: در واقع واسطه‌هایی در این میان از نیاز مردم استفاده می‌کنند، سود مختصری به بافندگان می‌دهند و قالیچه‌ها را به قیمت اندک می‌خرند.

هاشمی تصریح کرد: مشکل قالیبافان بازار فروش است و مردم این روستا نه دسترسی به بستر‌هایی مانند اینترنت دارند تا فروش مجازی داشته باشند و نه تحصیلات و سواد این کار را دارند.

هاشمی با بیان اینکه فرش دو روی دویدوخ به کشور‌های حوزه خلیج فارس و اروپایی صادر می‌شود، ادامه داد: با وجود تمام مشکلاتی که بر سر راه این قالیبافان وجود دارد، محصولات از کیفیت مطلوب برخوردار و مورد پذیرش کشور‌های اروپایی وکشوری عربی خلیج فارس است.

طرح‌های سنتی نیازمند بازنگری است

ناصر قدیمی، رئیس اداره صنعت، معدن و تجارت راز و جرگلان نیز در این خصوص می‌گوید: بسیاری از طرح‌های قالیبافی در این منطقه ذهنی و سنتی است و مطابق با نگاه صادراتی نیست و همین امر باعث شده است بیشتر بافته‌ها مصرف داخلی داشته و شاهد پیشرفتی در صادرات آن نباشیم.

قدیمی ادامه می‌دهد: در واقع هنوز این طرح‌های ذهنی و سنتی زنان و مردان ترکمن با توجه به نوع سلیقه خریداران خارجی آن‌ها تطابق داده نشده است.

وی می‌گوید: هم اکنون این فرش به ثبت ملی رسیده است و پیگیری‌های و اقدامات لازم از سوی مرکز ملی فرش ایران برای ثبت جهانی در حال انجام است.

روستای دویدوخ به سازمان توسعه صنعتی ملل متحد معرفی شد

علی مستوفیان، مدیرکل میراث فرهنگی خراسان شمالی در این راستا در گفتگو با خبرنگار دانشجو اظهار می‌کند: روستای ترکمن نشین دویدوخ در بخش مرزی شهرستان راز و جرگلان و در ۱۶۷ کیلومتری بجنورد مرکز استان واقع است و مردم این روستا سابقه طولانی در زمینه تولید صنایع دستی از جمله فرش دوروی ابریشمی دارند.

او توضیح می‌دهد: معرفی روستای دویدوخ به سازمان توسعه صنعتی ملل متحد (یونیدو) پس از دیدار با مدیرکل دفتر حمایت از تولید صنایع‌دستی وزارتخانه برنامه ریزی شد و به زودی این مهم اتفاق می‌افتد.

به گفته مستوفیان ظرفیت‌های روستای دویدوخ در بافت فرش دورو موجب شد تا این روستای مرزنشین با هدف بهره‌مندی از حمایت‌های بین المللی در آینده به سازمان توسعه صنعتی ملل متحد معرفی شود.