نگاه توسعه در صنعت گاز باید روی بهینه‌سازی معطوف شود

سجاد طاهری-پژوهشگر انرژی: ایران یکی از معدود کشور‌هایی است که با وجود وسعت بالا در تمام نقاط جغرافی‌اش گازرسانی شده است. شبکه‌ انتقال گاز کشورمان یکی از پیچیده‌ترین شبکه‌های توزیع در جهان است به گونه‌ای که عنوان چهارمین شبکه گسترده از نظر طول خطوط را به خود اختصاص داده است. به طور تقریبی در هر ۱۰۰۰ کیلومتر خط انتقال گاز ۵۶ اینچ بدون ایستگاه تقویت فشار، ۵۰ میلیون مترمکعب گاز منتقل می‌شود و با احداث ایستگاه تقویت فشار، به ۱۰۰ میلیون مترمکعب می‌رسد.

بر اساس چشم‌انداز صنعت گاز کشور در افق ۱۴۰۴ مقرر شده میزان ۳۶ هزار کیلومتر خط انتقال گاز کنونی کشور با ۲۶ درصد افزایش به ۴۵ هزار کیلومتر برسد، همچنین تعداد مراکز بهره‌برداری از ۴۰ مرکز کنونی به ۷۴ مرکز و تعداد ایستگاه‌های تقویت فشار از ۷۹ ایستگاه کنونی به ۱۳۰ ایستگاه افزایش یابد. بر این اساس، میزان انتقال گاز نسبت به تعهد امسال (بالغ بر ۲۴۰ میلیارد مترمکعب) به ۴۰۰ میلیارد مترمکعب در افق ۱۴۰۴ خواهد رسید.

شبکه عظیم انتقال گاز و میعانات نفتی و گازی، دسترسی مردم در اقصی‌نقاط کشور به انرژی را سهولت بخشیده و در عین حال نقش مهمی در بهینه‌سازی ایفا کرده است به گونه‌ای که در صورت فراهم نبودن شبکه خطوط لوله انتقال نفت و فرآورده نفتی، امروز باید حدود ۴ میلیون و ۳۰۰ هزار تانکر حمل سوخت ۳۰ هزار لیتری در سطح جاده‌های کشور تردد می‌کرد.

باید تاکید کرد که انتقال نفت خام، میعانات گازی و فرآورده‌های نفتی از طریق خطوط لوله ارزان‌ترین و ایمن‌ترین گزینه برای انتقال فرآورده‌های مایع محسوب می‌شود. باید تاکید کرد که بیشترین میزان حمل فرآورده‌های نفتی در بین روش‌های موجود اعم از مخزن‌داران راه آهن، نفتکش جاده پیما، گازکش جاده پیما و نفتکش دریایی در سال ۱۴۰۰ متعلق به خطوط لوله به میزان ۵۹ درصد بوده که هزینه‌های انتقال فرآورده‌های نفتی نیز عملا یک پنجم هزینه‌های سایر روش‌های موجود را به خود اختصاص داده است.

شبکه خطوط انتقال با عبور از مسیر‌های سخت گذر از شمال به جنوب، از شرق به غرب و... برای انتقال خوراک به پالایشگاه ها، واحد‌های پتروشیمی و تأمین سوخت نیروگاه‌ها و صنایع، به عنوان شریان اصلی در تسهیل فرآیند نقل و انتقال، نقشی محوری ایفا می‌کند.
با افزایش روند مصرف منابع انرژی، خطوط انتقال گاز طبیعی و ایستگاه‌های تقویت فشار نیز پیچیده و پیچیده‌تر می‌شوند. به دلیل طولانی بودن خطوط انتقال گاز، فشار و انرژی گاز به سبب اصطکاک بین گاز و دیواره داخلی لوله‌ها از دست می‌رود، برای غلبه بر این کاهش انرژی در خطوط انتقال، ایستگاه‌های تقویت فشار در مسیر نصب می‌شوند.

این شبکه‌ عظیم که در سراسر جهان کم‌نظیر است در طول این سال‌ها نه تنها متوقف نشده بلکه همچنان رو به رشد و گسترش بوده است. یکی از اولویت‌های شرکت ملی گاز ایران، توسعه‌ی شبکه‌ی گازرسانی کشور به ویژه در مناطق کم‌برخوردار است. مثال این موضوع، پروژه‌های استان سیستان و بلوچستان است.

باتوجه به پیچیدگی‌های عظیم این شبکه و همچنین مشکلاتی اعم از افزایش مصرف خانگی و افت فشار میادین گازی، در سال‌های اخیر، به خصوص در سال گذشته، شاهد ناترازی گاز بوده‌ایم، اما شرکت ملی گاز در کنار وجود چنین مشکلاتی، همچنان نگاهی توسعه‌گرا دارد، اما به نظر می‌رسد با رسیدن به پیک تولید در سال‌های آینده، این شرکت ناگزیر به تغییر دیدگاه است.

هم‌اکنون با افت شاخص به‌کارگیری برخی تأسیسات تقویت فشار با توسعه شبکه و مشکلات ایجاد شده در بهره‌برداری برخی از خطوط اصلی و فرعی، می‌توان نشانه‌های ورود به ۵۰ سال دوم عمر شرکت ملی گاز را مشاهده کرد، بنابراین باید با آینده‌نگری درباره مباحثی مانند نگهداشت و تعمیرات زیرساخت‌های موجود، تدوین سناریو‌های مقابله با بحران‌های طبیعی و غیرطبیعی و... چالش‌های پیش رو را پیش‌بینی کرد که به نظر می‌رسد با رفع ناترازی گاز در زمستان گذشته می‌توان نتیجه گیری کرد که چنین عزمی در شرکت ملی گاز وجود دارد.

به دلیل ذخایر عظیم گاز در ایران، نگاه دولت‌ها همواره به توسعه معطوف بوده است اما هم‌اکنون که عمر این ذخایر تقریباً به نیمه‌ خود رسیده، لازم است تا این نگاه، به سمت بهینه‌سازی انرژی در کشور معطوف شود چرا که ایران بر خلاف بسیاری از کشورها، به تمام نقاط کشور گازرسانی کرده و این نیازمند تأمین منابع است، منابعی که در سال‌های پیش رو تنها با بهینه‌سازی حاصل خواهد شد.