محسن اسدی، معاون برنامه‌ریزی روابط عمومی شرکت آب منطقه‌ای کرمان در گفتگو با خبرنگار گروه استان‌ها خبرگزاری دانشجو گفت: بررسی تاثیرات زیست محیطی سد جیرفت در حوضه آبریز تالاب جازموریان با مشاوره پژوهشی دانشگاه تحصیلات تکمیلی صنعتی و فناوری پیشرفته کرمان توسط شرکت آب منطقه‌ای کرمان انجام گرفته است که در این پژوهش به صورت خاص، نقش وجود یا عدم وجود سد جیرفت در میزان جریان سطحی موثر در آبگیری پهنه جازموریان مورد بررسی قرار گرفت.
وی ضمن بیان وضعیت فعلی پهنه تالاب جازموریان اظهار کرد: حوضه آبریز هامون-جازموریان با مساحت ۶۹.۳ هزار کیلومتر مربع در جنوب شرق ایران و جزء حوضه آبریز فلات مرکزی ایران محسوب می‌شود.
وی افزود: ۵۱ % درصد وسعت این حوضه در استان کرمان و ۴۹% آن در استان سیستان بلوچستان واقع شده است و میانگین بلند مدت بارش کل حوضه، ۱۶۲ میلیمتر است که ۲۰۳ میلیمتر مربوط به هامون جازموریان غربی (کرمان) و ۱۲۲ میلیمتر مربوط به هامون جازموریان شرقی (سیستان بلوچستان) می‌باشد.
وی اعلام کرد: میزان تبخیر بلند مدت از سطح آزاد آب در پهنه هامون جازموریان، ۴۰۴۹ میلیمتر در سال است.
معاون برنامه‌ریزی شرکت آب منطقه‌ای کرمان در ادامه تصریح کرد: پهنه جازموریان به وسعت ۲۰۷۱ کیلومتر مربع، یکی از پهنه‌های مهم و زیبای کشور ما در جنوب شرقی ایران است که از لحاظ تقسیمات کشوری بین استان‌های کرمان و سیستان بلوچستان واقع شده است و حدود دوسوم مساحت این پهنه در استان کرمان و باقی در استان سیستان بلوچستان است.
اسدی اظهار کرد: این پهنه به وسیله ده‌ها رودخانه فصلی و دو رودخانه دائمی بمپور و هلیل تغذیه می‌شود و علاوه بر این دو رودخانه، شماری آبراهه وجود دارد که آب آن‌ها مستقیم وارد هامون جازموریان می‌شود. وی افزود: در این حوضه آبریز ۹۱ رودخانه بزرگ و کوچک وجود دارد که هلیل رود بزرگترین آنهاست.
حوضه آبریز جازموریان به عنوان یکی از مهمترین حوضه‌های کشور است
معاون برنامه‌ریزی شرکت آب منطقه‌ای کرمان با تاکید بر این‌که این شرکت به عنوان متولی آب در استان و با توجه به اهمیت موضوع و بروز مشکلات عدیده در منطقه جازموریان، چندین طرح تحقیقاتی در این منطقه انجام داده است و حوضه آبریز جازموریان به عنوان یکی از مهمترین حوضه‌های ایران به دلایل گوناگون دچار مشکلات زیست محیطی از جمله خشکسالی شده است، گفت: یکی از المان‌هایی که همیشه در مظان اتهام به عنوان مقصر خشکسالی پهنه‌ها یاد شده است، سد‌های احداث شده بالادست حوضه علی الخصوص سد جیرفت است که این تأسیسات با ذخیره آب، حقابه زیست محیطی پایین دست را محدود یا قطع می‌کنند.
او افزود: بنابراین شرکت آب منطقه‌ای کرمان بر آن شد که طرح تحقیقاتی با موضوع بررسی تاثیرات زیست محیطی سد جیرفت در حوضه آبریز جازموریان با مشاوره پژوهشی دانشگاه تحصیلات تکمیلی صنعتی و فناوری پیشرفته کرمان انجام دهد که در این پژوهش به صورت خاص، نقش وجود و یا عدم وجود سد جیرفت در میزان جریان سطحی موثر در آبگیری پهنه جازموریان مورد بررسی قرار گرفت.
اثر بارندگی‌های شدید در آبگیری تالاب
اسدی با اشاره به مهمترین نتایج این تحقیق گفت: تعدد دفعات و همچنین بزرگی مساحت‌های آبگیری شده پهنه جازموریان در سال‌های پس از احداث سد جیرفت نشان داد که آبگیری سد تاثیری بر آبگیری پهنه نداشته و وجود و یا عدم وجود بارندگی‌های شدید و در نتیجه شکل گیری سیلاب در آبگیری پهنه نقش بسیار پررنگ تری دارد.
معاون برنامه‌ریزی شرکت آب منطقه‌ای کرمان عنوان کرد: با توجه به نتایج اجرای مدل بارش رواناب و همچنین نفوذپذیری بالای خاک بستر حوضه، سهم تلفات در مسیر جریان سطحی به مراتب زیاد بوده و حجم زیادی از بارش به صورت نفوذ به جریانات زیر سطحی و در نهایت به آبخوان‌های زیرزمینی وارد می‌شود و بنابراین نفوذپذیری بالای بستر حوضه باعث می‌شود که جریانات با دبی کم هرگز از حوضه آبریز بالادست سد جیرفت به پهنه هامون جازموریان نرسیده و تنها سهم تغذیه آب‌های زیرزمینی را ایفا می‌کنند.
وی تصریح کرد: هرچند نمی‌توان به قطعیت گفت، اما به نظر احداث سد جیرفت یکی از عوامل موثر در افزایش سطح کشت و ایجاد تقاضای کاذب برای آب در محدوده پایین دست سد جیرفت داشته که البته اثبات این موضوع نیاز به مطالعات اجتماعی و گسترده تری دارد.
اثرات نامطلوب احداث بند‌های آبخیزداری در بالادست حوضه سد‌ها
او در ادامه با اشاره به این‌که یکی از مشکلاتی که طی سالیان اخیر شرکت آب منطقه‌ای کرمان با آن روبه‌برو شده است، احداث بند‌های آبخیزداری در بالادست حوضه سد‌ها در استان می‌باشد، گفت: این بندها، که در اکثر موارد، با ارتفاع بلند و حجم ذخیره بالا احداث شده اند نه تنها از ورودی نرمال به سد‌ها جلوگیری می‌کنند، بلکه با ذخیره آب باعث تبخیر آن و از دسترس خارج شدن آن می‌شوند و با وجود این بندها، تأمین حقابه پایین دست سد‌ها دچار مشکل شده است.
وی تاکید کرد: کاهش ورودی به سد‌ها تأثیر مستقیم بر کاهش توانایی تأمین آب شرب و حقابه زیست محیطی خواهد داشت که با توجه با برنامه‌های مدیریتی تأمین آب استان، در میان مدت و بلند مدت تأثیر بسزایی دارد.
اسدی افزود: با توجه به اهمیت این موضوع، طرح تحقیقاتی با عنوان بررسی میزان تأثیر بند‌های احداث شده آبخیزداری بر میزان ورودی به مخزن سد جیرفت با مشاوره پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمان در دست انجام است و انتظار می‌رود که با انجام این طرح درصد تأثیر بندها بر کاهش رواناب و کاهش ورودی به مخزن سد جیرفت تعیین شود و راهکار‌های مدیریتی جهت بهبود شرایط تأمین آب در حوضه سد جیرفت ارائه گردد.
سهم نسبی حوضه تالاب جازموریان در تولید و انتشار گرد و غبار
معاون برنامه ریزی شرکت آب منطقه‌ای کرمان تصریح کرد: از آنجایی که مطالعات علمی جامعی جهت بررسی کانون‌های طوفان‌های گرد و غبار و تعیین درصد این پدیده در منطقه جازموریان صورت نگرفته است، شرکت آب منطقه‌ای کرمان جهت شناسایی کانون‌های گرد و غبار در منطقه جازموریان و مشخص شدن درصد تولید این پدیده در این منطقه نسبت به کل کشور، طرح تحقیقاتی را با دقت بالا و با استفاده از روش‌های علمی معتبر با مشاوره پژوهشی دانشگاه شهید باهنر کرمان به سرانجام رسانده است و در این تحقیق با یک رویکرد جامع و با استخراج نقاط و میزان انتشار گرد و غبار، برآورد فرسایش بادی و فراوانی حضور گرد و غبار با استفاده از تصاویر ماهواره ای، مشاهدات و اندازه گیری‌های زمینی و مدل‌های بروز ضمن تعیین ویژگی‌های این پدیده، سهم نسبی حوضه جازموریان در تولید و انتشار گرد و غبار کشور را تعیین نموده است.
معاون برنامه‌ریزی شرکت آب منطقه‌ای کرمان گفت: از جمله مهمترین نتایج تحقیقات، می‌توان به این موارد اشاره کرد که فراوانی و تداوم نقاط برداشت گرد و غبار در حوضه جازموریان ۱۵ درصد ایران است که تغییرات سالانه و فصلی قابل توجهی دارد؛ به طوری که در زمستان فراوانی بیشتری در مقایسه با فصول دیگر دارد.
وی افزود: مناطق پست جازموریان، به عنوان بخش بسیار آسیب پذیر در برابر فرسایش بادی شناسایی شدند و بر اساس این طرح تحقیقاتی مشخص گردید که میزان پتانسیل فرسایش بادی این حوضه سهم ۰.۵ درصدی از فرسایش کشور را داراست که در برخی سال‌ها (سال ۲۰۱۲) تا ۲.۵ درصد افزایش یافته است.
اسدی در پایان گفت: به طور کلی، سهم حوضه جازموریان در شدت تولید گرد و غبار، پتانسیل فرسایش بادی و شار گرد و غبار نسبت به کل کشور، به ترتیب ۴.۳۸ درصد و ۰.۵ درصد و ۳.۲۸ درصد می‌باشد.